سرگردانی با چوب دوسرطلای بنزین

تاسیسات نیوز – صدیقه بهزادپور: افزایش قیمت بنزین یکی از دغدغه های همیشگی دولت و مردم است که از آخرین واکنش مردم و اعتراض به افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸ با وجود گرانی همه اقلام و خدمات در کشور، همچنان تقریباً ثابت باقی مانده است، هر چند برخی از کارشناسان و مسئولان بر این باور هستند که بنزین در ایران یارانه سنگینی دارد و دولت را با هزینه های سنگینی در این حوزه مواجه کرده است، از این رو دولت نیز با تاکید بر الزام بر واردات بنزین در صورت بهینه نشدن مصرف، راه های گوناگونی چون؛ حذف یا کاهش تعداد کارت های سوخت در جایگاه ها، کاهش تدریجی سهمیه ها و… را در دستور کار خود قرار داده است، اما کیفیت پایین بنزین تولید داخل از یک سو و افزایش مصرف و اجبار دولت به واردات بنزین از سوی دیگر، کشور را در شرایط کنونی با دشواری هایی روبرو ساخته است که کسری بودجه و تورم ناشی از آن از جمله موارد قابل اشاره در این حوزه است. از طرفی کیفیت پایین بنزین تولید داخل نیز یکی از عوامل اصلی افزایش بیماری های تنفسی، قلبی، سرطان و … شده است که با وجود تاکید مسئولان بر تولید بنزین بر اساس استانداردهای ۴ و ۵ ، همچنان ادله و مستندات بر کیفیت پایین بنزین تولید داخل تاکید دارد.

تعارض تکذیب دولت با مستندات درباره آلودگی بنزین تولید داخل

 بنا بر تحقیقات صورت گرفته، بنزین تولیدشده در کشور حاوی مقادیر زیادی گوگرد است که عامل اصلی آلودگی هوا اعلام شده و بر اساس آن میزان گوگرد در بنزین ایران بسیار بالاتر از استاندارد بین المللی است. همچنین این محصول حاوی مقادیر بالایی از ذرات معلق وبنزن به عنوان یک سرطان‌زای شناخته شده و سایر ترکیبات سمی مانند تولوئن و زایلن است که جزء اصلی آلودگی هوا تلقی می شود وعامل اصلی مشکلات تنفسی، بیماری قلبی و سایر مشکلات سلامتی اعلام شده، این در حالی است که این مطلب بارها از سوی مسئولان تکذیب شده اما، در حالی که مقامات وزارت نفت از تولید بنزین در سطح استانداردهای اروپا یعنی یورو ۴ و یورو ۵ خبر می‌دهند که در مصوبه اخیر هیات وزیران خلاف این ادعا مطرح شده است. براساس بند ۲ مصوبه اصلاح نرخ خوراک هیات وزیران که بر تولید بنزین بی‌کیفیت صحه گذاشته شده، آمده است:«در صورتی که با هدف افزایش تولید بنزین، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکت‌های پالایشگاهی را ملزم به تولید بنزین با کیفیت معمولی کند، بنزین تولید شده مشمول تعدیل نرخ ناشی از کاهش کیفیت نمی‌شود.»  بر اساس این گزارش؛  اقتصاد ایران به دلیل تحریم های بین المللی که دسترسی کشور به ارز خارجی را محدود کرده و امکان واردات کالا و خدمات را محدود کرده است، تحت فشار بوده است. افزایش قیمت بنزین می تواند این فشارهای اقتصادی را تشدید کند و به ناآرامی های اجتماعی منجر شود. آخرین اعتراضات مردم در سال ۹۸ و پیامدهای آتی آن دولت را نسبت به افکار عمومی حساس کرد و گویا به این دلیل همچنان تمایلی به افزایش قیمت بنزین ندارد و همچنان در تلاش بر استفاده از یارانه ها به عنوان راهی برای حفظ ثبات و محبوبیت اجتماعی تاکید دارد.

قاچاق بنزین معضل گپ قیمت بنزین ایران و کشورها دیگر

با وجود چالش های متعدد برای تامین بنزین مورد نیاز کشور، همچنان شاهد قاچاق بنزین به ویژه در شهرهای مرزی کشور به دلیل قیمت پایین بنزین در مقایسه با کشورها همسایه هستیم، و این به معنای آن است که بسیاری از مردم می توانند سوخت را با قیمتی کمتر از قیمت رسمی خریداری کنند و در کشورهای دیگر با قیمت های گزاف به فروش برسانند، از سوی دیگر گپ قیمتی بنزین در ایران ودیگر کشورها نیز با توجه به قدرت خرید و میزان حقوق و درآمدها نیز امکان مقایسه یکسان را برای قیمت گذاری این محصول امکان پذیر نمی کند. این در حالی است که ایران به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته است و منابع انرژی جایگزین برای کاهش اتکای کشور به بنزین کم است و از این رو این امر کاهش تقاضا برای بنزین و افزایش قیمت را دشوار می کند.

سیستم توزیع سوخت ناکارآمد

به گفته بسیاری از کارشناسان؛ سیستم توزیع سوخت ایران ناکارآمد است، به این معنی که بخش قابل توجهی از سوخت تولید شده به دلیل فساد، سرقت و قاچاق تلف می‌شود. این می تواند افزایش قیمت ها را دشوار کند، زیرا ممکن است دولت نتواند درآمد حاصل از افزایش قیمت ها را جمع آوری کند. این رویکردی است که دولت بارها به دلیل عدم شفافیت در تعیین قیمت سوخت مورد انتقاد قرار گرفته و متهم به دستکاری قیمت ها به نفع گروه ها یا افراد خاص است که می تواند منجر به بی اعتمادی عمومی و مخالفت با افزایش قیمت ها شود.

فرسودگی پالایشگاه ها و تشدید آلایندگی ها

صاحبنظران معتقدند؛ پالایشگاه های کشور در حال فرسودگی هستند و نیاز به نوسازی دارند. پالایشگاه های این کشور در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ساخته شده اند و فاقد ظرفیت تولید بنزین با کیفیت هستند، این امر منجر به تولید بنزین بی کیفیت می شود. از سوی دیگر پالایشگاه های کشور اغلب فاقد نگهداری و تعمیر مناسب هستند که در نهایت منجر به خرابی تجهیزات و آلودگی بنزین می شود، این می تواند منجر به تولید بنزین با کیفیت پایین شود که احتمال آلودگی هوا را افزایش می دهد. علاوه بر این اقدامات کنترل کیفیت موجود در پالایشگاه های ایران ممکن است برای اطمینان از اینکه بنزین تولید شده مطابق با استانداردهای بین المللی است کافی نباشد، این می تواند منجر به تولید بنزین با کیفیت پایین شود که بیشتر در معرض آلودگی است. همچنین استفاده  از فناوری قدیمی در پالایشگاه ها نیز از جمله عوامل تولید بنزین بی کیفیت اعلام شده است. به عنوان مثال، برخی از پالایشگاه ها هنوز از کراکرهای کاتالیزوری استفاده می کنند که نسبت به واحدهای هیدروکراکینگ مدرن کارایی کمتری دارند و آلاینده های بیشتری تولید می کنند.

آلودگی بنزین ایران به استناد گزارش های جهانی و داخلی

به گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آلودگی هوا در ایران عامل مرگ زودرس تعداد زیادی  در سال است. این در حالی است که همچنان مقررات زیست محیطی ایران به طور موثر اجرا نمی شود، که می تواند منجر به عدم پاسخگویی برای شرکت های تولید و فروش بنزین با سطوح بالای آلاینده شود. به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ایران؛ میزان آلودگی هوای کشور در میان بالاترین میزان آلودگی هوا در جهان قرار دارد،  میزان ذرات معلق (PM) تا ۱۰ برابر بیشتر از استاندارد بین المللی است و  آلودگی هوا ناشی از انتشار گازوئیل عامل ۲۰ درصد مشکلات تنفسی در کشور است. هر چند در سال های اخیر اقداماتی به منظورکاهش میزان آلودگی بنزین تولیدشده و ارتقای کارآیی ظرفیت پالایشی کشور مانند؛  کاهش گوگرد بنزین از طریق استفاده از مواد افزودنی، افزایش استفاده از سوخت های زیستی و سایر سوخت های جایگزین و … انجام داده است، با این حال، باید اقدامات بیشتری برای رسیدگی به علل اصلی آلودگی هوا ناشی از تولید داخلی بنزین در ایران انجام شود. این شامل افزایش ظرفیت پالایش، بهبود کیفیت بنزین تولید داخل و اجرای مقررات سختگیرانه برای کاهش سطوح آلاینده در بنزین می شود.

تولید بنزین به قیمت از دست دادن ریه

این گزارش همچنین حاکی است؛ براساس بند ۲ مصوبه اصلاح نرخ خوراک هیات وزیران که بر تولید بنزین بی‌کیفیت صحه گذاشته شده، آمده است:«در صورتی که با هدف افزایش تولید بنزین، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکت‌های پالایشگاهی را ملزم به تولید بنزین با کیفیت معمولی کند، بنزین تولید شده مشمول تعدیل نرخ ناشی از کاهش کیفیت نمی‌شود.» این بدان معناست که هیات وزیران بر تولید بنزین با کیفیت پایین‌تر از یورو صحه گذاشته که حتی کشورهایی همچون افغانستان نیز طالب آن نیستند اما ریه‌های ایرانی‌ها ناچار است این حجم از آلایندگی و هزینه‌های سنگین تعمیر خودروها را تحمل کند! در نهایت می توان گفت؛ دلایل عدم افزایش قیمت بنزین در ایران پیچیده و چند وجهی است و به این ترتیب دولت بین نیاز به حفظ ثبات اجتماعی و نیاز به رسیدگی به چالش های اقتصادی و زیست محیطی کشور در اندیشه راهی بهینه است تا علاوه برتامین بنزین با کیفیت، دغدغه تامین ارز مورد نیاز برای واردات بنزین را نیز نداشته باشد.