همه چی از رابطه گازی ایران و ترکمنستان
به گزارش تاسیسات نیوز، روز یکشنبه 12 دی ماه، شرکت ملی گاز با انتشار بیانیه‌ای از قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران خبر داد. پیش‌تر نیز ترکمنستان در سال 86 اقدام به قطع صادرات گاز کرده و قیمت گاز را تا 9 برابر افزایش داده بود. در این رابطه ذکر چند نکته ضروری است:
1- در حال حاضر روزانه حدود 630 میلیون مترمکعب گاز سبک در کشور مصرف می‌شود که حدود 19 میلیون مترمکعب آن با واردات از ترکمنستان تامین می‌شود. این میزان حدود 3درصد از سهم مصرف گاز کشور را تشکیل می‌دهد.
از طرفی در سال‌های اخیر، وزارت نفت توانسته است با توسعه فازهای پارس جنوبی مصرف سوخت مایع نیروگاه‌ها را تقریبا به‌طور کامل با گاز جایگزین کند (حدود 90درصد). در این شرایط با توجه به سهم بسیار اندک گاز وارداتی کشور از ترکمنستان و همچنین امکان جایگزینی مجدد سوخت نیروگاه‌ها با گازوئیل و مازوت در صورت نیاز، کشور در موقعیتی قرار دارد که وابستگی گازی به ترکمنستان نداشته و به راحتی می‌تواند گاز مصرفی در داخل را تامین کند. بنابراین از منظر امنیتی، واردات این میزان گاز از ترکمنستان به هیچ وجه موجب ایجاد وابستگی استراتژیک ایران به این کشور نخواهد شد.
2- نکته دیگر آن است که در بحث تجارت گاز، لزوما همواره کشور واردکننده به کشور صادرکننده وابسته نخواهد شد. وابسته شدن یک کشور در یک فرآیند تجارت گاز به عوامل متعددی از جمله قدرت سیاسی-اقتصادی طرفین، حجم گاز مصرفی کشورهای واردکننده و صادرکننده و در نتیجه سهم تجارت گاز از مجموع مصرف گاز، گزینه‌های پیش روی هر کشور برای تغییر مسیر تجارت گاز و متنوع کردن سبد تجارت خود و… بستگی دارد.
به‌عنوان مثال واقعی، ترکمنستان پس از استقلال از شوروی گاز خود را به روسیه صادر می‌کرد ولی در این تجارت عملا ترکمنستان به روسیه وابسته شد؛ چرا که اولا قدرت سیاسی اقتصادی روسیه بیشتر بود و ثانیا بازار گاز روسیه بسیار بزرگ بود و حجم وارداتی از ترکمنستان اثری بر این بازار نداشت؛ این در حالی بود که صادرات گاز ترکمنستان به روسیه بخش عمده‌ای از بازار گاز این کشور را به خود اختصاص می‌داد و همچنین تاثیر بسزایی در درآمد این کشور داشت. این وابستگی باعث شد ترکمنستان در ادامه سیاست «تنوع مشتریان» را پیش بگیرد.
3- از بعد اقتصادی آنچه در تجارت گاز یک کشور مهم است، تراز تجاری گاز است و نه میزان مطلق واردات یا صادرات. از این منظر با توجه به صادرات حدود 25 میلیون مترمکعبی گاز ایران به ترکیه، تراز تجاری گاز کشور حدود 6 میلیون مترمکعب روزانه مثبت است. این به آن معنی است که ایران در یک فرآیند کاملا اقتصادی، گاز را با قیمت پایین‌تر از ترکمنستان می‌خرد و با قیمت بالاتر به ترکیه می‌فروشد. بنابراین در حجم‌های بالاتر نیز خرید گاز از ترکمنستان و فروش آن به دیگر کشورها با قیمت بالاتر (که به دلیل موقعیت استراتژیک ایران در حوزه گاز کاملا امکان‌پذیر است) پیامدهای مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
4- به نظر می‌رسد طرف ترکمنستانی به دلیل نوپا بودن در تجارت گاز، اصول اولیه تجارت این منبع انرژی را رعایت نمی‌کند و همین موضوع منجر به تصمیم وزارت نفت برای قطع واردات شده است. موضع فعلی وزارت نفت به دو دلیل کاملا موجه و در کوتاه‌مدت اقدامی تحسین‌برانگیز است؛ اولا پافشاری منطقی بر احقاق حقوق ملت و حفظ اقتدار ملی کشور اقدامی پسندیده است، ثانیا اعلام این موضع و تامین عملی گاز مصرفی کشور بدون واردات از ترکمنستان در فصل سرما، حاوی پیام مهمی به ترکمنستان در اقدام خلاف عرف بین‌الملل خود در قطع گاز صادراتی به ایران خواهد بود.
5- در کنار این تاکتیک کوتاه‌مدت، در بلندمدت ضروری است راهبرد کشور، بر توسعه تجارت گاز با کشورهای منطقه و تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه قرار گیرد. در این راهبرد نقش ترکمنستان به‌عنوان یک تامین‌کننده گاز برجسته خواهد بود:
الف- با توجه به رشد مصرف گاز در مصارف مختلف از جمله تزریق به میادین نفتی و پتروشیمی، گاز مازاد کشور به میزانی نخواهد بود که تمامی نیاز وارداتی بازارهای گاز منطقه‌ای را پوشش دهد.
ب- ترکمنستان دارای چهارمین ذخایر عظیم گازی جهان و میادین گازی توسعه‌نیافته بسیار مانند گالکنیش است. این ذخایر مورد توجه بسیاری از کشورها از جمله چین قرار گرفته است؛ به نحوی که این کشور در حال حاضر 75 میلیون متر مکعب روزانه (5 برابر ایران) از ترکمنستان گاز وارد می‌کند و برنامه افزایش میزان واردات تا حد 180 میلیون مترمکعب را در دستور کار دارد.
ج- ترکمنستان کشوری محصور در خشکی است که به بازارهای تقاضای بزرگ گاز دسترسی مناسبی ندارد. به‌جز خطوط لوله پرهزینه این کشور به چین، سایر خطوط لوله پیشنهادی ترکمنستان با مشکلات جدی مواجه هستند. به‌عنوان مثال خط لوله تاپی (صادرات به پاکستان و هند) با مشکلات امنیتی در افغانستان و خط لوله ترانس کاسپین با مشکلات فنی-اقتصادی بسیار مواجه هستند. بنابراین اقتصادی‌ترین و امن‌ترین راه دستیابی ترکمنستان به بازارهای غربی (ترکیه، ارمنستان و گرجستان)، بازارهای جنوب غربی (کشورهای عربی حوزه خلیج فارس) و بازارهای جنوب شرقی (هند و پاکستان) از طریق ایران است.
با توجه به مطالب گفته شده، ایران نه تنها با واردات فعلی گاز به ترکمنستان وابسته نمی‌شود بلکه می‌تواند از این فرصت برای تامین منافع اقتصادی و همچنین راهبرد هاب گازی شدن در منطقه استفاده کند. بنابراین تصمیم فعلی وزارت نفت مبنی بر قطع واردات گاز از ترکمنستان به‌عنوان یک تاکتیک کوتاه‌مدت، یک راهکار مناسب است. اما در بلندمدت ضروری است با به‌کار بردن تمهیداتی نظیر استفاده از روش‌های مختلف تجارت گاز ترکمنستان نظیر سوآپ، ترانزیت و خرید و فروش و همچنین صادرات خدمات فنی مهندسی در ازای خرید گاز از این کشور، در جهت راهبرد کلان تبدیل شدن به هاب منطقه حرکت کرد.
منبع: دنیای اقتصاد
انتهای خبر