ایران در جنگ جهانی

به گزارش تاسیسات نیوز به نقل از خبرگزاری تسنیم این روزها صحبت تمام محافل از توافقات هسته ای و لغو تحریمهاست و در کنار آنها بحث بحران آب در کشورمان قابل دیدن و شنیدن است.
به جز مشکلات احتمالی سر حقابه با همسایگان، ایران از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته است که بین کشورهای آن اختلافات شدیدی بر سر منابع و تقسیم بندی آب وجود دارد.

رئیس جمهوری سابق در جمع مردم فیروزکوه گفته بود مناطق ممنوعه برای حفر چاه، دکان وزارت نیرو است و هرکس هرجا توانست، چاه حفر کند. در آن زمان ظرف سه روز اجازه صدور حفر چاه سه‌برابر شد و روزی هزاران متر چاه حفر کردند‎.‎‏ نتیجه آن شد که این‌روزها گزارش‌های نگران کننده نشان می‌دهد با نرخ کنونی مصرف بی‌رویه آب در ایران، 12 استان از 31 استان کشور، ظرف 50 سال آینده ذخایر آبی خود را به پایان خواهند رساند‎.‎

این تنها گوشه‌ای از روند سوء مدیریت بر منابع آبی ایران است، روندی که در حال حاضر متأسفانه به جایی رسیده است که به سختی می‌توان آن را قابل حل دانست. ‏

مدتی پیش 2 کنفرانس مهم درباره بحران آب برگزار شد که در اولی پروفسور کردوانی، پدر کویر شناسی ایران، در جمع کارکنان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی‎ ‎صحبت کرد. او‎ ‎طبق معمول بسیار صریح خطاب به مدیران دولتی گفت: چرا نمی‌فهمید دیگر آب نیست؟‎ ‎مرتب مرا به‎ ‎کنفرانس‌هایی دعوت می‌کنند، اما نمی‌روم، چون دیگر فاِیده ای ندارد و کار از سمینار و کنفرانس گذشته است‎! دشت‌های کشور نشست کرده‌اند و به دلیل توهم تولید همه چیز توسط خودمان، در سراسر کشور کارخانه‌های پر مصرف صنعتی ساخته ایم که تکنولوژی ندارند و فقط آب را حرام می‌کنند.

وی افزود: اکنون شاهد پرآب‌بودن استان‌های شمالی کشور هستیم، اما آب استان‌های شمالی و از جمله مازندران به دلیل استفاده بسیار زیاد از کود ازت برای کشت برنج، سمی شده است که یکی از دلایل افزایش سرطان معده در میان شهروندان این استان‌ها، همین است. اکنون 95 درصد آب این استان از آب‌های زیرزمینی است؛ در صورتی که برای مهار آب در این منطقه باید ده‌ها سد ساخته شود.

حفر بی رویه چاه‌های عمیق آب

پروفسور کردوانی ضمن اشاره به این موضوع که دیگر امکان ندارد دریاچه ارومیه احیا شود و هر چقدر آب به آن ریخته شود به چاه می‌رود، گفته است: دلیل خشک‌شدن زاینده‌رود نیز همین است، زاینده‌رود را حفر بی رویه چاه‌ها خشک کرد و این رود نیز محال است که احیا شود، زیرا زمین‌ها به دنبال عمیق‌ترشدن چاه‌ها نشست کرده است. در منطقه بهشت زهرا در گذشته وقتی حفاری صورت می‌گرفت، آب فوران می‌کرد، اما در حال ‌حاضر به دلیل حفاری‌های بی‌رویه چاه، زمین در آن منطقه نیز نشست کرده است. حفر چاه‌های عمیق به دلیل وجود نیروگاه‌های اطراف فامنین و کبودرآهنگ همدان سبب شده تا آب چاه کل روستاهای اطراف خشک شود و به دنبال آن زمین‌ نشست کند. امروزه شاهد هستیم که زمین نشست می‌کند یا پل‌ها کج می‌شود که به دنبال آن، لوله‌های آب و گاز می‌شکند، اما هیچ‌کسی نمی‌داند دلیل آن چیست؟ دلیل آن برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های عمیق است.‏

در جلسه دوم اما حرف‌ها بسیار شدیداللحن‌تر بود. محسن رنانی، اقتصاددان، در نشست «نقش باورها، ارزش‌ها و سرمایه اجتماعی در حکمرانی آب» هشدار داد تا 5 سال آینده در ایران، جنگ بین استان‌ها و شهرها بر سر آب علنی خواهد شد. او گفت اگر از همین حالا چاره‌اندیشی نشود، بحران آب، ایران را خواهد بلعید، زیرا امروز میدان واقعی جنگ در حوزه آب است و این بحران آب است که واقعا امنیت ملی ایران را تهدید می‌کند.‏

یک خطر جدی!

درستی این سخنان زمانی روشن‌تر می‌شود که توجه کنیم رقابت برای دستیابی به منابع محدود آب از همین حالا نیز منجر به بالا گرفتن تنش‌ها و درگیری‌ها، چه در داخل ایران و چه در مناطق مرزی و در مقابله با همسایگان این کشور شده است.

در اوایل سال 2013، کشاورزان اصفهانی پمپی را که آب رودخانه زاینده‌رود را به شهر یزد می‌فرستاد، تخریب کردند. این مسأله در ادامه منجر به یک هفته و کمبود و جیره‌بندی آب در یزد شد. در سال 2011، مرزبانان ایرانی پس از عبور از مرز افغانستان و تلاش برای باز کردن یک کانال آب از رود هلمند به ایران، با نیروهای افغان درگیر شدند.

در دهه 1980، جرقه طولانی‌ترین جنگ تاریخ مدرن خاورمیانه، بر سر دو ادعای رقیب در خصوص کنترل آبراهه راهبردی شط‌العرب(اروندرود) میان ایران و عراق، روشن شد‎.‎

این مطلب، بخشی از گزارشی است که اندیشکده صلح ایالات متحده آمریکا در مقاله‌ای به قلم دیوید میشل، منتشر کرده است و در آن تأکید می‌کند در حال حاضر خطری که از جانب بحران قریب‌الوقوع زیست‌محیطی و آب و هوایی ایران احساس می‌شود، به مراتب بیش از خطر دشمنان خارجی و منازعات سیاسی داخلی است‎.‎

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: ایران در شرایطی در مناطق مختلف داخلی با بحران آب رو به رو خواهد شد که در خارج از مرزها و با کشورهای همسایه هم می‌تواند طی سال‌های آینده، بر سرحقابه رودخانه‌های مرزی مشکلات متعددی داشته باشد. ایران با 5 کشورعراق (کارون)، ترکمنستان (اترک)، آذربایجان (ارس)، ارمنستان (ارس) و افغانستان ( هیرمند) رودخانه‌های مشترک دارد و طبق آمار وزارت نیرو سالانه حدود 12میلیارد مترمکعب آب از طریق رودخانه‌های مرزی وارد کشور می‌شود. که می‌تواند بستری برای تنش و اختلاف باشد، موضوعی که ایران درجریان جنگ تحمیلی با آن رو به رو شد و درحال حاضر سر حقابه رود هیرمند، بین ایران و افغانستان با آن رو به رو است.

افغانستان در سال‌های گذشته با تغییر مسیر و زدن سد، سهم آب ایران از رودخانه هیرمند را نداده و این موضوع باعث خشک شدن این رودخانه و دریاچه‌هامون در ایران و بروز مشکل شدید کمبود آب در منطقه سیستان و بلوچستان شده و اختلافاتی را بین ایران و افغانستان به وجود آورده است.

جنگ پنهان آب

به جز مشکلات احتمالی سر حقابه با همسایگان، ایران از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته است که بین کشورهای آن اختلافات شدیدی بر سر منابع و تقسیم بندی آب وجود دارد. در غرب ایران عراق، سوریه و ترکیه بر سر تقسیم بندی آب رودخانه‌های دجله و فرات اختلاف دارند، درجنوب شرقی، پاکستان و هند بر سر حقابه رود سند مشکل دارند و در شمال شرقی در آسیای میانه هم بین کشورهای ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان بر سر حقابه و زدن چند سد، تنش وجود دارد. قرار گرفتن ایران بین این کشورها خود می‌تواند یک مشکل از نظر جغرافیای سیاسی باشد.‏

طبق تحقیقات سازمان ملل تا سال 2025میلادی تعداد کشورهایی که از کمبود آب رنج خواهند برد به 30 کشور می‌رسد که 18 کشور از میان آن‌ها درخاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند که می‌تواند حساسیت منطقه خاورمیانه برای بروز«جنگ آب» یا «جنگ پنهان» را در دهه‌های آینده نشان دهد.

چرخه هیدرولوژیک طبیعت

دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در بیان اقدامات این سازمان در زمینه حل بحران آب، به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: اولین اقدام ما تلاش برای اصلاح سیاست‌های کلان بود که طبق گزارش‌های مبادله شده مجلس و دولت با مقامات قضایی، آن را در مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رساندیم.

وی با اشاره به این که توجه به مدیریت زیست بومی و مسأله آب به عنوان یکی از عناصر اصلی این زیست بوم، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، می‌افزاید: میان رودخانه، تالاب و آب‌های زیرزمینی، یک چرخه هیدرولوژیک وجود دارد، به طوری که هر یک از اینها خشک شود یا از آن برداشت غیرمجاز صورت بگیرد، برای بخش‌های دیگر چرخه نیز مشکل ایجاد خواهد شد و برای همین این چرخه نباید آسیب ببیند.

دکتر ابتکار تاکید می‌کند: گاهی تصور می‌شود آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها کاربردی ندارد و می‌شود از آن برای کشاورزی یا مصارف دیگر، به میزان دلخواه استفاده کرد، درحالی که برداشت بی رویه و غیرمجاز از هر یک از این منابع، چرخه هیدرولوژیک طبیعت را به هم می‌ریزد. در کشورهای دیگر اجازه استفاده بیشتر از 40 درصد ذخایر آبی وجود ندارد، اما ما تا 85 درصد از این ذخایر را برداشت کرده‌ایم که شاید بازسازی آن هزاران سال به طول بینجامد یا با توجه به میزان پایین بارندگی در کشورمان، هرگز عملی نباشد.

اصلاح سیاست‌ها

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که به ذخایر آبی کشور ما آسیب‌های جدی وارد شده است که لزوم برنامه ریزی‌های فوری و درست برای حل این مسأله را بیش از پیش آشکار می‌سازد، می‌گوید: اکنون چرخشی اساسی در سیاست‌های مربوط به نگهداری و مدیریت مصرف آب انجام شده و بسیاری از سیاست‌های آن، اصلاح شده است، حقابه طبیعت کاملاً به رسمیت شناخته می‌شود .

شورای عالی آب وارد صحنه شده است و هیچ طرحی بدون ارزیابی زیست محیطی آن، به اجرا در نمی‌آید. ‏

وی می‌افزاید: یکی از نمونه‌هایی که می‌توان عنوان کرد، موافقت سازمان محیط زیست با اجرای طرح گلاب 2 با 12 شرط از جمله اصلاح الگوهای کشت و آبیاری و احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی در استان اصفهان است و هریک از این شرط‌ها اجرا نشود، ما از ادامه اجرای طرح ممانعت به عمل می‌آوریم. اصل این است که چرخه طبیعت حفظ شود، زیرا ابتدا باید طبیعتی وجود داشته باشد تا بتواند آب مورد نیاز ما را تأمین کند.

آب، موضوعی حیاتی و محوری

دکتر معصومه ابتکار با اشاره به برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای احیای تالاب‌های کشورمان می‌گوید: با رفع موانعی که دولت قبل ایجاد کرده بود، تالاب هورالعظیم آبگیری شد.

تالاب‌هامون در یک مقطع 7 ماهه آب داشت و امیدواریم همکاری‌های ایران و افغانستان برای احیای این تالاب که میراثی بین المللی است، ادامه پیدا کند. همچنین با در نظر گرفتن برنامه‌ای مدیریتی، برای نجات تالاب انزلی کار می‌کنیم. به طور کلی می‌توان گفت دولت یازدهم در این زمینه با قدرت کامل پیش می‌رود، زیرا آب منبعی حیاتی و موضوعی محوری است و نمی‌توان به آن بی توجهی کرد.‏

بحران آب در ایران و خاورمیانه

دکتر عبدالمجید اسدی ـ استاد زمین شناسی و دبیر همایش ملی راهکارهای پیش روی بحران آب در ایران و خاورمیانه که قرار است برای دومین بار، آذرماه سال جاری در شیراز برگزار شود، در بیان اهداف و نتایج برگزاری این همایش می‌گوید: سال گذشته سعی ما بر این بود که مسئولان را با راهکارهای جدید برای حل بحران آب آشنا کنیم. کارشناسان و متخصصان و استادان صاحب نام در حوزه‌های مرتبط گرد هم آمدند و آخرین روش‌های صرفه جویی آب در مصارف صنعتی و شهری، جلوگیری از هدر رفتن منابع آبی، روش‌های نوین آبیاری در کشاورزی و راه‌های احیای سفره‌های آب زیرزمینی را ارائه دادند.‏

نخستین دوره این همایش، اسفندماه سال 1393 در شیراز برگزار شد و از آنجا که همه سازمان‌ها بودجه‌های خود را تا قبل از پایان سال می‌بندند و نمی‌توانند آن را در سال جدید تغییر بدهند، دکتر اسدی امیدوار است نتایجی عملی از برگزاری همایش ملی بحران آب را در سال آینده مشاهده کند. وی می‌گوید: مهم‌ترین تأثیر برگزاری این همایش آن بود که مدیران و مسئولان سازمان‌ها با روش‌های جدید و علمی برای مواجهه با بحران آب آشنا شدند و این آشنایی، در نگرش آنان به تخصیص بودجه در این زمینه در سال آینده، تأثیر دارد.

منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیری آب

دبیر همایش ملی راهکارهای پیش روی بحران آب در ایران و خاورمیانه، درباره منابع تجدید پذیر و تجدید ناپذیر آب می‌گوید: بخشی از منابع آبی تجدید پذیرند که در رسوبات و بخش‌های غیرسنگی زمین وجود دارند. اگر از این منابع استفاده نکنیم و مدتی دست نگه داریم، ممکن است دوباره با بارندگی‌ها احیا شوند. اما بخشی از منابع آب در درزها و شکاف‌های سنگی وجود دارند که حدود یک میلیون سال طول کشیده است تا جمع شوند که اگر این آب‌ها را مصرف کنیم، دوباره در حدود یک میلیون سال طول می‌کشد تا جایگزین شوند، بنابراین تجدید ناپذیر شناخته می‌شوند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر ما سفره‌های آب زیرزمینی موجود در رسوبات و بخش‌های غیرسنگی را با کشاورزی غیر اصولی مصرف کرده‌ایم و به منابع آبی تجدید ناپذیر هجوم آورده‌ایم که با تمام شدن آنها، دیگر آبی وجود نخواهد داشت. با ادامــه روند موجــود، پیش بینی من این است که طی 5 سال آینده بحرانی جدی در زمینه آب خواهیم داشت.

دکتر اسدی که متخصص تعیین محل چاه‌های آب زیرزمینی است، می‌گوید: 2 سال پیش در دشت‌های استان فارس، در عمق 100 الی 120 متری زمین، لایه‌های آب وجود داشت، اما حالا عمق لازم برای دستیابی به آب در این دشت‌ها به 250 متر رسیده است. با توجه به این که حداکثر تا عمق 500 متری زمین، آب وجود دارد، ما بیشتر آب موجود را مصرف کرده‌ایم و بحرانی جدی در پیش است.

به گفته هواشناسان، ممکن است خشکسالی و کمبود بارندگی‌ها تا 15 سال دیگر به طول بینجامد و بعد از آن هم اگر میزان بارندگی افزایش پیدا کند، به دلیل از میان رفتن پوشش‌های گیاهی، بیشتر باعث ایجاد سیلاب و تخریب خواهد شد تا تجدید منابع آبی.

نقش پوشش‌های گیاهی در حفظ منابع آبی

تحقیقات نشان می‌دهد که انسان از 2 راه باعث کاهش منابع طبیعی می‌شود، یکی از طریق نابود کردن جنگل‌ها و پوشش گیاهی زمین که از ذخیره سازان آب‌های زیر زمینی به شمار می‌آیند و دیگری از طریق برداشت بی‌اندازه آب به همراه آلوده کردن منابع آبی که افزایش جمعیت می‌تواند در هر دو مورد اثر تشدید کننده داشته باشد.

دکتر عبدالمجید اسدی ـ استاد زمین شناسی، در توضیح تأثیرات پوشش گیاهی در حفظ منابع آبی می‌گوید: گیاهان بخش عظیمی از آب را با ریشه‌های خود پایین می‌کشند و ضمن ذخیره سازی آن، مانع از سیلابی شدن بارندگی‌ها می‌شوند.

در کشور ما بخش عظیمی از جنگل‌ها به دلیل ویلاسازی یا کشاورزی از بین رفته است، بخشی از آنها هر روز با بی مبالاتی مسافران و رهگذران، دچار آتش سوزی می‌شود‌ و بخشی از آنها به دلیل کاهش بارندگی‌ها خشک شده است. همچنین با خشک شدن دریاچه‌ها، آفت‌های گیاهی زیاد می‌شود و پوشش گیاهی استپ‌ها را نابود می‌کند، چنان که می‌بینیم جنگل‌های زاگرس رو به اضمحلال می‌رود. پوشش گیاهی مانند اسفنج عمل و آب را جذب می‌کند، اما سرزمینی که فاقد پوشش گیاهی باشد، مثل سیمان عمل می‌کند و نمی‌تواند آب را جذب کند.
‏

مشارکت‌های عمومی برای حل بحران آب

دکتر اسدی با اشاره به این که وظیفه دانشگاه‌ها آگاهی بخشی است، می‌افزاید: ما روش‌های جدید رویارویی با مسایل مرتبط با آب را بررسی می‌کنیم و پس از آن دیگر به مسئولان بستگی دارد که از این اطلاعات چطور و چقدر استفاده کنند، زیرا قدرت اجرایی در دست آنهاست.‏

این زمین شناس در بیان توصیه‌هایی به مردم می‌گوید: «همه ما باید آستین‌‌ها را بالا بزنیم و وارد صحنه شویم، از صرفه جویی در مصارف خانگی مانند باز نگذاشتن شیر آب یا شستن خودرو با استفاده از اسفنج و یک سطل کوچک آب گرفته تا صرفه جویی در بخش کشاورزی!»

اگر جنگ جهانی بعدی بر سر آب باشد، بی تردید کشورهایی در آن پیروز خواهند شد که از پیش، برای حفظ منابع آبی خود برنامه ریزی کرده و دل سوزانده باشند!

انتهای خبر