پارادوکس صرفه جویی، آیا صرفه جویی من اثری دارد؟

به گزارش تاسیسات نیوز، اگر منظور از صرفه جویی، عمدتا اقدامات کلیشه ای نظیر بستن شیر آب به هنگام مسواک زدن و امثال آن باشد، به نظر می رسد تاثیر این نوع کارها در قیاس با عمق و گستردگی چالش های آبی و محیط زیستی که با آن ها مواجه هستیم، به تعبیری ریاضیاتی، به سمت صفر میل می کند یا به قول اندیشمندی، مانند آن است که در مواجهه با یک آتش سوزی بزرگ در ساختمان، بخواهیم با یک بطری آب، قضیه را جمع کنیم. چرایی این امر را از دو زاویه دید زیر، مرور می کنیم:

نخست: آب، زیربنای زندگی و سرزندگی و تقریبا هر نوع توسعه ای است. بهره ما از آب، بسیار بسیار فراتر از آن چیزی است که در ظاهر می بینیم. در واقع، هر چیزی که ما در طول زندگی خود با آن سر و کار داریم، از غذایی که می خوریم تا وسایل خانه و محل کار، تا وسایل نقلیه، پوشاک و حتی روشنایی و گرمایش و سرمایش محیط زندگی تا زیرساخت های جاری روزمره نظیر اینترنت، همگی به آب وابسته اند و هنگامی که آن ها را مصرف می کنیم، در واقع آن میزان آب را هم مورد استفاده قرار داده ایم؛ این نوع مصرف آب، به مراتب بزرگتر از مصرف آب به شکل مستقیم آن است. ردپای آبی ما (water footprint) عمدتا ناشی از مصرف آب به صورت غیرمستقیم یا اصطلاحا آب مجازی (virtual water) است.

دوم: اتفاق موثر در رابطه با موضوع آب و محیط زیست، نه دعوت صرف به یک سری تغییرات سطحی در رفتار، بلکه فراهم آوردن بستری برای زنجیره ای از رویدادهاست. زنجیری که از آن با عنوان ((سواد آبی و محیط زیستی)) یاد می شود و از آگاهی صحیح نسبت به مسائل آبی و محیط زیست آغاز می شود تا هر کدام از ما تصویر نسبتا ساده اما کامل از موضوع داشته باشیم و پس از آن با درک ارتباط میان موضوع و زندگی خودمان، اطرافیانمان و بتدریج کل جامعه، نسبت به آن حساس شویم و پس از آن، به تغییر رفتاری برای مواجهه صحیح با آن برسیم و پس از آن نیز، با تکثیر و همنوایی این رفتارها، به نوعی فرهنگ در سطحی وسیع دست پیدا کنیم. از چنین افقی که در منابعی نظیر ((راهنمای برنامه ریزی برای افزایش سواد آبی و محیط زیستی- نشر شایسته گستر-۱۳۹۷) به تفصیل از آن ها صحبت شده، می توان متوجه شد که چرا یک پاسخ به سوال ابتدای یادداشت، آن است که صرفه جویی من، تاثیر قابل توجهی ندارد. به نظر می رسد، بدون ایجاد نوعی دانش و بینش صحیح از موضوع آب و محیط زیست، تنها القای یک سری رفتارهای صرفه جویانه، نه تنها پایداری خاصی ندارد بلکه زیر و بم های طبیعی مثل تناوب دوره های خشک سالی و دوره هایی با بارش به نسبت بالاتر نظیر تجربه ماه های اخیر و یا برجسته شدن رخدادی مثل شیوع ویروس کرونا، تمامی آن رفتارها را می شوید و با خود می برد. اگر بخواهیم از این رویکردهای سطحی فاصله ای داشته باشیم، چاره ای جز این نیست که تنها به اقدامات مناسبتی مثل همین صرفه جویی ابتدای تابستان، اکتفا نکنیم و تغییرات رفتاری را در بستری از دانش و بینش علمی صحیح جستجو کنیم. همین طور نباید از خاطر ببریم که زمانی رفتارهای مناسب می تواند به حاصل جمعی جدی دست بیابد که از سطح فرد یا گروه هایی محدود خارج شود و در سطحی وسیع نهادینه شود. سطحی که در آن، بتدریج جامعه نه تنها خود حافظ آب و محیط زیست است، بلکه از تصمیم گیران و مدیران خود نیز مطالبه گری جدی می کند.

اما آیا چنین سطحی، در فضایی که کم و بیش از جامعه مان می شناسیم، نوعی ایده آل گرایی ناممکن نیست؟! تا حدی، بله! اما همان طور که برای یک اقدام سازه ای مثل ساخت یک خانه یا یک برج و یا یک سد، مطالعات تخصصی و پرداختن حرفه ای، یک امر جا افتاده است، باید بپذیریم که سواد آبی و محیط زیستی و اقدامات اجتماعی آب، نیازمند همان نگاه زنجیره ای و بین رشته ای است و الا در میانه انبوه پیام های این عصر و مسائل بی پایانی که هر کدام دست به گریبانشان هستیم، کارهای پراکنده و عمدتا در سطح القای رفتارها، بیشتر زمزمه ای در بازار مسگران است و به جایی نمی رسد.

اما ((من نوعی))، تا فراهم شدن آن بستر توسط کنشگران ذی ربطش چه کنم؟ پیشنهاد متن حاضر آن است که در جایگاه فردی، هر کدام از ما، بویژه در مناسبت های محیط زیستی، دقایقی را صرف بالا بردن آگاهی و دانش خود در رابطه با آب و محیط زیست نماییم. دو پایگاه اینترنتی مناسب به زبان فارسی، در این بخش، کمک کننده خواهد بود:

www.danab.ir

www.ensanzist.ir

علاوه بر این، هر بار سعی کنیم یک عادت ناپسند شخصی، مثل حمام های طولانی، چکه نمودن شیرآلات و … را در یک بازه چند هفته ای، مورد تمرکز قرار دهیم. معمولا گفته می شود یک عادت را می توان در یک بازه تقریبا شش هفته ای، بهبود بخشید.

از جایگاه تاثیرگذاری، دعوت دیگران بویژه اطرافیان و دایره اجتماعی، به افزایش سواد آبی و مطالبه از دست اندرکاران برای فاصله گرفتن از اقدامات صرفا نمایشی و سطحی، گام های موثری است که می توان برداشت؛ شاید بتوان هنوز هم امید داشت که قطره ها، رودها و دریاها بسازند. به تعبیر مولوی، ((تو یکی نه ای، هزاری، تو چراغ خود برافروز))

جواد سمیعی