راهکاری برای تشدید بحران آب!

 تاسیسات نیوز – صدیقه بهزادپور: همزمان با تغییرات اقلیمی پیش بینی می شود که جهان در سال آتی با بحران شدید آبی مواجه شود و این امر به ویژه با توجه پیش بینی های صورت گرفته برای ایران از همه بیشتر خواهد بود.

برخی از کارشناسان معتقدند که بهره برداری از منابع زیرزمینی تنها راهکار است اما صاحبنظران بر این باورند با این اقدام پایتخت در معر ض تهدید فرونشست شدید و بحران های دیگر قرار می گیرد. به گفته صاحبنظران؛ علاوه بر فرونشست، استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی می‌تواند به کاهش کیفیت آب و افزایش آلودگی آن منجر شود. با توجه به اینکه بسیاری از منابع آب زیرزمینی در مناطق شهری و صنعتی قرار دارند، این موضوع می‌تواند به بحران‌های بهداشتی و زیست‌محیطی جدیدی منجر شود. در این شرایط، نیاز به یک رویکرد جامع و پایدار برای مدیریت منابع آبی کشور احساس می‌شود. این رویکرد باید شامل برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، اجرای طرح‌های انتقال آب، و همچنین فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف بهینه آب باشد. تنها با همکاری و همدلی همه بخش‌ها می‌توان به آینده‌ای پایدار و امن برای منابع آبی ایران امیدوار بود.

 سایه بحران بر سر پایتخت

حسام شرقی کارشناس حوزه آب در این باره گفت: بحران آب در ایران، به ویژه در پایتخت، به یک معضل حیاتی تبدیل شده است. کشور ما به‌ویژه در سال‌های اخیر با کاهش میزان بارش‌ها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و تغییرات اقلیمی مواجه بوده که این وضعیت به تهدیدی جدی برای منابع آب کشور تبدیل شده است. وضعیت بحرانی منابع آبی در ایران نه تنها تهدیدی برای تأمین آب شرب شهرها بلکه معضلی برای بخش کشاورزی، صنعت و به طور کلی توسعه پایدار کشور است، این بحران، به ویژه در مناطق پرجمعیت و شهری مانند تهران و البرز، بیش از پیش محسوس است و مسائلی چون کاهش بارش‌ها، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و فرونشست زمین، بر پیچیدگی‌های این بحران افزوده است. او افزود:یکی از مشکلات اساسی که ایران در حال حاضر با آن روبه‌رو است، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی برای تأمین نیازهای روزمره است، این امر در تهران و البرز، به دلیل کاهش بارندگی و تأثیرات خشکسالی‌های اخیر، استفاده از آب‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته است، در حقیقت استفاده از این منابع نه تنها نیاز آب شرب را تأمین کرده بلکه در بخش کشاورزی نیز به یک رویه معمول تبدیل شده است. به طور مثال، میزان استفاده از منابع آب زیرزمینی در تهران از ۲۵ درصد به ۶۵ درصد افزایش یافته است، که این خود نشان‌دهنده بحرانی بودن وضعیت است. این روند نگران‌کننده‌ای است زیرا منابع زیرزمینی آب در معرض خطر قرار دارند و استمرار استفاده بی‌رویه از آن‌ها می‌تواند به فرونشست زمین و کاهش کیفیت منابع آب زیرزمینی منجر شود.

تهدید فرونشست زمین

شرقی اضافه کرد: فرونشست زمین، که در سال‌های اخیر در برخی از مناطق کشور بخصوص در اطراف تهران و البرز مشاهده شده است، یکی از پیامدهای جدی استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی است. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، موجب کاهش فشار در لایه‌های خاک می‌شود و در نهایت منجر به نشست زمین می‌گردد. فرونشست نه تنها به زیرساخت‌های شهری آسیب وارد می‌کند بلکه می‌تواند موجب تغییرات جوی و آسیب به محیط زیست نیز شود. این خطرات می‌تواند به کاهش کارایی منابع آب زیرزمینی و تهدید جدی برای تأمین آب شرب، کشاورزی و حتی صنعت منجر گردد.

کاهش کیفیت آب

این کارشناس توضیح داد: با توجه به اینکه کشور با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند، برخی از مسئولین معتقدند که تنها راه حل بحران آب استفاده از منابع آب زیرزمینی است. این استراتژی اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت جوابگو باشد، اما در بلندمدت تأثیرات منفی و جدی خواهد داشت. ادامه استفاده از منابع آب زیرزمینی بدون توجه به پیامدهای آن، نه تنها به فرونشست زمین منجر خواهد شد، بلکه در درازمدت کیفیت منابع آب را کاهش خواهد داد و بسیاری از منابع آبی ممکن است به طور کامل خشک شوند. از این رو، برخی از کارشناسان بر این باورند که استفاده از این منابع باید به شدت محدود شود و راهکارهایی دیگر برای تأمین آب شرب و کشاورزی مد نظر قرار گیرد.

راهکار چیست؟

در این راستا، راهکارهایی مانند بهبود مدیریت منابع آب، کاهش مصرف آب و تلاش برای تأمین آب از منابع سطحی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش بحران آب ایفا کند. از جمله این راهکارها می‌توان به توسعه شبکه‌های انتقال آب، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در کشاورزی و ارتقاء سیستم‌های آبیاری اشاره کرد. به‌ویژه در تهران و البرز که با بحران کم‌آبی شدید مواجه هستند، استفاده از سدها و منابع سطحی به جای منابع زیرزمینی می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی مؤثر در نظر گرفته شود. افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و مدیریت منابع آب در این بخش می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی زیرزمینی کمک کند. توجه به بازسازی و تقویت زیرساخت‌های انتقال آب نیز اهمیت زیادی دارد، همچنین شبکه‌های انتقال آب سد طالقان به تهران و البرز، که منبع تأمین آب شرب این مناطق هستند، نیازمند توسعه و بهینه‌سازی هستند. این امر می‌تواند کمک کند تا در صورت بروز بحران آب، منابع آب سطحی به‌طور مؤثری به این مناطق منتقل شوند و از وابستگی به منابع زیرزمینی کاسته شود. در کنار این مسائل، باید به مسئله تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها توجه جدی شود، چرا که  کاهش بارش‌ها در بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، تأثیرات منفی زیادی بر ذخایر سدها و منابع آبی خواهد داشت.

فرهنگسازی مصرف

او در ادامه گفت: در راستای اصلاح الگوهای مصرف آب گام‌های جدی‌تری برداشته شود. فرهنگ‌سازی و آموزش به مردم در زمینه مصرف بهینه آب و اهمیت آن، می‌تواند در کاهش فشار بر منابع آبی کشور مؤثر واقع شود. این امر می‌تواند به کاهش هدررفت آب در منازل، صنایع و کشاورزی کمک کند و از تبعات ناشی از بحران کم‌آبی بکاهد. به علاوه، توجه به راهکارهای نوین مانند استفاده از آب‌های خاکستری، تصفیه فاضلاب‌ها و استفاده از آب‌های غیرمتعارف نیز می‌تواند در تأمین نیازهای آبی در کوتاه‌مدت مؤثر باشد.

بحران مدیریت مسئولان

شرقی معتقد است: یکی از مشکلات اصلی در مدیریت بحران آب در ایران، فقدان هماهنگی میان مسئولان مختلف است. به نظر می‌رسد که برای مقابله با بحران آب، لازم است که همه دستگاه‌ها، از جمله وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های محیط زیست و سایر نهادهای مربوطه، همکاری و هماهنگی بیشتری داشته باشند. تنها از طریق یک استراتژی جامع و هماهنگ می‌توان به‌طور مؤثر با بحران آب مقابله کرد. لازم است که برنامه‌هایی برای مدیریت منابع آبی در کوتاه‌مدت و بلندمدت تدوین شود که علاوه بر تأمین آب شرب، از امنیت غذایی و توسعه پایدار کشور نیز محافظت کند. اما آنچه که بدیهی است؛ اینکه برای عبور از بحران آب و جلوگیری از پیامدهای جدی‌تر، ضروری است که تمامی نهادها و مردم به‌صورت هماهنگ و همگرا عمل کنند. همکاری همه جانبه در مصرف بهینه آب، اصلاح روش‌های مدیریت منابع آبی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند کمک شایانی به حل بحران آب در کشور کند. بدون شک، بحران آب به یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی ایران تبدیل شده است که در صورت عدم توجه و تدابیر لازم، می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر زیست‌بوم، اقتصاد و کیفیت زندگی مردم بگذارد.

روند صعودی برداشت

محسن اردکانیان کارشناس آب و فاضلاب در این باره گفت: طی دو سال گذشته، اقدامات متعددی برای مدیریت آب انجام شده است، در سال ۱۴۰۲، ذخیره سدها به ۴۰۲ میلیون متر مکعب رسید، در حالی که این رقم در سال ۱۳۹۱، ۴۴۴ میلیون متر مکعب بود. همچنین، ۳۷۲ حلقه چاه بازسازی شده و ۱۳۶ حلقه چاه کشاورزی که کیفیت آب آن‌ها مناسب بود، به شبکه آب شرب شهری متصل شده‌اند، این چاه‌ها قبلاً برای آبیاری کشاورزی در مناطقی مانند رباط‌کریم استفاده می‌شدند. وی گفت: در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳، کل آب‌های سطحی ۵۷۰ میلیون متر مکعب و کل منابع زیرزمینی ۹۶۸ میلیون متر مکعب بوده است، با این حال، افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی ادامه دارد، در سال ۱۳۹۹، متوسط برداشت از منابع زیرزمینی ۱۰ متر مکعب بر ثانیه بود، اما اکنون این رقم به ۱۷.۵ متر مکعب بر ثانیه افزایش یافته است. او کاهش فشار آب در سطح تهران را مهم قلمداد کرد و گفت: اگر در یک چهارم استان به طور نوبه‌ای کاهش فشار ناچیز در شبکه اجرا شود، صرفه جویی قابل توجهی خواهیم داشت.

مشارکت همه جانبه

این کارشناس مدیریت آب در تهران را نیازمند همکاری همه‌جانبه دستگاه‌ها و مشارکت مردم دانست و گفت: اطلاع‌رسانی گسترده و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف آب از جمله اقدامات ضروری است که باید با جدیت پیگیری شود. وی کاهش فشار آب در شبکه شهری را اقدامی کوتاه‌مدت دانست و گفت: برای حل ریشه‌ای بحران، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی است. با افزایش جمعیت و کاهش منابع آب، مدیریت مصرف آب به یک چالش بزرگ تبدیل شده است، در حال حاضر، ۳۱ درصد از مشترکین تهران تا ۱۲ متر مکعب در ماه و ۶۳ درصد تا ۲۴ متر مکعب آب مصرف می‌کنند، تنها ۶ درصد از مشترکین بیش از دو برابر الگوی مصرف، آب استفاده می‌کنند. وضعیت سدهای تهران نشان‌دهنده بحران جدی کم‌آبی است که نیازمند اقدامات فوری و هماهنگی بین‌دستگاهی است، بدون برنامه‌ریزی بلندمدت و مشارکت عمومی، تهران ممکن است در آینده‌ای نزدیک با چالش‌های بزرگ‌تری در تأمین آب مواجه شود.