آخرین وضعیت طرح بهینه‌سازی مصرف گاز در موتورخانه‌ها

تشدید مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری موجب شده است که صنایع عمده مانند سیمان و فولاد، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه شوند و این موضوع عدم‌النفع بیش از ۲۰ میلیارد دلاری برای کشور در پی داشته است.

یکی از راهکارهای اصلی برای کنترل مصرف در بخش خانگی و تجاری، اجرای پروژه‌های «بهینه‌سازی مصرف گاز» است که این پروژه‌ها ذیل ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید تدوین شده‌اند. به طور کلی دو پروژه مهم با عنوان ۱-طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها ۲- طرح جایگزینی بخاری‌های فرسوده، جزء مهم‌ترین پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری هستند که اجرای آنها موجب کاهش قابل ملاحظه هدررفت گاز می‌‎شود.

طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌های موجود در کشور برای نخستین بار در مرداد ماه سال ۱۳۹۳ در شورای اقتصاد دولت یازدهم به تصویب رسید (تصویر ۱). این طرح در ابتدا با هدف افزایش کارآیی در ۵۰۰ هزار واحد از موتورخانه‌های مسکونی و ۱۰۰ هزار واحد از موتورخانه‌های اداری-تجاری همراه با نصب کنتورهای هوشمند گاز به منظور کاهش مصرف گاز طبیعی تا سقف ۱۳ میلیون متر مکعب در روز در دستور کار قرار گرفت.

در طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها مبلغی نزدیک به ۲ میلیارد دلار از ارزش صرفه‌جویی حاصل از اجرای طرح از محل صادرات سوخت مایع صرفه‌جویی می‌شود و به شرکت‌های سرمایه‌گذار مجری طرح حداکثر طی مدت ۳ سال پرداخت خواهد شد.

تصویر ۱

در گزارش قبلی از پرونده «بحران گاز» با عنوان «صفر تا صد طرح افزایش کارآیی ۶۰۰ هزار موتورخانه/چرا بهینه‌سازی مصرف گاز در ساختمان‌ها به حاشیه رفت» به بازخوانی فراز و نشیب‌های طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها پرداخته شد.

به طور کلی درباره این طرح، سوالات مختلفی مطرح می‌‎‌شود:

1. چرا اجرای طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها از سال ۹۳ تا ۹۹ به حاشیه رفته بود؟

2. چرا الزام نصب کنتور هوشمند از این طرح حذف شد؟

3. چرا میزان صرفه‌جویی پیش‌بینی شده از گاز در این طرح از روزانه ۱۳ میلیون متر مکعب به روزانه کمتر از ۲ میلیون متر مکعب کاهش یافت؟

4. آخرین وضعیت بهینه‌سازی مصرف و ارتقای موتورخانه‌ها در چه وضعیتی است؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها با سیدجلال نورموسوی، مدیر هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران به گفت‌‌و‌گو نشستیم.

در ادامه مشروح مصاحبه مدیر هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران با فارس را می‌‌خوانید.

* چرا اجرای طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها از سال ۹۳ تا ۹۹ به حاشیه رفت‌

فارس: طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها از سال ۹۳ تا ۹۹ اجرایی نشد و سپس در یک سال گذشته توسط شرکت ملی گاز در دستور کار قرار گرفته است. به نظر شما موانع اجرای این طرح در این سال‌ها چه بوده است؟

نورموسوی: با توجه به اینکه طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها در ابتدا در سال ۹۳ به شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت ابلاغ شد، کارهای مقدماتی، مطالعاتی و بحث‌های مربوط به شیوه اجرا، در شرکت بهینه‌سازی پیگیری و تبدیل به یک دستور‌العمل اجرایی شد. شرکت بهینه‌سازی مصرف برای اجرای این دستور‌العمل شیوه‌ای را پیشنهاد داد که از مشاورین ذی‌صلاح استفاده کند و ما به عنوان شرکت گاز نیز همکاری‌هایی با آنها داشته باشیم.

این شرکت یکسری از کارهای مقدماتی را نیز انجام داد ولی اشکالاتی در بحث اجرا وجود داشت که منجر به گرفتن اصلاحیه‌های متعدد در شیوه اجرا در سال ۹۴ و ۹۵ شد.

در مرحله اجرا باید توجه داشت که شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، شرکتی نیست که نیروی اجرایی کافی داشته باشد، برای همین در اجرای طرح به مشکل خورد. چون در این طرح لازم بود نظارت اولیه از موتورخانه‌ها صورت بگیرد، بعد خودِ طرح اجرا شده و برخی اصلاحات در موتورخانه‌ها انجام شود، سپس نظارتِ بعد از اجرا نیز صورت بگیرد و شرکت بهینه‌سازی مصرف بر اقدامات اصلاحی انجام شده صحه‌گذاری کند تا پرداخت‌ها انجام شود.

در نتیجه با توجه به حجم بالای کار و کمبود نیرو در شرکت بهینه‌سازی تصمیم بر این گرفته شد که طرح موتورخانه‌ها با همکاری شرکت‌های گاز استانی اجرایی شود. ولی با توجه به حضور دو شرکت در یک پروژه در کارها تداخل پیش آمد. در این حالت معمولاً اجرای طرح‌ها هم دچار مشکل می‌شود و هم اینکه زمان‌بر خواهد شد. به همین خاطر در نشست مجددی که در سال گذشته در وزارت نفت برگزار شد، تصمیم به این شد که کلاً اجرای این طرح به شرکت ملی گاز واگذار شود.

*چالش نصب کنتور هوشمند در طرح بهینه‌سازی مصرف موتورخانه‌ها

فارس: بعد از سپردن این طرح به شرکت گاز چه اقداماتی صورت گرفت؟

نورموسوی: شاید در کمتر از چند ماه موافقت‌نامه بین شرکت ملی گاز و شرکت ملی نفت به عنوان پرداخت‌کننده‌ منعقد شد و الحمدلله در اجرا شرکت ملی گاز سریع عمل کرد و الآن هم به نتایج خوبی رسیده است. طبق این طرح، سه کار اصلاحی بر روی موتورخانه‌های مردم انجام می‌شود که شامل ۱- تنظیم مشعل ۲- اصلاح پوشش بدنه و عایق‌بندی ۳-نصب رسوب‌گیر، است.

فارس: در اصلاحیه مصوبه در سال ۹۹، الزام نصب کنتور هوشمند از این طرح حذف شد. آیا دلیل خاصی داشت؟ برخی کارشناسان معتقدند که به دلیل الزام به نصب کنتور هوشمند برای تمامی ساختمان‌ها و از طرفی قیمت بالای آن و دسترسی سخت به آن، این طرح تا سال ۹۹ اجرایی نشد.

نورموسوی: نصب کنتور هوشمند اولاً هزینه‌های زیادی را به دنبال دارد که منابع مالی زیادی را می‌طلبید. در طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها نیز منبعی برای تامین مالی این موضوع دیده نشده بود. الآن هم که شرکت گاز به صورت رایگان موتورخانه‌ها را ارتقا می‌دهد از منابع مالی داخلی وزارت نفت استفاده می‎‌کند.

دوم اینکه تامین تعداد زیادی کنتور هوشمند با توجه به اینکه فعلاً سازنده داخلی وجود ندارد، امکان‌پذیر نبود. طبق گزارش‌‎های کارشناسی اصلا نصب کنترل هوشمند برای مصارف کم گاز در ساختمان‌ها مقرون به صرفه نیست. حتی اگر این کنتور هوشمند به راحتی در دسترس باشد، اولویت نصب با کارخانجات و صنایع بزرگ است.

*طرح اولیه اصلاح موتورخانه‌ها از جنبه میزان صرفه‌جویی واقع‌بینانه نبود

فارس: مدیرعامل سابق و فعلی شرکت ملی گاز در مصاحبه‌ای عنوان کرده‌اند که طرح افزایش کارآیی موتورخانه منجر به کاهش سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز می‌شود درحالی که در طرح اولیه میزان صرفه‌جویی روزانه ۱۳ میلیون متر مکعب (سالانه ۴٫۷ میلیارد متر مکعب) برآورد شده بود. چرا این میزان صرفه‌جویی کاهش پیدا کرد؟ آیا طرح کوچک شد تا قابل اجرا باشد؟

نورموسوی: مدل محاسبه میزان صرفه‌جویی گاز در طرح اولیه بدین صورت بود که شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت هر ۵۰۰ متر مربع ساختمان را معادل یک موتورخانه در نظر گرفته بود که طبق این طرح قرار بود ۱۵ درصد از میزان مصرف آن کاهش یابد. شما بهتر از بنده می‌دانید که الآن ساختمان‌های جدید الاحداث به هیچ وجه سمت موتورخانه نمی‌روند و همه از پکیج استفاده می‌کنند.

در نتیجه وقتی ما آمار ساختمان‌ها و موتورخانه‌های کشور را از وزارت کشور و شهرداری‌ها اخذ کردیم دیدیم که تعداد موتورخانه‌هایی که در طرح اولیه در نظر گرفته شده بود واقع‌بینانه نبود، یعنی ما اصلا ۶۰۰ هزار موتورخانه در بخش خانگی (۵۰۰ هزار) و اداری (۱۰۰ هزار) در کشور نداریم که حالا با افزایش کارآیی آنها روزانه ۱۳ میلیون متر مکعب صرفه‌جویی کنیم.

برای اجرای این طرح، شرکت ملی گاز واقع‌بینانه و بر اساس مستندات حرکت کرد و اعداد و ارقام این طرح را اصلاح کرد. ما در بخش خانگی حدود ۱۸ هزار موتورخانه داریم نه ۵۰۰ هزارتا.

*بیش از ۷۰ درصد از موتورخانه ساختمان‌های مسکونی ارتقا پیدا کردند

فارس: آخرین وضعیت طرح بهینه‌سازی مصرف موتورخانه‌ها چگونه است؟ چند موتورخانه در ساختمان‌های مسکونی و اداری افزایش کارآیی پیدا کرده‌اند؟

نورموسوی: در بخش خانگی تاکنون ۱۵۵۰۰ واحد مسکونی در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند. در بخش موتورخانه‌های اداری نیز حدود ۴۰۰۰ واحد برای دریافت خدمات در سایت https://goc.nigc.ir/ ثبت نام کرده‌اند. البته اجرای این طرح در ادارات دولتی به دلیل شرایط خاص آن کمی زمانبر است.

فرآیند اجرای طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها در بخش خانگی بدین صورت است که مردم در سامانه ثبت نام می‌کنند. از طرفی شرکت‌های مجری نیز در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند و ما این دو را به یکدیگر معرفی می‌کنیم و قراردادی بین آنها منعقد می‌‎شود. پس از انجام اصلاحات، بازرس شرکت ملی گاز از موتورخانه بازدید می‎‌کند و در صورت انجام صحیح عملیات، به شرکت مجری هزینه را پرداخت می‌‎کند. این طرح به صورت کاملا رایگان برای مردم انجام می‌شود.

اما درباره ساختمان‌های اداری، فرآیند اجرای طرح باید در قالب دیگری مورد تفاهم‌ قرار بگیرد و قرارداد منعقد شود. در واقع فرآیند اجرای این طرح بدین صورت است که مثلا ماهانه ۵۰ اداره دولتی در یک استان در سامانه ثبت نام می‌کنند. سپس ماموران شرکت گاز یک برآورد هزینه‌ای از مجموع طرح‌ها انجام داده و یک مناقصه در حد معاملات متوسط برگزار می‌شود. فرآیند اجرا سخت‌تر است اما بعد از یکی دو ماه این موضوع نیز روال خواهد شد. الان تفاهم‌نامه طرح موتورخانه‌های بخش اداری توسط شرکت ملی گاز امضا شده است که اگر شرکت ملی نفت نیز امضا کند، عملیات شروع می‌شود.

فارس: در بخش خانگی رقم ثبت نامی تقریبا قابل ملاحظه است. یعنی از ۱۸ هزار ساختمان مسکونی ۱۵۵۰۰ تا ثبت نام کرده‌اند. چه تعداد از ثبت‌نامی‌ها خدمات را دریافت کرده‌اند؟

نورموسوی: توجه داشته باشید که اگر یک مجتمعی دو تا موتورخانه داشته باشد، باید دو بار ثبت‌نام کند. در نتیجه تعداد واحدهای مسکونی ثبت‌نامی ممکن است از نظر تعداد کمی کمتر از تعداد موتورخانه‌ها باشد، چون بعضی واحدها چند موتورخانه دارند.

به هر حال تاکنون ۱۵۵۰۰ موتور‌خانه ثبت‌نام کرده‌اند که برای ۱۳ هزار موتورخانه کارهای بهینه‌سازی‌‌ انجام شده است و در حال حاضر در حال رکوردگیری هستیم از نظر اینکه بررسی کنیم میزان صرفه‌جویی چقدر است. تاکنون ۹۵۰۰ مورد از بهینه‌سازی موتورخانه‌ها تا مرحله پایانی اجرا شده و از نظر ما، پروژه این تعداد موتورخانه تکمیل شده است. مبالغ کلیه این نوع خدمات هم از مشترک دریافت نمی‌شود و کاملاً رایگان هست.

فارس: انجام این سه اقدام اصلاحی چقدر از مصرف موتورخانه‌ها را کاهش می‌دهد؟

نورموسوی: برای آنهایی که سال پیش انجام شد، باید یک سال بگذرد و ما بدانیم که عدد صرفه‌جویی چقدر است، البته به صورت موردی تست‌هایی انجام شد. حد‌اقل عددی که در گزارش‌ها آورده شده است، ۱۶ درصد است. یعنی ۱۶ درصد از حجم مصرف گاز آن موتورخانه کاهش پیدا کرده است.

*آیا طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها برای اجرا کوچک‌سازی شد؟

فارس: یک دلیل دیگری که میزان صرفه‌جویی در طرح موتورخانه‌ها کاهش پیدا کرده است مربوط به اقداماتی که در طرح جدید برای افزایش کارآیی تعریف شده که صرفا شامل سه اقدام ساده است درحالی که در طرح اولیه طبق مصوبه گستره بیشتری برای اصلاح عملکرد موتورخانه‌ها تعریف شده بود. نظر شما در این باره چیست؟

نورموسوی: بله در طرح اولیه اقدامات جزئی‌تری تعریف شده بود که در مرحله اجرا امکان‌پذیر نبود. مثلا نصب شیرهای ترموستاتیکی و نصب سنسورهای حرارتی که به هوشمندسازی موتورخانه‌ها کمک می‌کرد نیز تعریف شده بود. اما این طرح‌ها با توجه به محدودیت‌های مالی و زیرساختی قابلیت اجرا نداشت. الآن توصیه ما این است که مردم در ماه‌های گرم سال به صورت دستی دمای موتورخانه‌های خود را کاهش دهند تا با صرفه‌جویی گاز مشمول جریمه در پلکان‌های بالای مصرف نشوند.

البته این موضوع در بخش اداری جزء وظایف قانونی ادارات دولتی است، چون ابلاغیه هیأت‌ دولت صادر شده و ادارات دولتی موظف شده‌اند یک ساعت قبل از شروع کار و یک ساعت قبل از پایان کار، کلاً سیستم حرارت مرکزی را از سرویس خارج کنند. ولی اگر این سیستم هوشمند باشد و به آنها زمان بدهند، قطعاً این کار دقت بالاتری انجام می‌شود. ما هم قبول داریم که طرح افزایش کارآیی موتورخانه‌ها می‌تواند با اقدامات تکمیلی همراه باشد ولی باید با منابع مالی این شرکت نیز توجه داشت و متناسب با آن پروژه تعریف کرد.

*  برای بهینه‌سازی رایگان موتورخانه‌ها با مراجعه به سایت شرکت گاز اقدام کنید

فارس: با تشکر از وقتی که در اختیار ما گذاشتید. در پایان اگر نکته یا ملاحظه‌ای باقی مانده است در خدمتتان هستیم.

نورموسوی: با آغاز شدن طرح بهینه‌سازی مصرف موتورخانه‌ها در ادارات دولتی و بخش تجاری قطعا روند ثبت‌نام در این طرح به ناگهان افزایش پیدا خواهد کرد؛ از مردم تقاضا می‎‌کنم که زودتر برای افزایش کارآیی موتورخانه‌های ساختمان‌های مسکونی اقدام کنند و همکاران بنده در شرکت گاز نیز در اسرع وقت برای ارتقای موتورخانه‌های آنها اقدام می‌‎کنند.