در هفته گذشته قطعی متناوب برق در کل کشور نگاه‌ها به وزارت نیرو را متمرکز کرد.
به گزارش تاسیسات نیوز، مردمی که انتظار داشتند قطعی برق برابر برنامه قبلی صورت گیرد و نگاه‌های متعجب از خاموشی‌های زودرس و قبل از آغاز فصل تابستان که همه را غافلگیر کرد. اگرچه شخص وزیر نیرو در این باره از مردم عذرخواهی کرد اما برخی نمایندگان مجلس و منتقدان دولت، قطعی برق را به موضوع انتخابات و برجام گره زده و مدعی شدند دولت به دنبال ایجاد نارضایتی در جامعه است.
نقدهای تندتر اما وزارت نیرو را به تبعیت از کنوانسیون پاریس و ضرورت تعطیلی نیروگاه‌ها متهم می‌کرد. اگر چه وزارت نیرو تلاش خود را برای پاسخگویی علمی به نقدها به‌کارگیری کرد اما برخی منتقدان بدون توجه به روند مصرف برق در ایران، نقدها را به سمت ناکارامدی دولت کشانده و تلاش کردند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، قطعی برق را به عللی بجز مسائل فنی گره بزنند.
حال سوال مهمی که در افکارعمومی مطرح شده این است که چرا با قطعی برق مواجه شدیم؟ آیا کمبود تولید برق در کشور وجود دارد؟ آیا کشوری همچون ایران که صادرات برق دارد می‌تواند با کمبود برق مواجه شود؟ چرا در سال۹۹ قطعی برق نداشتیم اما در سال۱۴۰۰ که هنوز تابستان آغاز نشده با قطعی برق مواجه شدیم؟ مگر ایران نیروگاه‌های هسته‌ای ندارد که برق قطع می‌شود؟ چرا قطعی برق طبق برنامه منظم و از قبل اعلام نشد؟ این‌ها بخشی از سوالات افکارعمومی است که لازم است به آن پاسخ داده شود.
دقیقا چه اتفاقی افتاده که منجر به قطعی برق شده است؟ آنچه الان می‌دانیم این است که در حالی که متوسط رشد اوج مصرف برق در ایرن در ۱۰ سال گذشته ۴.۱ درصد بوده است، این رقم امسال به بیش از ۲۱ درصد افزایش یافته است. براین منظور با قرارگرفتن نیروگاه‌های تولید برق حرارتی، تولید برق نسبت به متوسط آن در حالت عادی، ۲۹ درصد افزایش یافته است.
اما آیا این افزایش تولید یا عرضه به معنای افزایش تقاضا در جامعه است؟ چه عاملی باعث افزایش تقاضای برق شده است؟ آیا واحدهای تجاری یا مسکونی افزایش یافته یا واحدهای تولید و صنعت؟ آیا گرمای هوا موجب افزایش تقاضای برق شده است؟ و سوال مهمتر چرا به مدت ۱۰ سال و هر سال حدود ۴ درصد تقاضای برق در کشور افزایش می‌یافت اما به یکباره در سال ۱۴۰۰ افزایش تقاضای برق در ایران به ۲۱ درصد رسیده است؟
در این خصوص چند آمار را باهم مرور می‌کنیم. مصرف برق خانگی و صنعتی در کشور تا پایان اسفندماه۹۹ به ترتیب ۳۲ درصد و ۳۶ درصد افزایش یافته است. این درحالی است که تعداد مشترکان در این دو حوزه به ترتیب ۲.۶ و ۲.۷ درصد افزایش یافته است.
اگرچه در سال ۹۹ در مجموع یک میلیون مشترک جدید به شبکه برق اضافه شده که مصرف ۲۰۰۰ مگاواتی را به خود اختصاص داده است. اما ایرانی‌ها در اوج مصرف، چه میزان برق مصرف کرده‌اند؟ در مقایسه بازه فروردین تا اول خرداد سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰، این نکته قابل تامل است که ۱۹ درصد میزان مصرف برق برابر ۸۶۰۰ مگاوات انرژی افزایش تقاضا داشته است.
حال آنکه بررسی این بازه زمانی طی ۸ سال گذشته متوسط رشد ۱.۸ درصدی را نشان می‌دهد و به یکباره در سال ۱۴۰۰ این میزان ۱۹ درصد افزایش یافته است. این درحالی است که ساخت نیروگاه‌های جدید به میزان ۲۵۰۰ مگاوات ظرفیت اسمی برق کل کشور را افزایش داده که ۴۶۰ مگاوات آن از محل نیروگاه‌های تجدیدپذیر بوده است. در توضیح دلیل این افزایش مصرف بیان چند نکته ضروری است.
نخست اینکه در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال۹۹، ظرفیت مخازن آب سدهای کشور به میزان ۵۰ درصد کاهش یافته و از ۱۲ هزار و ۱۱۰ به ۶ هزار و ۴۲ میلیون مترمکعب آب رسیده است. این کاهش میزان آب، تولید نیروگاه‌های آبی کشور را ۳۵۰۰ مگاوات کاهش داده است. دوم آنکه ارتفاع بارندگی در کل کشور نسبت به سال آبی گذشته ۳۵ درصد کاهش داشته است.
چهارم، بهره برداری زودهنگام از چاه‌های کشاورزی به دلیل کاهش میزان بارندگی بوده که تقاضا برای مصرف برق را افزایش داده است. پنجم، افزایش ۱۰ درصدی مصرف برق صنایع بزرگ در کشور نسبت به سال گذشته بوده که تاثیر مهمی بر تقاضای برق کل کشور گذاشته است. نکته ششم آنکه طبق بررسی‌های دانشگاه کمبریج درباره برآورد مصرف برق واحدهای استخراج کننده رمز ارز در ایران و البته جهان در سال ۲۰۲۱ میلادی، سهم ایران از مصرف کل برق دنیا برای این صنعت، حدود ۱۰ درصد است. آمارها نشان می‌دهد تاکنون ۱۷۵ هزار دستگاه ماینر تبدیل به ارز بیت کوین غیرمجاز در کشور کشف شده است که با درنظر گرفتن توان ۲ تا ۳ کیلوواتی برای هر ماینر و پیش‌بینی ۸۰۰ هزار دستگاه ماینر درحال کار، مصرف ۲۰۰۰ مگاوات برق کشور به رمزارزها اختصاص داده شده است.
آنچه روشن است دلیل عدم نیل به اهداف برنامه ششم توسعه برای جذب سرمایه کافی به میزان ۳.۵ میلیارد یورو، به دلیل تحریم ممکن نشده است. با این حال علی‌رغم همه تنگناهای مالی و تحریمی، در طول برنامه ششم توسعه، به میزان ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات نیروگاه حرارتی شروع به احداث شده که حدود ۷ هزار مگاوات آن تاکنون به بهره‌برداری رسیده و حدود ۱۲ هزار مگاوات در حال حاضر در دست ساخت است. بیش از ۱۹ هزار مگاوات برق جدید در برنامه ششم توسعه، به معنای بی‌اعتباری همه ادعاها مبنی بر عدم سرمایه‌گذاری در صنعت برق در دولت فعلی است.
اگرچه باید راهکارهای توسعه شبکه انتقال و همچنین کاهش تلفات نیروگاهی و شبکه انتقال و توزیع را نیز مد نظر قرار دهیم اما بی‌شک شناسایی متغیرهای جدید همچون رمز ارزها در افزایش تقاضای برق در کشور، نیازمند برنامه ریزی فرا وزارتخانه‌ای و هماهنگ برای مدیریت و کنترل مصرف غیرمجاز برق برای رمز ارزها است. نکته مهم در این وضعیت آن است که به دلیل رشد نرخ رمز ارزها به نسبت ریال ایران و شرایط معیشتی داخل کشور متاثر از تحریم‌ها، تمایل مردم عادی برای فعال نمودن ماینرها در مغازه‌ها و منازل افزایش یافته است.
ما در ایران دیگر با مزارع ماینر مواجه نیستیم بلکه قاچاق ماینرها به داخل کشور، هر مغازه و منزل مسکونی را با تعداد کمی ماینر فعال کرده که عملا قابل شناسایی نبوده و به صورت پلکانی مصرف برق را در کشور افزایش یافته است. علاوه بر این به دلیل نوظهور بودن پدیده رمزارزها، مسائلی از جمله بازگشت دستگاه‌های ماینر به چرخه غیرمجاز، فرایند زمانبر بروکراسی اداری برای جمع آوری مراکز غیرمجاز رمز ارز و عدم اولویت دستگاه‌های امنیتی و انتظامی برای شناسایی قاچاقچیان ماینر موانع برای پیشگیری از افزایش مصرف بی‌رویه برق را پدید آورده است.
مسئله‌ای که یکی از راه های موثر مقابله با آن، استفاده از داده کاوی اطلاعات اینترنت مصرفی برای شناسایی مراکز غیرمجاز رمز ارز است که اراده حاکمیتی برای مقابله با آن را نیازمند است.
