مهار ریزگردها در جنوب با راهکاری جدید

به گزارش تاسیسات نیوز، بیش از یک دهه از وقوع پدیده ریزگردها در خوزستان می‌گذرد معضلی که هربار با آمدنش نه تنها زندگی طبیعی مردم را مختل می‌کند، بلکه سبب بروز مشکلات بسیاری نیز می‌شود.

ریزگردها علاوه بر ایجاد تبعات اجتماعی و اقتصادی مخرب رفته رفته سبب به خطر افتادن سلامتی افراد جامعه و افزایش میل به مهاجرت در میان خوزستانی‌ها شده است.

بنابرنظر کارشناسان این مساله یک بحران و مشکل ملی است که اکنون در استان به‌صورت بسیار حاد رخ داده است و اگر فکر اساسی برای حل آن نشود در آینده‌ای نه چندان دور، سایر مناطق کشور را نیز درگیر خواهد کرد.دکتر علیرضا زراسوندی، عضو هیات علمی دانشگاه چمران اهواز و رئیس بنیاد نخبگان خوزستان می‌گوید: گرد و خاک ذاتا پدیده‌ای طبیعی است که متاسفانه در سال‌های اخیر عوامل انسانی همچون عدم تامین حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها و کاهش میزان رطوبت خاک سبب تشدید این پدیده شده است.

وی می‌افزاید: مطالعات نشان می‌دهد که در صد سال گذشته خوزستان با پدیده گردوخاک مواجه بوده است، اما پدیده‌ای که در سال کمتر از 10 روز مردم را درگیر می‌کرده است حالا با شدت و غلظت بیشتر؛ بیش از 90 روز در سال زندگی خوزستانی‌ها را به تعطیلی می‌کشاند.

زراسوندی ادامه می‌دهد: مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که گردوخاک‌ها چه با منشأ داخلی چه با منشأ خارجی از خاک بستر تالاب‌ها هستند که به دلیل خشک کردن تالاب‌ها، عدم تامین حقابه آنها، از بین بردن دشت‌های سیلابی رودخانه‌های خوزستان به ویژه رودخانه‌های زهره و جراحی(دشت سیلابی_فضایی که در زمان بارندگی و پرآبی با ایجاد سیل زمین‌های اطراف را سیراب می‌کرده است)، از بین بردن کشاورزی و عدم مدیریت صحیح در ساخت سازه‌های عمرانی سبب تشدید این پدیده در یک دهه اخیر شده است.

وی می‌گوید: ریزگردها علاوه بر ایجاد تبعات اجتماعی و اقتصادی بسیار مخرب سلامتی مردم جامعه را نیز به مخاطره می‌اندازند که همین مساله سبب از دست رفتن آرامش روانی افراد و افزایش ضریب مهاجرت در استان خوزستان شده است. همچنین شیوع آلرژی‌های چشمی، پوستی، آسم و سرطان‌ها از دیگر عواقب وخیم گردوخاک‌ها است.

زراسوندی می‌افزاید: در مورد منشا گردوخاک‌ها نمی‌توان درصد دقیقی اعلام کرد، چرا که وقتی توده‌ای از عراق فاصله 800 کیلومتری را طی می‌کند قطعا در مسیر خود کانون‌های داخلی را هم فعال خواهد کرد، البته حدود 3، 4 سالی است که این کانون‌ها فعال شده‌اند. رئیس بنیاد نخبگان استان خوزستان ادامه می‌دهد: گرد و خاک‌هایی که منشا داخلی دارند با شدت، غلظت و حجم بیشتر اتفاق می‌افتند و سبب پایین آمدن شدید دید و ایجاد مشکلات بیشتری نسبت به ریزگردها با منشأ خارجی می‌شوند.

زراسوندی می‌گوید: بر اساس مطالعات سازمان زمین شناسی کانون‌های داخلی ریزگردها شناسایی شده‌اند که در نهایت به تهیه نقشه‌ای منتج شده است که روی آن زمین‌های شرق و شمال اهواز، حمیدیه، بستان، شوش، بسترهورالعظیم، امیدیه، آغاجاری، جنوب اهواز، شمال ماهشهر و غرب جاده اهواز_خرمشهر به‌عنوان کانون‌های داخلی ریزگردها مشخص شده‌اند.

وی می‌افزاید: بر اساس بررسی‌های علمی انجام شده مجموع کانون‌های تولید گردوخاک در سال 94 بدون احتساب ماسه‌زارها 350هزار هکتار بوده است که با در نظر گرفتن ماسه‌زارها این رقم به 800هزار هکتار هم می‌رسد، در این میان کانون جنوب شرق اهواز با مساحتی بیش از 130هزار هکتار به‌عنوان منطقه فوق بحرانی در اولویت اول قرار گرفته است.

این عضو هیات علمی دانشگاه چمران درباره بخشی از تصمیمات اتخاذ شده در سفر اخیر هیات دولت به استان خوزستان می‌گوید: پس از سفر اخیر هیات دولت وزیر جهاد کشاورزی به‌عنوان متولی طرح مقابله با ریزگردها انتخاب و کمیته‌ای فنی با محوریت دانشگاه‌های استان تشکیل شده است که تعدادی از همکاران ما در سازمان جنگل‌ها و مراتع تهران نیز در آن کمیته حضور دارند.

زراسوندی در ادامه درباره روش‌های مهار ریزگردها می‌گوید: نمی‌توان برای کل مساحت کانون‌های داخلی استان یک راهکار را مورد استفاده قرار داد در قسمتی از کانون‌ها نهال‌کاری، در بخشی دیگر مالچ‌پاشی و در قسمتی دیگر از بین بردن موانع انسان ساخت مثل جاده‌ها و تاسیسات مورد استفاده قرار خواهد گرفت، به عبارتی بنا است تنها در 35هزار هکتار(بخش کوچکی از مساحت کل کانون‌های تولید ریزگردها در خوزستان) تا پایان فروردین کاشت نهال صورت گیرد.

وی ادامه می‌دهد: اکنون مطالعات برای مهار کانون‌های داخلی گردوخاک در حال انجام است، اما آنچه مشهود است اینکه مهمترین راهکار برای حل مشکل گردوخاک کانون‌های شرق اهواز رهاسازی آب و تامین حقابه این زمین‌ها است و ضرورت دارد این زمین‌ها را به حالت قبل از تبدیل شان به مراکز فعال تولید گردوخاک بازگردانیم.

زراسوندی همچنین در زمینه اجرای طرح کمربند سبز اهواز می‌گوید: کمربند سبز از طرح‌های بسیار قدیمی است که تنها بخشی از آن در غرب اهواز انجام شده است.وی می‌افزاید: اجرای طرح کمربند سبز یک ضرورت برای تثبیت شن‌زارها بوده است، چراکه علاوه بر 350 هزار هکتار کانون‌های مستعد تولید گردوخاک با احتساب شن‌زارها حدود 800هزار هکتار ظرفیت قوی برای برخاستن گرد و خاک در استان وجود دارد.

زراسوندی درباره فعالیت‌های علمی دانشگاه چمران اهواز در بحث ریزگردها می‌گوید: از سال 85که پدیده ریزگردها شدت گرفت دانشگاه چمران اهواز براساس تعهدی که داشته پای کار بوده است و می‌تواند به لحاظ علمی با اطلاعات قوی در کنار مجموعه کشور مشاوره‌های علمی لازم را به تیم اجرایی بدهد و امیدواریم دوستانی که در تیم اجرایی هستند خودشان را بی‌نیاز از مسائل علمی و مطالعات صورت گرفته ندانند.

در همین رابطه احمد لندی، دکترای خاک‌شناسی دانشگاه ساسکا جوان کانادا می‌گوید: از دلایل اصلی ایجاد ریزگردها کمبود رطوبت در خاک و کاهش چسبندگی میان ذرات آن است.لندی ادامه می‌دهد: کمبود ریزش‌های جوی، دخالت‌های انسانی در منابع آب همچون اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای و احداث سدها و بندهایی که از وقوع سیلاب در این مناطق جلوگیری می‌کنند، از عوامل بسیار مهم تولید گرد و خاک در استان هستند.

وی می‌افزاید: متاسفانه در سال‌های اخیر نبود آب کافی و عدم تامین حقابه تالاب‌های بزرگ استان همچون هورالعظیم و شادگان سبب ایجاد کانون‌های تولید ریزگرد شده است. همچنین در منطقه هندیجان (جنوب خوزستان) به دلیل کاهش چشمگیر آب ورودی به رودخانه زهره به‌دلیل ساخت چند سد و برداشت بی‌رویه آب در بالادست شاهد فعال شدن کانون‌های بحرانی تولید ریزگردها هستیم.

لندی می‌گوید: دستکاری‌های انسانی همچون عدم تامین حقابه‌ها، ساخت جاده و تاسیساتی که مانع از پخش آب می‌شوند و چرای بیش از حد دام‌ها سبب عریان شدن سطح خاک و از دست رفتن رطوبت آن شده‌اند در نتیجه این زمین‌ها به کانون‌های گردوخاک تبدیل شده‌اند.وی همچنین با اشاره به کاشت نهال برای تثبیت گردوخاک می‌افزاید: کاشت نهال یکی از راهکارها است؛ ولی قطعا برای تمام کانون‌های ریزگرد نمی‌تواند مناسب باشد.

این استاد دانشگاه چمران اهواز می‌گوید: بهتر است کاشت بوته‌ها جایگزین درخت شود؛ چرا که بوته‌هایی همچون آتریپلکس، کوچیا و گیاهانی از این دست که در سطح پایین خاک رشد قابل توجهی دارند و می‌توانند با سرعت بیشتری گسترش یابند و پوشش مناسبی در سطح خاک تشکیل دهند، در مهار ریزگردها بسیار موثر هستند؛ اما گونه‌های درختی معمولا 2تا3سال اول بعد از کاشت تاج قابل توجهی ندارند و نمی‌توانند مانع از بروز گردوخاک شوند.

لندی ساخت بادشکن‌های مصنوعی و شخم زدن عمودی بر خاک را از راهکارهای موثر بر کاهش سرعت باد اعلام و اظهار می‌کند: لازم است در هر منطقه با توجه به ویژگی‌های خاک راهکار مناسب انتخاب و اقدامات لازم صورت پذیرد.وی همچنین با اشاره به بحث‌هایی که در رابطه با مضرات گونه کهور پاکستانی در محافل مختلف مطرح شده است، می‌گوید: این گونه گیاهی مدت زیادی است که وارد کشور شده است و گونه مهاجمی به شمار نمی‌رود.

لندی ادامه می‌دهد: برخی گیاهان همانند کهور پاکستانی در سایه‌انداز خودشان به علت ریزش برگی که دارند به سایر گیاهان اجازه رشد نمی‌دهند که این موضوع از نکات منفی استفاده از چنین گونه‌هایی در مهار کانون‌های ریزگردها محسوب می‌شود.

این استاد دانشگاه همچنین در زمینه مالچ‌پاشی بخشی از کانون‌های گردوخاک می‌گوید: مالچ‌ها دو نوع هستند؛ مالچ بیولوژیک و مالچ نفتی که مالچ‌های بیولوژیک نسبت به مالچ‌های نفتی با طبیعت و محیط زیست سازگارترند و اثرات سوء مالچ‌های نفتی برای محیط زیست را هم ندارند.وی می‌افزاید: مالچ‌های بیولوژیک را می‌توان از ضایعات نیشکر مثل ویناس یا ترکیبی از ویناس و ملاس نیشکر تولید کرد؛ اما از مالچ‌های نفتی به‌دلیل ماندگاری بیشتر در بسیاری از شن‌زارها همچنان استفاده می‌شود.

لندی، عضو هیات‌مدیره انجمن علوم خاک ایران در زمینه تصویب لایحه‌ای تحت عنوان قانون خاک می‌گوید: انجمن علوم خاک با کمک موسسه تحقیقات آب و خاک چند سالی می‌شود که لایحه‌ای تحت عنوان قانون خاک را تدوین کرده است که متاسفانه هنوز به صحن مجلس نیامده است.

وی می‌افزاید: اگر این قانون مصوب شود به حفظ منابع باارزش خاک در تمام ایران کمک شایانی خواهد کرد، البته تصویب این قانون همت نمایندگان مجلس را می‌طلبد.وی در پایان با اشاره به بحران‌های فزاینده‌ای که گردوخاک در استان خوزستان ایجاد کرده است، می‌گوید: این مساله یک بحران و مشکل ملی است که اکنون در خوزستان به‌صورت بسیار حادی رخ داده است و اگر فکری اساسی برای حل آن نشود در آینده‌ای نه چندان دور سایر مناطق کشور را نیز درگیر خواهد کرد.

انتهای خبر