جواد نوفرستی: همه در قبال پیشگیری از حوادث مسئولیت داریم

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی انسان، ایمنی است. ایمنی در تمام ابعاد از ساختمان‌سازی گرفته تا رانندگی و … نمود پیدا می‌کند. مرگ‌های خاموش، ساختمان‌های ضعیف در برابر زلزله، عدم رعایت اصول کلیدی برای جلوگیری از آتش‌سوزی و … همه از مواردی هستند که ایمنی را به چالش می‌کشند. فرا رسیدن نوروز باستانی را بهانه‌ای قرار دادیم تا در این باره گفت‌وگویی با دکتر جواد نوفرستی داشته باشیم و مساله ایمنی را از زوایای مختلف بررسی کنیم.

چند سال است که در حوزه ایمنی وارد شده‌اید و این مبحث را به‌صورت حرفه‌ای دنبال می‌کنید؟

سال ۷۱ وارد گروه صنعتی بوتان شدم، ماهیت شغل ما رعایت ایمنی را ایجاب می‌کرد و ورود من به این شغل، قدم اول برای دنبال کردن و علاقه‌مند شدن به مباحث ایمنی شد. اما به طور جدی‌تر در سال‌های ۸۳ و ۸۴ از طرف شرکت ماموریت داشتیم که برای پیشگیری از حوادث و سوانح در راستای مسائل اجتماعی شرکت با سازمان‌های دولتی و غیردولتی تعامل و همکاری کنیم. از سال ۸۷ که با موضوع جامعه ایمن و کارگروه پیشگیری از مرگ‌های خاموش آشنایی پیدا کردم، وارد فاز گسترده‌تر و رسانه‌ای شدم که تا به امروز نیز ادامه دارد.

یکی از مهم‌ترین بخش‌ها ایمنی، به ایمنی ساختمان مربوط می‌شود. ایمنی ساختمان مستلزم رعایت چه نکاتی است؟ چه استانداردهایی برای ارتقای ایمنی ساختمان باید در نظر گرفته شود؟

اولویت ما در جامعه ایمن، بحث ایمنی ساختمان است. حوادث زیادی از زمان ساخت تا بهره‌برداری وجود دارد. اگر مقرات ملی ساختمان که اکنون وجود دارد – هر چند نیاز به بروزرسانی و بعضا رفع مغایرت‌ها و در برخی از حوزه‌ها که نقص‌هایی دارد – به دررستی اجرا شود ساختمان‌ها در برابر حوادث مقاوم‌تر و ایمن‌تر می‌شوند. مهم‌ترین و شاید تنهاترین مبحثی که به دوره بهره‌برداری بر می‌گردد مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان است که البته متاسفانه با ورود به ششمین سال از ابلاغ آن، هنوز طرح پایلوت هم نشده است چه برسد به اجرای سراسری. تمامی مقررات ۲۲ گانه ملی ساختمان باید اجرایی شود ولی در واقعیت خیلی از مباحث به‌درستی انجام نمی‌شود، نظارت هم نمی‌شود و در طراحی‌ها هم به طور کامل رعایت نمی شود. طبق قوانین و مقررات ملی ساختمان، باید از مصالح استاندارد استفاده شود که این هم رعایت نمی‌شود یا اصلا مصالح استاندارد نداریم. در نهایت ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند در زمان ساخت و بهره‌برداری قربانی می‌گیرد. ما حوادث زیادی نظیر سقوط از ارتفاع، برخورد با جسم سخت، حوادث برق گرفتگی، گاز گرفتگی، آتش سوزی، حوادث آسانسور، ناایمن بودن ساختمان در زمان زلزله را در کارگاه ساختمانی شاهد هستیم. امیدواریم در آینده شاهد تحولات مثبتی باشیم، هرچند در کنار این نقدها باید بگوییم روند نسبت به یک دهه گذشته رو به بهبود بوده است.

یکی از مشکلات و معضلاتی که هر ساله با آغاز فصل سرما شاهد آن هستیم، مساله مرگ خاموش است. با توجه به تعدد این رخداد در سال‌های قبل، چرا هر سال باز شاهد چنین اتفاقات تلخ هستیم. از نظر روانشناسی مردم چرا رعایت نمی‌کنند، چرا فکر می‌کنند این اتفاق برای آن‌ها نمی‌افتد؟

اکثر ساختمان‌ها دارای دودکش ناایمن هستند. این عدم ایمنی چه در طراحی و چه در نظارت و اجرا مشاهده می‌شود. با توجه به این ناایمن بودن، تنها می‌توان گفت که کمک غیبی است که میانگین تعداد مرگ‌های خاموش در سال فقط ۸۰۰ عدد است و خیلی شانس آورده‌ایم که از این تعداد فراتر نرفته است؛ هرچند این تعداد هم خیلی بالاست. ما در بحث ایمن بودن سیستم گرمایش و نکات ایمنی توسط بهره‌برداران جای بهبود زیادی داریم. در زمان ساخت اصلا دودکشی به نام دودکش استاندارد نداریم، هنوز یک بند برای آن نوشته نشده که حالا بخواهیم دودکش‌های استاندارد را از غیراستاندارد جدا کنیم. دودکش‌های حال حاضر، بعد از این همه سال، هنوز شامل استانداردهای اجباری نیست. این زانویی‌ها، کلاهک H و قائم فلزی و نظیر این‌ها زود سوراخ و پوسیده و خراب می‌شوند و حوادثی تلخ را رقم می‌زنند. مردم هم نسبت به ایمنی کم توجه هستند و درس نمی‌گیرند و این تصور را دارند که حادثه برای همسایه است. بحث آموزش و یادآوری مکرر بسیار مهم است، ولی واقعیت تلخ این است که ما در رسانه‌ها مخصوصا امسال آموزش‌های ایمنی را نمی‌بینیم. زمانی برنامه‌هایی مثل آقای ایمنی و برنامه شعله آبی در تلویزیون پخش می‌شد، زیرنویس‌هایی در حوزه دودکش‌ها دائم به چشم می‌خورد، اما دیگر خبری از این تیزرها و برنامه‌ها نیست. در این حوزه همه مسئولیت دارند. مسئولیت بیشتر را دستگاه‌هایی دارند که باید همین آگاهی را به مردم بدهند و با جهل ایمنی مردم مبارزه کنند. هرچند که جهل ایمنی مسئولین جلوتر از جهل ایمنی مردم است و این خودش یک دغدغه در جامعه ایمن است.

به عنوان یک فعال حوزه ایمنی، بعد از فرو ریختن ساختمان پلاسکو چه احساسی داشتید؟ آیا روزی فکر می‌کردید ساختمان به این بزرگی ریزش کند؟

در خصوص پلاسکو خیلی متاثر شدم که چرا به پیشگیری توجه نمی‌شود. حادثه‌ای که بارها هشدار داده شده ولی به آن توجه نشده است. ضمن درود به ایثار و شجاعت آتش‌نشانان عزیز واقعا حیف که این عزیزان را از دست داده‌ایم. با دیدن کلیپ‌های حادثه اشک هم ریختم، نه صرفاً از باب دلسوزی بلکه از اینکه آیا من هم می‌توانم در پیشگیری از چنین حوادثی کوچک یا مشابه پلاسکو سهیم باشم؟ واقعیت این است که خیلی از ما، از پلاسکو درس نگرفتیم، چه مردم و چه مسئولین در حوزه‌های مختلف. صرفا قرار نیست که دستگاه‌های اجرایی فقط درس بگیرند. در گزارشات پلاسکو که از ما خواستند، من به کوتاهی و عدم توجه نقش دستگاهی اشاره کردم که در گزارشات دیگر نبود. اینکه شورای شهر هم تاکید کند به اینکه ما قانون شهرداری‌مان به روز نیست، باید به اینها گفت که شما تا الان چه کاره بودید در شورای شهر. چهار سال آنجا بودید بیشتر یا کمتر، چرا بروز رسانی نکردید؟ یعنی خبر نداشتید که قانون شهرداری ما برای چهل ۵۰ سال قبل است؟ موضوع دیگر مجلس، قوه قضاییه، دادستانی، فرمانداری و دستگاه‌های دیگر است. مگر این دستگاه‌ها، گزارش خطر پلاسکو را بارها و بارها از شهرداری و آتش‌نشانی تهران نگرفته‌اند. آیا این رونوشت‌هایی که می‌دانند، فقط جهت اطلاع بوده که بایگانی کنند، نباید این موضوع را جدی می‌گرفتند؟ آتش‌نشانی دارد استمداد می‌طلبد که فرمانداری محترم، دادستانی محترم کمک کنید. ممکن است برای پلاسکو حادثه تلخی اتفاق بیافتد، اما خیلی از این دستگاه‌ها این نامه‌ها را بایگانی کرده‌اند. دنبال مقصر نگردیم و به گذشته برنگردیم. اما آیا بعد از دو سال و اندی از حادثه پلاسکو نقص‌های قوانین برطرف شد. خیلی فریاد زدیم، اما خیر. باید ببینیم که آتش نشانی می‌تواند در حوادث ساختمانی به عنوان ضابط قضایی ورود کند؟ آیا اصلا می‌تواند وارد خانه‌ای شود و در مورد حادثه گازگرفتگی هشدار دهد؟ قطعا خیر. لازمه این کار این است که مردم بخواهند و اجازه دهند که آتش‌نشانان عزیز وارد خانه‌هایشان شوند. امیدوارم از این حادثه‌ها دیگر اتفاق نیافتد.

انجمن جامعه ایمن ایران چه وظایف و راهکارهایی را برای بالا بردن سطح ایمنی در جامعه انجام می‌دهد؟

در انجمن جامعه ایمن که یک سازمان مردم نهاد داوطلب و غیرانتفاعی است، استراتژی ما که بر پیشگیری از حوادث و سوانح، کاهش کشته‌ها، قربانیان، مصدومین، معلولین، آسیب‌دیدگان و خسارت‌ها در حوادث تاکید دارد، بر سه رکن اساسی استوار است: ۱) آگاه‌سازی، ۲) حساس‌سازی، ۳) مطالبه‌گری. آگاه‌سازی یعنی آگاه کردن جامعه نسبت به خطرات و دستگاه به ضرورت یک اقدام. مخاطبان ما صرفا مردم نیستند. آگاه کردن مسئولین به مسئولیت‌شان که بعضا یا فراموش کرده‌اند یا دوست دارند خودشان را به فراموشی بزنند و از آن طرف آگاه کردن مردم به مسئولیتشان به عنوان یک شهروند مسئول و آگاه کردن به حقوقشان در حوزه ایمنی که مطالبه کنند. در بحث حساس‌سازی خیلی از ما، از خطرات آتش‌سوزی آگاهیم. همه مردم حادثه پلاسکو را دیدند، اما آموزش باید به تغییر رفتار و تغییر نگرش تبدیل شود. این میسر نمی‌شود مگر اینکه ایمنی به یک دغدغه و یک باور تبدیل شود، لذا به تنهایی آموزش و آگاهی کفایت نمی‌کند و اگر به دغدغه و حساسیت منجر نشود، ما نتیجه نخواهیم گرفت. ضمن آگاه‌سازی و حساس‌سازی، ما تاکید داریم بر مطالبه‌گری، یعنی همه ایمنی را در همه حوزه‌ها بخواهیم. ما در جامعه ایمن، به دنبال منافع اقتصادی نیستیم، چون آن موقع مردم باور نمی‌کنند که ما دغدغه داریم، مثلا کسی که کالای ایمن می‌فروشد، فکر می‌کنم دنبال مادی است تا ایمنی. بنابراین ما هدفمان این است که ضمن مطالبه‌گری و حساس‌سازی سازمان را به همکاری دعوت کنیم.

اخیرا کمپینی تحت عنوان ارتقای ایمنی در ۴ قالب خانه تکانی، چهارشنبه سوری، ایمنی ترافیک و خانواده و محیط زیست ارایه کرده‌اید. وظایف و رسالت این کمپین چیست؟ چه اقداماتی را برای جلوگیری از بروز حوادث در نوروز انجام داده است؟

رسالت ما در این کمپین‌ها این است که در رسانه‌ها، حساس‌سازی و مطالبه‌گری کنیم. در این خصوص، صدا و سیما همکاری خوبی با جامعه ایمن داشته است، ما نیز با کمک خبرنگاران و رسانه‌ها می‌کوشیم تا از طریق رسانه‌های مختلف به مردم اطلاع‌رسانی کنیم و هر کدام از مردم خود یک رسانه‌اند. ما در نوروز ۹۷، میانگین روزانه ۵۲ قربانی (طبق آمار پزشکی قانونی) و ۲ هزار مصدوم (طبق آمار اورژانس) داشته‌ایم که برای کاهش حوادث با کمپین ایمنی ترافیک مکاتباتی با دادستانی کشور داشته‌ایم و از پلیس راهور خواسته‌ایم اقدامات جدی‌تری در خصوص ایمنی در نوروز ۹۸ داشته باشد. به عنوان مثال، مردم را با نقاط حادثه‌خیز، پرتکرار و پرتصادف جاده‌ها آشنا کنیم تا با رسیدن به این محدوده‌ها ایمن‌تر رانندگی کنند.

یکی از شعارهای این کمپین این است که «همه مسئولیم». تعریف شما از همه کیست؟

مخاطبان، همه مردم و مسئولین هستند. خود مردم هم باید با رساندن پیام‌های ایمنی همدیگر را مطلع سازند. خودمراقبتی کنیم و از گروه‌های حساس به‌ویژه کودکان مراقبت کنیم. مثلا در سفرهای نوروزی به قوانین رانندگی احترام بگذاریم، از رفتارهای پرخطر، کورس گذاشتن و سرعت پرهیز کنیم. پس ما در قبال جان خودمان همسفرمان، هم وطنان‌مان و عزیزانمان مسئولیم. آگاه باشیم، حساس باشیم و از حوادث درس بگیریم.

وظیفه سلبریتی‌ها در جهت آکاهی دادن به جامعه برای ارتقای سطح ایمنی چیست؟

افرادی مانند چهره‌های هنری، ورزشی و غیره که در یک جایگاه اجتماعی ویژه و مورد حمایت مردم هستند، حتما از این کمپین‌ها حمایت کنند و هر کدام یک سفیر ایمنی باشند.