فرصت‌های اقتصادی از دست رفته
غلامرضا ابراهیم‌آبادی/ مدیر‌کل دفتر نظارت مالی، بودجه و مجامع شرکت مادر تخصصی‌مهندسی آب و‌فاضلاب‌کشور
محمد داودآبادی/ کارشناس ارشد مالی و بودجه شرکت مادرتخصصی مهندسی آب و فاضلاب کشور
به گزارش تاسیسات نیوز، صنعت آب و فاضلاب كشور با در اختیار داشتن حدود 440 هزار میلیارد ریال دارایی ثابت، بازار انحصاری 8/ 32 میلیون مشترک و سهم 05/ 0 درصد در تولید ناخالص ملی یکی از صنایع سرمایه‌بر محسوب می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که تقریبا 22 درصد از تاسیسات و تجهیزات فرآیند تولید صنعت، پروژه‌های در جریان تکمیل است که نشان از سرمایه‌گذاری بالا طی سال‌های اخیر دارد و این موضوع می‌تواند تاثیر پررنگی در اجرای رسالت سازمانی صنعت داشته باشد.
نیاز به سرمایه‌گذاری کلان، محدودیت منابع مالی و قیمت‌گذاری، مشکلات اعتبارات دولتی، بحران‌های کمبود آب، آلودگی‌های زیست محیطی و… لزوم توجه به استفاده بهینه از منابع سرمایه‌گذاری در صنعت آب و فاضلاب را دو چندان کرده است. شناسایی فرصت‌های از دست رفته، پروژه‌های در جریان تکمیل و برنامه‌ریزی برای تکمیل و استفاده به موقع از آنها، تاثیرات محسوسی در تخصیص بهینه منابع در راستای تولید ثروت و تشکیل سرمایه‌های عمومی برای توسعه‌ی امکانات و ارتقای استانداردهای آب و فاضلاب دارد. هرچند هزینه‌های فرصت از دست رفته منحصر به برآورد است و هزینه‌های مالی به‌صورت آنچه اتفاق افتاده گزارش می‌شوند، اما در بسیاری از تصمیم‌ها به منظور برآورد تمام هزینه‌های مرتبط و اینکه چه کسانی این هزینه‌ها را متحمل می‌شوند، هزینه‌های فرصت از اهمیت بسزایی برخوردار است (Carter et all). همچنین هزینه‌های فرصت ازدست رفته علاوه بر دیدگاه گزارشگری اطلاعات، از دیدگاه استفاده بهینه از منابع نیز نقد و بررسی می‌شوند که در این یادداشت هر دو رویکرد درخصوص پروژه‌های در جریان تکمیل نقد و بررسی شده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی فرصت‌های از دست رفته اقتصادی پروژه‌های در جریان تکمیل، در محدوده مکانی شرکت‌های آب و فاضلاب شهری (35شرکت) طی بازه زمانی 93-1380 و قلمرو موضوعی مدل‌های علمی انجام‌شده است.
مطابق اصول حاکم بر استانداردهای حسابداری سرمایه‌گذاری‌های انجام شده‌ای که هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند، تحت عنوان دارایی‌های در جریان تکمیل طبقه‌بندی می‌شوند. بنابراین هزینه استهلاک دارایی‌های فوق و سایر هزینه‌های ضمنی به‌عنوان یکی از عناصر بهای تمام‌شده شناسایی نمی‌شوند. روی دیگر سکه که از دیدگاه ادبیات اقتصادی مطرح است، ضرورت شناسایی فرصت‌های از دست رفته‌سرمایه‌گذاری‌هایی است که فاقد ارزش افزوده هستند. با ترکیب این دو رویکرد، شناسایی فرصت‌های از دست رفته پروژه‌های در جریان تکمیل در صنعت آب و فاضلاب به شرح زیر است:
• آب به دلیل تقاضای موثر برای آن، کالایی اقتصادی بوده و تامین آن فعالیتی اقتصادی است، بنابراین یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصاد آب، تعیین صحیح بهای تمام شده است. نظر به اینکه هزینه استهلاک و سایر هزینه‌های ضمنی در حساب‌های مالی لحاظ نمی‌شوند، بنابراین گزارش‌های تولید شده به‌صورت صحیح نشان‌دهنده بهای تمام شده واقعی نیست. تعیین صحیح محاسبه بهای تمام شده آب و فاضلاب از دیدگاه‌های سیاست‌های اصل چهل و چهارم قانون اساسی و قانون هدفمندسازی يارانه‌ها حائز اهمیت است.
• قیمت‌گذاری اجتماعی در مقابل اقتصادی در راستای سیاست‌های دولت در صنعت آب و فاضلاب منجر به کاهش منابع سرمایه‌ای شده، بنابراین استفاده بهینه از منابع سرمایه‌گذاری محدود در صنعت ضروری است.
• قیمت‌گذاری در صنعت آب و فاضلاب به دلیل رعایت سه اصل کارآمدی، حفاظت از منابع آب و جبران هزینه‌ها با رعایت عدالت اجتماعی از حساسیت زیادی برخوردار است. بنابراین به منظور قیمت‌گذاری بهینه در راستای ایجاد ثروت، توسعه پایدار، مدیریت تقاضا و… هزینه‌های فرصت از دست رفته باید در بهای تمام‌شده لحاظ شوند.
عدم تکمیل و بهره‌برداری به موقع از پروژه‌ها به دلایل مختلف، آسیب‌های جبران ناپذیری را (غالبا غیرمحسوس) به ارمغان دارد که به تعدادی از آنها که خاص صنعت آب و فاضلاب است، اشاره می‌شود:
• افزایش هزینه‌ی سرمایه (سرمایه‌گذاری) به دلیل راکد ماندن سرمایه.
• از دست دادن فروش‌های حاصل از تاخیر ایجاد شده در بهره‌برداری به موقع از پروژه‌ها.
• افزایش هزینه‌های استهلاک، بیمه، تعمیرات و نگهداشت.
• کاهش اثربخشی و کارآمدی منابع و عدم به کارگیری آنها در سایر پروژه‌ها.
• غیر واقعی گزارش شدن بهای تمام شده و سایر اطلاعات مالی.
فرصت‌های از دست رفته ناشی از عدم تکمیل به موقع پروژه‌های در جریان تکمیل که از طریق تابع ارزش زمانی پول در بستر نرم‌افزار COMFAR انجام شده 338 هزار میلیارد ریال برآورد شده است.
این موضوع نشان می‌دهد که اگر شرکت‌هاي آب و فاضلاب منابع سرمایه‌گذاری پروژه‌های در جریان تکمیل خود از ابتداي سال 1379 (سال پایه) و افزايش‌های سال‌هاي 93-1380 (گزینه 1) را در موسسه‌های مالي سرمايه‌گذاري یا اوراق قرضه خریداری کرده بودند (گزینه 2) در پايان سال 1394 در مجموع مبلغ 338 هزار ميليارد ريال در مقابل 44 هزار میلیارد ریال در اختيار داشتند که اين همان ارزش زماني پول است. در این پژوهش ضمن شناسایی فرصت‌های از دسته رفته پروژه‌های در جریان تکمیل به‌صورت کمی نتایج و آموزه‌های زیر را می‌توان مد نظر قرار داد:
1. هزینه‌یابی اطلاعات بر اساس دو رویکرد مالی و اقتصادی قابل تفکیک است، هر چند با یکدیگر ناسازگار نیستند و اصول اولیه هزینه‌یابی در آنها یکسان است، اما با توجه به نوع مساله تصمیم‌گیری می‌توانند بر یکدیگر تقدم داشته باشد. با این وجود اگر چه اطلاعات مالی معیار مفیدی برای تصمیم‌گیری است، اما معیار کاملی نیست (میرمطهری، 1385). بنابر این به نظر می‌رسد استفاده از مفهوم اقتصادی هزینه‌ها (فرصت از دست رفته) در مقایسه با رویکرد مالی در صنعت آب و فاضلاب ابهامات کمتری دارد.
2. هزینه‌‌ای که در تصمیم‌گیری در نظر گرفته می‌شود به‌عنوان هزینه مرتبط شناسایی می‌شود و به نظر می‌رسد با توجه به مزایای هزینه فرصت از دست رفته در دفاع از هزینه‌های صنعت برای قیمت‌گذاری واقعی آب و فاضلاب در برابر نهادهای دولتی مقررات‌گذاری یا جذب بیشتر اعتبارات دولتی، باید هزینه‌های فرصت از دست رفته به‌عنوان هزینه مرتبط تلقی شوند.
3. کشور ما با توجه به موقعیت اقلیمی خشک و نیمه‌خشک و عقب ماندگی خدمات فاضلاب، تقاضا برای آب و خدمات فاضلاب همواره موجب فشار و تنش‌های سیاسی و اجتماعی برای افزایش ظرفیت‌های قابل دسترسی (نظریه شتاب سرمایه) بر صنعت آب و فاضلاب شده است. نیل به برنامه‌های فوق و گذر از تنگناهای کمبود منابع سرمایه‌گذاری در سایه مدیریت کارآمد و استفاده بهینه از سرمایه‌گذاری‌ها انجام می‌شود. شناسایی فرصت‌های از دست رفته و امکان‌سنجی اقتصادی در بهبود فرآیند ساخت پروژه‌های در جریان تکمیل بسیار کارآمد است.
4. بخش زیادی از دارایی‌های در جریان تکمیل مربوط به پروژه‌های فاضلاب است و در حال حاضر بر اساس شاخص جمعیت تحت پوشش فاضلاب (36درصد) ظرفیت‌های زیادی برای پوشش مشترکان فاضلاب و رشد بازار وجود دارد. پروژه‌های در جریان تکمیل فاضلاب علاوه بر تحقق هدف‌های اجتماعی و حفظ محیط زیست، می‌تواند نقش موثری در افزایش درآمد و بهبود نقدینگی داشته باشد.
انتهای خبر