معماری ایرانی در حال گذر به سرپناهی برای خوابیدن!

خانه یکی از مباحث مهم در معماری ما ایرانیان است که با نحوه زندگی خانواده های ایرانی در ارتباط بوده است و شاید به ندرت بتوان هنری یافت که به اندازه معماری با زندگی مردم پیوند داشته باشد.

به گزارش تاسیسات نیوز، خانه‌های سنتی ایرانی ویژگی‌ها و عناصر تزئینی گوناگونی داشتند که هر یک در عین سادگی بیانگر مفاهیم ویژه ای بودند که می‌توان با مطالعه معماری خانه‌های قدیمی پیوند بین این ویژگی‌ها با فرهنگ مردم و الگوهای رفتاری آن زمان را مشاهده کرد؛ ویژگی‌هایی که در معماری فضای داخلی خانه‌های امروزی یا به طور کلی حذف و یا کم رنگ شده‌اند.
البته همیشه بین نیازهای افراد و نوآوری، ارتباط مستقیمی وجود دارد و نوگرایی یکی از ویژگی‌های مهم بشر بوده و است. ولی در این رابطه باید از خود پرسید که آیا پیدایش سبک‌های جدید کمک به کیفیت زندگی بشر بوده یا نه؟ امروزه معیارهای طراحی و معماری خانه چه چیزهایی هستند؟ در حال حاضر چرا بین معماری سنتی و جدید گسست به وجود آمده است؟
“چه در گذشته و چه امروزه خانه، بیانگر ویژگی‌های روحی و اخلاقی و معرف فرهنگ مردم آن جامعه است” این را یک پژوهشگر تاریخ تبریز ادامه می‌دهد: در گذشته نمای بیرونی خانه‌ها شبیه هم بودند و تفاوت طبقاتی از کوچه قابل مشاهده نبود به طوری که در یکی از کوچه‌های قدیمی و معروف تبریز، خانه یکی از ثروتمندترین افراد آن زمان دیوار به دیوار خانه یک فرد فقیر بود و این تفاوت فقط در طراحی داخلی خانه قابل مشاهده بود.
نقش کوبه بزرگ و کوچک درهای قدیمی
کریم میمنت نژاد بیان می‌کند: پژوهش‌های انجام یافته در رابطه با دو کوبه بودن درهای قدیمی که یکی مخصوص زنان و یکی مخصوص مردان بودند را کاملاً رد می‌کند و دلایل مختلفی چون تک کوبه بودن برخی درهای قدیمی دلیل این ادعا است.
او ادامه می‌دهد: خانه‌های قدیمی دو حیاط بیرونی و اندرونی داشتند که حیاط بیرونی مخصوص مراجعات عموم و بزرگ بود که به کوچه اصلی باز می‌شد و حیاط اندرونی، کوچک و مخصوص تردد اهل خانه بود که به یکی از پس کوچه‌ها باز می‌شد.
این پژوهشگر تاریخ می‌افزاید: در گذشته همزمان چند خانواده در یک خانه زندگی می‌کردند در نتیجه تعداد کودکان بیشتری در یک خانه بودند که محل بازی آنها حیاط بیرونی بود و چون در روز سر و صدا زیاد بود مراجعین از کوبه بزرگ استفاده می‌کردند و در شب هنگام که سکوت حاکم بود از کوبه کوچک استفاده می‌شد و امروز زنگ خانه‌ها در واقع همان نقش کوبه بزرگ را دارد.
وقتی سودآوری جایگزین آسایش می‌شود
میمنت نژاد معتقد است که در طراحی داخلی خانه‌های قدیمی اصل بر آسایش افراد ساکن آن خانه بود اما امروزه اصل بر اقتصاد و سود آوری بیشتر است نه آسایش و می‌گوید: وجود فضای سبز به همراه آب نما مثل حوض در خانه‌های قدیمی موجب تلطیف روحی ساکنین خانه بود ولی همه اینها را در سیستم طراحی آپارتمان نشینی از دست داده‌ایم.
او ادامه می‌دهد: پنجره‌های رنگی و استفاده از فرم‌های اسلیمی و منحنی شکل در خانه‌های گذشته سبب آرامش روح بود و از طرفی نیز استفاده از ترکیب رنگ‌های آبی، سبز و سفید در پنجره‌های ارسی گذشته باعث دور شدن حشرات موذی می‌شد و ما همه اینها را با به کار بردن پنجره‌های معمولی از دست داده‌ایم.
از مطبخ تا آشپزخانه
این پژوهشگر تاریخ بیان می‌کند: مطبخ در خانه‌های قدیمی در حیاط اندرونی بود و این سبب حفظ حریم زن و مرد و هویت پوش اسلامی می‌شد ولی امروزه آشپزخانه‌های به اصطلاح اپن که با فرهنگ ما مطابقت ندارد، جای مطبخ را گرفته است.
میمنت نژاد ادامه می‌دهد: وقتی پارکت و سرامیک در طراحی داخل خانه استفاده می‌شود این امر سبب تغییر پوشش لباس اهل خانه می‌شود و در واقع سبک خانه باعث تغییر فرهنگ نیز می‌شود.
او با بیان اینکه امروزه حداقل فضای باز و سبز در یک قطعه رعایت نمی‌شود، می‌گوید: در گذشته ۴۰ درصد یک قطعه را به ساخت و ساز اختصاص می‌دادند و امروزه ۷۰ درصد رسیده است و با این رقابت ثروت اندوزی تا ۹۰ درصد هم پیش خواهد رفت و نتیجه آن تبدیل شدن شهر به بلوک‌ها سیمانی است چیزی که امروزه شاهدش هستیم.
این پژوهشگر تاریخ ادامه می‌دهد: در حال حاضر شاهد رشد ساختمان‌هایی با نمای‌های سنگی رومی هستیم و یکی از گران قیمت ترین برج‌های مسکونی شهر تبریز نمای کاملاً شیشه‌ای دارد که طبق قانون ۲۰ درصد نما می‌تواند سنگ یا شیشه باشد که همه اینها در زلزله باعث تلفات سنگینی خواهند شد.
میمنت نژاد با بیان اینکه ما شهر تاریخی و زیبای تبریز را ازدست داده‌ایم، می‌گوید: بند به بند اصول طراحی خانه‌های گذشته سبب آرامش انسان بود و او را به تفکر وا می‌داشت ولی امروزه در خانه نه از آرامش خبری است و نه از تفکر و خانه به سرپناهی برای شب خوابی تبدیل شده است.
رشد جمعیت و سوق به سمت آپارتمان نشینی
میمنت نژاد تصریح می‌کند: رشد جمعیت، زندگی را به سمت آپارتمان نشینی سوق داد ولی بهتر بود بزرگان دین و رشته‌های معماری، روان شناسی در آن زمان به فکر طراحی خانه‌های با فرهنگ ایرانی اسلامی بودند برای اینکه هر ملتی برای خود برنامه نداشته باشد از بسته‌های فکری دیگر ملت‌ها استفاده خواهد کرد.
او می‌افزاید: البته برخی مسائل ناگزیر هستند و ارائه تسهیلات بانکی برای خرید آپارتمان، مردم را تشویق به آپارتمان نشینی می‌کند در حالی که اگر کسی بخواهد خانه قدیمی بخرد نمی‌تواند از این تسهیلات استفاده کند.
پیشنهاد او این است که دانش آموختگان رشته‌های معماری در پژوهش‌های خود طرح‌های انسان محور ارائه دهند و می‌گوید: جای خالی علمای جامعه شناس و معمار و پژوهشگر که انسان محور بودن را اصل قرار دهند شدیداً احساس می‌شود.
ویژگی‌های هنر اصیل ایرانی در معماری خانه
مدرس دانشگاه و طراح و معمار فضای داخلی خانه می‌گوید: یکی از ویژگی‌های بسیار مهم خانه‌های قدیمی، ماندگاری ساختمان در طول زمان بود به طوری که چندین نسل بدون نیاز به تغییرات اساسی معماری خانه در آن زندگی می‌کردند ولی این ویژگی در خانه‌های امروزی کمتر به چشم می‌خورد و بنا بعد از گذشت ۱۵ سال نیاز به بازسازی دارد.
سمانه شاهدی معتقد است که توجه به اقلیم، یکی از اصول مهم در طراحی خانه است که امروزه چندان به این ویژگی توجه نمی‌شود و می‌افزاید: آب و هوای سرد منطقه آذربایجان ایجاب می‌کند تا آجرهایی در ساخت خانه استفاده شود که توانایی نگه داری گرمای جذب شده در طول روز را داشته باشند تا شب هنگام به گرمایش درون ساختمان کمک کند، نوع آجرهای به کار رفته در خانه‌های قدیمی چون خانه حیدرزاده گویای این مطلب است.
«در گذشته فضای داخلی خانه بیش از نمای بیرونی خانه مورد توجه بود» این را مدرس دانشگاه بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: در معماری اسلامی ایران، خانه‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شدند که از بیرون نمود کمتری داشتند، بنابراین نمای بیرونی خانه به آن اندازه که امروزه مورد توجه قرار می‌گیرد، اهمیت نداشت.
او می‌گوید: در خانه‌های سنتی بعد از عبور از در ورودی و هشتی و حیاط بیرونی به ساختمان اصلی خانه راه پیدا می‌کردی که سبب حفظ حریم خصوصی افراد می‌شد، این یکی دیگر از ویژگی‌هایی است که در خانه‌های امروزی به دلیل کوچک بودن فضای داخلی خانه قابلیت اجرایی ندارد.
این مهندس طراح و معمار داخلی خانه با بیان اینکه دلایل مختلفی چون تبلیغات در فضای مجازی، فیلم و سریال‌های رسانه‌های جمعی به مرور سبب تغییر ذائقه و سلیقه مردم و تغییر سبک زندگی و طراحی داخلی خانه شده‌اند، می‌گوید: در حال حاضر با معماری سنتی فاصله داریم چون نتوانسته‌ایم معماری اصیل ایرانی اسلامی را با روش‌های درست تشریح کنیم و نمونه‌های خوبی در این زمینه ارائه نکرده‌ایم.
سبک رومی در حال تبدیل شدن به هویت معماری ایران
او می‌افزاید: یکی از سبک‌های طراحی داخلی خانه که به تازگی مد شده، سبک کلاسیک است که با عنوان سبک رومی مصطلح شده که متأسفانه با فرهنگ ما سازگاری ندارد و کم کم در حال تبدیل به هویت معماری ما است؛ سرستون‌ها و رنگ طلایی به کار رفته در این سبک حالت تجملاتی بیش از اندازه دارد.
مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: یک طراح باید قدرت تصور ذهنی بالایی داشته باشد ولی متأسفانه در این سبک رومی عملاً طراحی اتفاق نمی‌افتد، برای اینکه یک سری المان‌های آماده مورد استفاده قرار می‌گیرد و خانه در این سبک بیشتر، مجموعه‌ای از وسایل لوکس است که لازم است این موضوع آسیب شناسی شود.
شاهدی اضافه می‌کند: علاوه بر استقبال مردم از این سبک، برخی سودجویی‌های مالی توسط طراحان داخلی نیز سبب رواج سبک به اصطلاح رومی شده است.
او با بیان اینکه امروزه سبک‌های مختلفی در طراحی و فضای داخلی خانه مورد استفاده قرار می‌گیرند که یکی از آنها سبک انتقالی است که برگرفته از سبک سنتی و مدرن است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر برخی عوامل از جمله کوچک بودن فضای خانه و وضعیت اقتصادی خانواده امکان اجرای سبک‌های مختلفی چون سنتی را می‌گیرند.
این طراح داخلی خانه ادامه می‌دهد: پرسش نامه‌هایی طراحی کرده‌ایم که از همه افراد خانواده متقاضی می‌خواهیم تا به سوالات پاسخ دهند تا بر اساس ویژگی‌های شخصیتی افراد اتاق‌ها و سایر اجزای خانه را طراحی کنیم تا حتی آپارتمان‌هایی با فضای کوچک را به محلی برای زیستن و رسیدن به آرامش تبدیل کنیم.