رویکرد مبتنی بر اقتصاد چرخشی
شاهین پاکروح
معاون نظارت بر بهره‌برداری- شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور
به گزارش تاسیسات نیوز، اقتصاد چرخشی آب علاوه بر حفاظت منابع آبی، پل ارتباطی میان مواد و انرژی بوده که در شکل‌دهی به مفهوم اقتصاد چرخشی نقش حیاتی ایفا می‌کند. با این رویکرد، نظام جهانی آب دارای نقشی اساسی در گذار جهان از مصرف خطی منابع،به سوی استفاده چرخشی آن است. موفقیت در توسعه، مستلزم وجود یک اقتصاد چرخشی پویا در گرو تعامل و همکاری میان افراد، سازمان‌ها و تغییر در شیوه‌های سنتی ذخیره‌سازی آب است. کاهش ضایعات از استراتژی‌های اصلی اقتصاد چرخشی است.
یکی از نکات اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب، آب بدون درآمد (هدر رفت آب) است. آب بدون درآمد، اختلاف بین حجم آب ورودی و مصارف مجاز با درآمد است. آب بدون درآمد را نمی‌توان ضایعات یا نابابی تلقی کرد، بلکه ترکیبی از آن است.
آن بخش از آب بدون درآمد که اجتناب‌ناپذیر بوده را می‌توان ضایعات عادی و آن بخش که قابل کنترل است را می‌توان نابابی در نظر گرفت.
مدیریت آب بدون درآمد از طریق سامانه بالانسینگ (تعادلی) آب انجام می‌شود. آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد در کشورهای در حال توسعه روزانه 45 میلیون مترمکعب آب هدر می‌رود و این در حالی است که به تقریب برای 30 میلیون مترمکعب آن هیچ وجهی پرداخت نمی‌شود.
مطابق حداقل الگوی مصرف آب سازمان ملل متحد، (100 لیتر در شبانه روز) این مقدار آب بدون درآمد، می‌تواند به تقریب آب مورد نیاز نیمی از مردم جهان را که به آب سالم و بهداشتی دسترسی ندارند تامین کند. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که بار مالی هدر رفت آب به تقریب در کشورهای توسعه یافته 8/ 5 میلیارد‌دلار در سال است.
همچنین منابع مالی برای کاهش آب بدون درآمد می‌تواند حدود نیمی از یک سوم سرمایه مورد نیاز برای ساخت و احداث تجهیزات و تاسیسات تامین و توزیع آب را پوشش دهد.صنعت آب و فاضلاب کشور نیز از میزان قابل توجه آب بدون درآمد در رنج است و هر سال متحمل آثار زیان‌بار آن می‌شود. آب بدون درآمد کشور در سال 1394 معادل 3/ 26 درصد گزارش شده است که در مقایسه با سایر کشورها (هلند 5 درصد، آلمان 6 درصد، ژاپن 6 درصد، سنگاپور 4درصد و شهر ملبورن استرالیا 4 درصد)، در سطح بالایی قرار دارد.
اهمیت مدیریت و کنترل آب بدون درآمد از دیدگاه اقتصاد چرخشی از منظر صرفه‌جویی در منابع آبی، افزایش درآمد و کاهش هزینه‌ها که سبب افزایش ارزش افزوده می‌شود، قابل تامل است. پايين بودن قيمت فروش آب و عدم توانايي در سرمايه‌گذاري در بخش آب، عامل اصلي بالا بودن آب بدون درآمد است.
صرفه‌جویی در منابع آبی
ایران یکی از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان بوده و دارای منابع آبی محدودی است. بنابراین توجه به مدیریت استفاده از منابع آبی با توجه به محدودیت و افزایش مصرف بسیار حائز اهمیت است. صرف نظر از حجم هدر رفت ظاهری و مصارف مجاز، هدر رفت واقعی را می‌توان به عنوان کاهش حجم بهره‌برداری از منابع در نظر گرفت.
مطابق شکل فوق حجم هدر رفت واقعی (فراوانی تجمعی) طی سال‌های 1387 الی 1394 (صرف نظر از سال‌های قبل از 1387) در پایان سال 1394 معادل 6/ 246 میلیون مترمکعب بوده است. این مقدار آب از کل حجم ورودی به شبکه‌های توزیع کشور در سال 1394 (6/ 005 میلیون مترمکعب) بیشتر است. بنابراین با رویکرد اقتصاد چرخشی در بستر مدیریت صحیح آب بدون درآمد در بهره‌برداری از منابع آبی محدود کشور می‌توان صرفه‌جویی قابل‌توجهی داشت.
افزایش درآمد و نقدینگی
درآمد حاصل از فروش آب و وصول مطالبات، نقطه آغازین فرآیند گردش عملیات است و اين موضوع بر انجام هزينه‌ها و ارائه خدمات مطلوب به مشترکین بسیار اثرگذار است.کاهش درآمدها سبب اتکا به منابع سرمایه‌ای، کاهش کيفيت ساخت پروژه‌ها و کاهش فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری مي‌شود.
براي محاسبه فرصت از دست رفته فروش آب بدون درآمد از متوسط نرخ فروش، بدون احتساب آبونمان استفاده مي شود. بر اساس توصیه‌های انجمن بین‌المللی آب(IWA)، فرصت از دست رفته درآمدهای ناشی از آب بدون درآمد را باید با لحاظ هدر رفت ظاهری در نظر گرفت. نتایج محاسبات نشان می‌دهد که فرصت‌های از دست رفته ناشی از هدر رفت ظاهری در کشور، 3/ 10 درصد فروش خالص هر سال است که بر زیان خالص، زیان انباشته و نقدینگی بسیار حائز اهمیت است.
کاهش هزینه‌ها
تامین و توزیع آب نیازمند منابع مالی بسیاری است. با در نظر گرفتن اثر هدر رفت ظاهری بر فروش، به‌عنوان یک فاکتور اجتناب‌ناپذیر که از اختیار شرکت‌ها خارج است و رابطه بین حجم تولید و چسبند‌گی هزینه (ثابت و متغیر) اثرات مالی ناشی از هدر رفت واقعی در بخش هزینه‌های شرکت‌های آب و فاضلاب، بر اساس توصیه‌های انجمن بین‌المللی آب 4/ 14 درصد است.
از سوی دیگر صرف نظر از زیان‌های ناشی از هدر رفت واقعی در سال‌های قبل از 1383 چنین نتیجه می‌شود که 489/ 5 میلیارد ریال از زیان انباشته صنعت آب و فاضلاب در پایان سال 1394مربوط به هدر رفت واقعی بوده است.
انتهای خبر