پدیده گرمایش زمین و کاهش بارش‌ها در کنار رشد سریع جمیعت در چهار دهه اخیر، افزایش تقاضای آب در کشور را به دنبال داشته است.
به گزارش تاسیسات نیوز، از طرف دیگر متناسب با رشد سریع جمعیت در دهه‌های اخیر، تقاضا برای منابع آب در بخش‌های صنعت، کشاورزی و شرب نیز افزایش قابل‌توجهی داشته است.
جانمایی نامناسب صنایع از منظر تخصیص بهینه آب در کنار توسعه فعالیت‌های صنعتی در مناطق کم بارش منجر به تعمیق شکاف میان تقاضای آب و منابع محدود آب در مناطق کویر مرکزی و جنوب کشور و بروز کم آبی شده است.
راهکارهای تخصیص منابع آب در مناطق دچار کم آبی به‌منظور دستیابی به حداکثر کارایی در بخش مصرف و کاهش تعارضات بر سر دسترسی به منابع آب اتخاذ می‌شود. نحوه تخصیص آب، حق دسترسی و بهای آب در مدل تخصیص آب، تعیین می‌شود.
تاکنون مدل‌های مختلفی برای نحوه تخصیص آب در دنیا پیشنهاد و آزموده شده است. کنترل حاکمیت یا دولت بر تخصیص آب، ترکیب مکانیزم بازار و کنترل حاکمیت و پیاده‌سازی بازار آب از مدل‌های تخصیص آب هستند که در کشورهای مختلف موردبررسی قرار گرفته‌اند.
تشکیل بازار آب منطقه‌ای به‌عنوان یکی از راهکارهای افزایش بهره‌وری از منابع محدود آب در کشور در دو دهه اخیر مطرح شده است. مباحث نظری مربوط به‌ضرورت تشکیل، مکانیزم اجرایی، موانع، مزایا و معایب تشکیل بازار آب، بیش از یک دهه در محافل آکادمیک و مجامع تصمیم‌ساز حکومتی طرح شده است.
ولی پیشرفت بطئی پیاده‌سازی مفهوم و ساختار بازار آب نشان‌دهنده وجود عوامل پنهان و آشکار در این مسیر است. در این میان عدم وجود فرهنگ بازار آب به‌صورت تاریخی در نقاط مختلف کشور یکی از عوامل بازدارنده مهم در جهت این تغییر ساختار است. ایجاد فرهنگ تبادل کالای آب در بستر بازار آب در مرحله اول نیازمند پذیرش عرفی این روش مبادله آب در کشور است.
پیاده‌سازی مفهوم و سازوکارهای بازار مستلزم رعایت مصالح عمومی، حفظ حقوق و منافع حق آبه داران، ملاحظات محیط زیستی و تدارک زیرساخت‌های مورد نیاز و پیش‌بینی ملاحظات حقوقی و قانونی در اجرا و پیاده‌سازی بازار آب است.
با تشکیل بازار آب، بستری برای شناسایی بهای منصفانه آب به‌صورت منطقه‌ای و بر مبنای عرضه و تقاضای آب به وجود می‌آید.
شیرین سازی آب دریا یکی از راهکارهای جبران کمبود عرضه آب در مناطق کم آب کشور است. افزایش عرضه منطقه‌ای آب و احداث واحدهای نمک‌زدایی می‌تواند منشأ تشکیل بازار آب منطقه‌ای در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور شود.
به‌طور طبیعی تقاضای بالای منطقه‌ای آب منجر به افزایش بهای آب در مناطق خشک‌شده و سرمایه‌گذاری برای تولید آب شیرین را از آب دریاها توجیه‌پذیر می‌کند. به‌بیان‌دیگر می‌توان گفت که شیرین سازی آب دریا محصول عملکرد بازار غیر متشکل آب برای پاسخگویی به تقاضا در این بخش است.
امروز فرایند اسمز معکوس، اقتصادی‌ترین فرایند شیرین سازی آب دریا در دنیا به شمار می‌رود. شیرین سازی آب دریا در فرایند اسمز معکوس از طریق عبور آب‌شور با فشار بالا از غشاهای نیمه‌تراوا انجام می‌شود.
طی این فرایند آب‌شور دریا به دو جریان آب شیرین و آب شورتر از آب دریا تبدیل می‌شود. قیمت بالای تجهیزات مورد نیاز در شیرین سازی آب دریا با فرایند اسمز معکوس اعم از غشاء، پمپ‌های فشارقوی با متر یال‌های خاص، پیش‌تصفیه، دفع شورابه و هزینه‌های بهره‌برداری مانند مصرف انرژی الکتریکی سبب می‌شود که شیرین سازی آب دریا، به‌عنوان فرایند پرهزینه‌ای در دنیا شناخته می‌شود.
تقاضای منطقه‌ای آب مهم‌ترین نیروی محرکه برای انعقاد نطفه بازار آب و احداث واحدهای تصفیه آب صنعتی در حاشیه دریاها است. شناسایی تقاضا منجر به جلب نظر سرمایه گذران و انجام طرح‌های امکان‌سنجی و طرح کسب کار برای طراحی و ساخت واحد آب شیرین کن صنعتی است. الگوی اقتصادی مورد استفاده در مدل کسب‌وکار، بهای تمام‌شده آب را برای احداث واحد آب‌شیرین‌کن محاسبه می‌کند.
در صورت تطابق بهای تمام‌شده آب با الگوی تقاضای آب منطقه‌ای، انگیزه سودآوری، سرمایه‌گذران را برای انجام سرمایه‌گذاری ترغیب می‌کند. اتمام عملیات ساخت آب‌شیرین‌کن و تولید آب به معنای مبادله کالای آب میان فروشنده و خریدار با بهای توافقی و تشکیل بازار آب منطقه‌ای است.
طرح تشکیل بازار آب از برنامه سوم توسعه تاکنون در کشور مغفول مانده است. در حالی که کشور با رشد شدید تقاضا همزمان با کاهش سطح منابع آب روبه‌رو است. تشکیل بازار آب یکی از راهکارهای افزایش بهره روری از منابع و تخصیص بهینه آب در کشور است.
با تشکیل نهاد بازار آب، خریداران خصوصی یا شرکت‌های توزیع‌کننده آب شهری که در ایران شرکت‌های آب و فاضلاب هستند، می‌توانند به‌طور رسمی و با ثبت در دفاتر قانونی، اقدام به خرید آب از حق آبه‌داران کنند. در این فضا بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری و استحصال آب، وارد بازار شود و کالای خود را به بهای بازار عرضه کند.
منابع آب زیرزمینی، آب‌های سطحی، پساب‌های تصفیه‌شده، جریان‌های فاضلاب، آب‌های زهکشی شده و … با کیفیت‌های متفاوت کالاهای مختلف بازار آب هستند که تفاوت قیمت هر کدام از این منابع با تشکیل بازار و نهادینه‌شدن آن مشخص می‌شود.
