اشکالات اساسی پیش نویس ویرایش پنجم مبحث ۱۹
تاسیسات نیوز – بهروزکاری: گزارش تفصیلی اشکالات اساسی مطرح در پیش‌نویس ویرایش پنجم مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان از جمله ضروریاتی است که سعی شده در این مطلب به آن پرداخته شود.
در این گزارش اولیه، صرفاً بخشهای اصلی پیش‌نویس ویرایش پنجم مورد بررسی قرار گرفته‌است. گزارش تکمیلی در برگیرنده تمامی جزییات متعاقباً ارسال خواهد گردید.
لاز م به توضیح است بخش‌هایی از متن که داخل گیومه («») آمده‌است، عیناً از پیش‌نویس ویرایش پنجم گرفته شده است.
بیشتر بخوانید
۱ مقدمه
۱-۱عدم بهره‌گیری از تجارب حاصل از ویرایش‌های قبلی مبحث ۱۹
– در طول بیش از سه دهه، بسیاری از متخصصین در زمینه انرژی در ساختمان، از جمله اعضای کمیته‌های تخصصی تدوین مبحث ۱۹، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، پژوهشگران مراکز تحقیقاتی کشور، نمایندگان نهادهای دولتی و خصوصی ذی‌نفع، اعضای کمیسیون‌های انرژی سازمان نظام مهندسی در تهیه ویرایش‌های اول تا چهارم مبحث مشارکت داشته‌اند. به‌دلایلی که مطرح نشده‌است، در فرایند تهیه پیش‌نویس و بررسی محتوای آن در جلسات، از دانش و تجربیات هیچیک از متخصصین فوق‌الذکر مطرح در زمینه انرژی در کشور بهره‌گیری نشده‌است.
– علاوه بر این، اسامی و زمینه تخصصی نویسندگان پیش‌نویس جدید اعلام نشده، و مشخص نگردیده‌است که پیش‌نویس توسط یک شخص تهیه شدهاست، یا نتیجه یک کار گروهی می‌باشد. از طرف دیگر، مشخص نشده‌است که شخص یا اشخاص تهیه‌کننده دانشگاهی هستند یا پژوهشگر یا به فعالیتی انتفاعی در زمینه انرژی مشغول هستند. بدیهی است در حالت سوم باید مشخص گردد که فعالیت تدوین‌کنندگان پیش‌نویس در زمینه فروش نرم‌افزار، محصولات گرمایش، سرمایش، تهویه، یا کنترل و برنامه‌ریزی است که ارتباط مستقیم با این مبحث دارد یا خیر. روشن است که در صورت مثبت بودن جواب، تعارض منافع اساسی مطرح پیش‌نویس ویرایش جدید مبحث را به‌صورت بنیادی زیر سئوال می‌برد.
۱-۲ دلایل توجیهی غیرمستند و نامنطبق با قوانین
قبل از هر چیز، لازم است به این نکته مهم اشاره کرد که بازنگری ادواری مباحث مقررات ملی ساختمان توسط قانون‌گذار، با استفاده از بازخوردهای حاصل، طی سال‌های پس از ابلاغ و الزام ویرایش قبلی، برای انطباق الزامات با انتظارات و فناوری‌های جدید، و همچنین حذف ضوابطی که دیگر موضوعیتی ندارند، یا با شرایط و فناوری‌های روز منطبق نیستند، صورت می‌گیرد. کنار گذاشتن کامل متن یک مبحث و انشای متن جدید به‌جای آن، بازنگری و اصلاح محسوب نمی‌شود بلکه تألیف ابتدایی تلقی می‌گردد.
تنها دلیلی که برای تدوین پیش‌نویس ویرایش پنجم ارائه شدهاست “رفع موانع عدم تحقق‌پذیری مبحث نوزده” می‌باشد، و ادعا شدهاست که شناسایی اصلی حوزه‌ها با تشکیل جلسات تخصصی فنی، اجرایی، حقوقی و اقتصادی صورت گرفته‌است؛ ولی در خصوص هیچیک از موارد مطرح‌شده در مقدمه پیش‌نویس، به‌شرح زیر، توضیحی ارائه نشده‌است:
– یکی از مهم‌ترین توجیهات مطرح‌شده برای تهیه ویرایش جدید، جواب‌گویی که انتظارات مطرح شده در قوانین، از جمله قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق است. لازم به ذکر است در این قانون، به‌غلط، مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان به‌عنوان معیار و ملاک میزان مصرف انرژی و هم چنین مدیریت مصرف انرژی و اصلاح ساختمانهای دولتی اعلام شدهاست، در حالی که تعیین معیار مصرف انرژی و دستورالعمل تعیین و اعطای برچسب انرژی ساختمان باید بر مبنای استانداردهای ملی شماره ۱۴۲۵۳ و ۱۴۲۵۴ و با استفاده از قبوض برق و گاز حداقل سه سال بهرهبرداری از ساختمان صورت گیرد.
در این خصوص، باید خاطرنشان کرد که در تمامی قوانین و مقررات انرژی، آنچه ملاک عمل است حاصل‌جمع مصارف سالیانه اولیه حامل‌های مختلف انرژی، برای گرمایش، سرمایش، تهویه و روشنایی، در شرایط مرجع می‌باشد. در نتیجه:
* در هیچیک از مقررات انرژی کشورهای مختلف، از جمله ایران، معیار مصرف انرژی، چه اولیه و چه نهایی، قابل تفکیک به حامل‌های مختلف نمی‌باشد. به‌عبارت دیگر، امکان جواب‌گویی به این قانون نه با ویرایش چهارم فراهم است و نه با پیش‌نویس جدید!
* به دلیل تغییرات مشخصات فنی تجهیزات و اجزای ساختمان در طول زمان، تغییرات آب‌وهوا و به‌خصوص تفاوت‌های چشمگیر موجود در الگوهای بهرهبرداری از ساختمان و دیگر تجهیزات آن، مصارف واقعی به‌هیچ وجه قابل انطباق با محاسبات انجام‌شده در فرایند طراحی مطابق مقررات انرژی کشورهای مختلف، از جمله ایران نیستند.
– در کدام‌یک از مطالعات صحت ادعای «عدم تحقق اهداف مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان» تأیید شدهاست، و چگونه در آمار مصرف انرژی ساختمانها تأثیر اعمال مبحث ۱۹ تعیین شدهاست؟
– آیا گزارشی در خصوص « آسیب‌شناسی دلایل عدم تحقق‌پذیری اهداف ویرایش‌های گذشته و شناسایی بسترهای مورد نیاز» تهیه و منتشر شدهاست؟ مطابق مقدمه پیش‌نویس ویرایش پنجم، «دلایل عدم تحقق پذیری اهداف مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، در چهار حوزه فنی (باید‌‌‌ها و نباید ها)، اجرایی (ساز و کار اجرا)، حقوقی (ضمانت اجرایی) و اقتصادی (توجیه پذیری)» مطالعه و بررسی شدهاست. آیا نتایج این مطالعات در اختیار پژوهشگران فعال در این زمینه قرار گرفته‌است؟
– آیا نتایج حاصل از تحلیل و بررسی «نظرات کارشناسان و متخصصان، بخشهای مختلف مرتبط با موضوع انرژی از جمله بخشهای حاکمیتی تخصصی قوای سه‌گانه مقننه، قضائیه و مجریه و همچنین نهادهای فرادستگاهی و نظارتی مانند شورای عالی امنیت ملی، سازمان بازرسی کل کشور، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انرژی و انجمن‌ها و سندیکاهای تولید کنندگان و ارائه دهندگان کالاها و خدمات مرتبط با انرژی» منتشر شدهاست؟ آیا در گزارشی که در سال ۱۴۰۰ توسط دفتر تدوین مقررات ملی منتشر شدهاست اضافه شدن رده انرژی در ویرایش چهارم مبحث ۱۹ به‌عنوان توجیه اصلی اجرای ماده ۱۸ قانون اصلاح الگوی مصرف قلمداد نشده‌است؟ چرا نظرات هیچیک از نهادهای فوق‌الذکر در طول ۹ ماه دوره نظرخواهی عمومی ویرایش چهارم در سال ۱۳۹۹ به کمیته تدوین منعکس نشده‌است؟
– آیا در خصوص جمع‌بندی حاصل از «مطالعه و تحلیل فنی و حقوقی کلیه قوانین مرتبط با موضوع انرژی در ساختمان و همچنین مصوبات هئیت وزیران و شورای عالی» گزارشی تهیه شدهاست؟
– «شالوده فنی، اجرایی، حقوقی و اقتصادی» با همکاری کدام‌یک از «تأثیرگذاران و تأثیرپذیران مبحث ۱۹» بنا شدهاست؟
– چرا با وجود تأکید بر رویکرد‌های متفاوت در پیش‌نویس ویرایش جدید مبحث ۱۹، از تبیین و تشریح آن اجتناب شدهاست؟ چه اقدام و ضابطه‌ای برای جواب‌گویی به «تکالیف قانونی دارای فوریت برای کاهش مصرف انرژی ساختمانها در محدوده مجاز با هدف کمک به کاهش ناترازی انرژی» در نظر گرفته شدهاست؟
– بر مبنای چه مستنداتی «حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان گران‌قیمت‌ترین کالای سرمایه‌ای طول عمر شهروند ایرانی» و «بهره‌مندی از ایمنی و کیفیت ساخت و تأمین شرایط آسایش در تمام ساعات سال» در ویرایش فعلی مبحث ۱۹ صورت نمی‌گیرد؟
۱-۳ کاربرد عبارات مبهم و غیرتخصصی و ضوابط مبهم و تفسیرپذیر
– «محدوده الگوی مجاز حفظ شده» و «هزینه‌های غیر متعارف ناشی از مصرف خارج از الگو ناشی از سهل‌انگاری در مراحل طراحی و ساخت» چه تعریف و معنایی دارند؟
– مدیریت مصرف انرژی در ساختمان چه ارتباطی با مقررات ملی دارد؟ زمانی که امکان اجرای مبحث تعمیر و نگهداری، به دلیل محدودیت‌های حقوقی مطرح، عملاً ناممکن است، طرح الزاماتی در زمینه بهرهبرداری چه معنایی دارد؟
– بازرسیهای دوره‌ای مراحل طراحی به چه شکلی قرار است انجام شود؟ در دوره بهرهبرداری ساختمان بازرسی ساختمانهای مسکونی و غیرمسکونی با کدام مجوز قانونی قرار است انجام شود؟ آیا منظور از «ارزیابی دقیق و نتیجه محور» همان ممیزی انرژی است؟ در این صورت کدام نوع ممیزی مدنظر است و هزینه آن را کدام‌یک از ذی‌نفعان پرداخت می‌کند؟
– «توسعه دامنه شمول از مصرف انرژی دوره بهرهبرداری به تمامی تأثیرات محیطی مراحل مختلف چرخه عمر ساختمان از جمله انرژی نهفته ساختمان در فاز تولید، انتشار کربن در فاز تولید و بهره برداری» در کدام بخش پیش‌نویس، با کدام معیار و شاخص صورت گرفته‌است؟
– چرا «الزام تولید انرژی از منابع تجدید پذیر» به‌عنوان «رویکرد جدید در پیش‌نویس ویرایش پنجم» معرفی گردیده‌است، زمانی که به‌صورت تفصیلی در ویرایش چهارم مبحث ۱۹ برای رده‌های مختلف مطرح شدهاست؟
– در روش شبیه‌سازی بازدهی انرژی ساختمان، منظور از «اعداد صحت سنجی شده تأیید شده توسط اشخاص دارای صلاحیت شبیه‌سازی معیار تعیین رده انرژی» چیست؟ منظور از «شبیه‌سازی معیار تعیین رده» چیست؟ چگونه می‌توان به جای شبیه‌سازی انرژی ساختمان این معیار را شبیه‌سازی کرد؟!
– چک لیست‌های روش تجویزی در کجا ارائه شدهاست؟ منظور از « ساخت طراحی» و « تعیین رده انرژی پایان ساخت ساختمان »چیست؟ آیا منظور از « پایان ساخت ساختمان» همان پایان‌کار است؟ در این صورت آیا قرار است پایان‌کار در دوره بهرهبرداری، با استفاده از چک‌لیست‌هایی که مشخص نیست در کدام قسمت ارائه‌شده‌است، صادر شود؟
– مشخص نیست منظور از «انتقال مباحث محاسباتی و تخصصی تأسیسات مکانیکی و الکتریکی» چیست؟ آیا قرار است روش شبیه‌سازی پیش‌نویس بدون در نظر گرفتن سیستم‌های تأسیسات مکانیکی و برقی انجام شود؟ دقیقاً چه موضوعاتی قرار است در آینده به مباحث ۱۳ و ۱۴ مقررات ملی ساختمان محول شود؟ در چنین شرایطی، آیا این پیش‌نویس موقت است؟
– چه ارتباطی بین «الزامات تأسیسات مکانیکی و الکتریکی موجود در پیش‌نویس»، «میزان مصرف انرژی مورد نظر» و «سامانه پایش مصرف انرژی، سامانه مدیریت یکپارچه و سامانه پایش ملی انرژی ساختمان ها» وجود دارد؟
– منظور از «دوقلوی دیجیتال به‌عنوان فصل مشترک انتقال ساختمان از مرحله ساخت به بهرهبرداری» چیست؟
۱-۴ساختار نامنظم و بی‌الگوی پیش‌نویس
مطالب ارائه‌شده در پیش‌نویس، که اکثراً شباهتی به ضابطه و الزام ندارند، کاملاً نامنسجم و بی‌نظم هستند. برخلاف ویرایش چهارم، که در آن تلاش شدهاست از دستاوردهای بیش از ۱۰ الگوی بین‌المللی و خارجی مطرح بهره‌گیری شود، پیش‌نویس فاقد هرگونه الگوی معتبر خارجی است.
لازم به ذکر است که در هیچ یک از دیگر مباحث ضوابطی در خصوص بهرهبرداری مطرح نشده‌است و اساساً مخاطب مقررات و ضوابط ساختمانی طراحان و سازندگان ساختمانها هستند و نه بهره‌بردارانی که لزوماً متخصص نیستند و قابلیت رصد کردن ندارند.
ابهامات بیشماری در متن پیش‌نویس وجود دارد، که در اینجا به تعدادی از موارد اشاره میشود:
– معیارهای مربوط به الزامات سایر رده‌ها در کدام پیوست ارائه شدهاست؟
– با چه توجیهی روشهای طراحی در ویرایش پنجم به دو روش تجویزی و شبیه سازی بازدهی انرژی ساختمان محدود شده و چرا روشهای موازنه‌ای (کارکردی) و نیاز انرژی حذف شدهاست؟
– چرا در روش تجویزی ضوابط برای تمامی کاربری‌های ساختمان یکسان است، در حالی که در روش شبیه‌سازی، کاربری تعیین‌کننده است؟ «احکام تمامی اجزاء مربوط به بخشهای فعال و غیرفعال ساختمان و روش ارزیابی و صحت‌سنجی اجرای آنها» در کدام قسمت روش تجویزی آمده‌است؟
۱-۵ ایجاد انحصار و رانت اقتصادی
– در ویرایش چهارم، همانند تمامی مقررات مطرح جهانی، شرایطی برای تأیید نرم‌افزارهای قابل استفاده تعریف شده‌بود؟ چرا در فصل ۵ پیش‌نویس (شبیه‌سازی انرژی ساختمان)، فقط یک نرم‌افزار خارجی پرهزینه (با مبلغ ۱۴۰ میلیون تا ۳۶۵ میلیون تومان برای یک سال) مطرح شدهاست؟ در حالی که نرم‌افزارهای رایگان دیگری نظیر open studio با استفاده از همان موتور محاسباتenergy plus می‌توانند شبیه‌سازی‌های لازم را انجام دهند.
– حذف دیگر نرم‌افزارهای معتبر جهانی با چه توجیهی انجام شدهاست؟ در کدام کشور الگوی مشابهی وجود دارد؟ آیا این اقدام ایجاد انحصار و رانت محسوب نمی‌شود؟
– آیا فرآیند آموزش، سنجش و احراز صلاحیت شبیه‌سازی و بازرسی برای اشخاص حقیقی و حقوقی توسط شرکت فروشنده نرم‌افزار انجام میشود؟
۱-۶- حذف ویژگی‌های برتر ویرایش فعلی مبحث ۱۹
قبل از طرح مشروح اشکالات اساسی در پیش‌نویس ویرایش جدید مبحث، شرحی اجمالی از ویژگی‌های ویرایش فعلی (چهارم) مبحث ۱۹ ارائه می‌گردد، که متأسفانه در پیش‌نویس جدید کاملاً حذف شده‌اند:
– ضوابط اصلی ویرایش چهارم در ۵ فصل اصلی آمده‌است، که شامل ضوابط اجباری، روش تجویزی، موازنه‌ای (کارکردی)، نیاز انرژی و کارایی انرژی میشود.
– در ویرایش فعلی (چهارم)، کاهش مصرف انرژی، در ساختمانهای نو (در حال طراحی)، با تعریف ۴ رده انرژی صورت می‌گیرد. برای احراز آن، علاوه بر رعایت الزامات یکی از روشهای چهارگانه (تجویزی، موازنه‌ای، نیاز انرژی و کارایی انرژی)، رعایت الزامات ضوابط اجباری نیز ضروری است.
– ویرایش چهارم مبحث نوزده بر دو حوزه کاهش مصرف انرژی و تأمین روشنایی طبیعی کافی اشاره دارد.
– کاهش مصرف انرژی از هماهنگی و فعالیت مهندسین در حوزه پوسته ساختمان، مکانیک و برق شکل می‌گیرد و در سه روش اول ویرایش چهارم این حوزه‌ها تفکیک شده هستند؛ در این روش‌ها، بهبود عملکرد سیستم‌های مکانیکی و برقی، تأثیری بر الزامات تعیین‌شده، در رابطه پوسته خارجی ساختمان، نمی‌گذارد.
– امکان استفاده از روشهای تجویزی و موازنه‌ای (دو روش اول) تنها در ساختمان‌هایی که نسبت مساحت پنجره به دیوار کمتر از ۴۰% (در هر نما)، تعداد طبقات کمتر از ۹ طبقه و زیر بنای مفید کمتر از ۲۰۰۰ مترمربع باشد فراهم می‌باشد. در این ساختمانها، به دلیل پیچیده شدن پدیده‌های مطرح در انتقال حرارت، استفاده از روشهای مذکور نه‌تنها در تمامی موارد باعث کاهش مصرف نمی‌شوند بلکه می‌توانند بعضاً منجر به افزایش مصرف انرژی نیز گردد؛ بنابراین در این ساختمانها صرفاً استفاده از روشهای نیاز انرژی و کارایی انرژی مجاز است.
گزارش اشکالات اساسی مطرح در پیش‌نویس جدید مبحث در سه بخش، تحت عناوین “کلیات و تعاریف”، “دسته‌بندی‌ها و الگوی مصرف انرژی ساختمانها”، “نظامات اداری در مراحل طراحی، ساخت و بهرهبرداری”، “روش تجویزی”، “روش شبیه‌سازی”، “ارزیابی روشنایی طبیعی” و “نتیجه‌گیری” ارائه شدهاست.
۲ – ایرادات مطرح در بخش کلیات و تعاریف
در بررسی بخش تعاریف اولیه و کلیات پیش‌نویس، جمله‌های مبهم متعددی وجود دارد که از عدم ارائه تعاریف، تقسیم‌بندی‌های مناسب و فرم‌ها و چک‌لیست‌های نام‌برده‌شده در متن پیش‌نویس ناشی میشود. مشخص نیست حذف تعاریف و پیوست ۱ ویرایش چهارم که در هماهنگی کامل با تعاریف بین‌المللی واژه‌های فنی در زمینه انرژی است با چه توجیه و هدفی صورت گرفته‌است.
۲-۱ دامنه کاربرد و ضمانت اجرایی
دامنه کاربرد پیش‌نویس ویرایش پنجم تمامی ساختمانها را شامل میشود؛ به عبارت دیگر، دامنه کاربرد این پیش‌نویس فضاهای نگهداری حیوانات، ساختمانهای موقت و نظایر آنها را نیز شامل میشود، در حالی که در ویرایش چهارم این موارد، به‌عنوان استثنا، معرفی شده‌اند. این رویکرد در هیچیک از مقررات دیگر کشورها و اتحادیه‌ها مشاهده نشده‌است، و در نوع خود بدعتی تاریخی محسوب می‌گردد!
علاوه بر این تمامی نکات مربوط به قانون رعایت مقررات ملی و الزامی بودن آن، برخی مواد بسیاری از صورت‌جلسه‌های سال‌های اخیر، و نحوه برخورد با متخلفان تشریح شدهاست، ولی به صورت‌جلسه‌ای که مکلف می‌کند این موارد در مبحث ۱۹ ارائه شود اشاره‌ای نشده‌است.
علاوه بر این، اعلام شدهاست « ارزیابی و تأیید صلاحیت طراحان، مجریان و بازرسان ویرایش پنجم مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و همچنین صحت‌سنجی و تأیید نرم‌افزارهای شبیه‌سازی انرژی ساختمان صرفاً بر عهده دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان می‌باشد». ابهامی که در این خصوص وجود دارد این است که فقط یک نرم‌افزار تجاری معرفی شدهاست، پس تأیید نرم‌افزارهای شبیه‌سازی چه معنایی دارد؟ از طرف دیگر، صلاحیت طراحان، در شرایطی که فقط کاربرد یک نرم‌افزار تجاری خارجی مجاز است، بر عهده شرکت فروشنده نرم‌افزار باید باشد یا دفتر تدوین مقررات؟
در بخش بعدی این فصل، عنوان شدهاست « دریافت رده انرژی گواهی شده فوق به معنای ارائه ضمانت میزان مصرف انرژی ساختمان در محدوده گواهی شده است. لذا «در صورت عدم مطابقت میزان مصرف انرژی ساختمان بر اساس برچسب انرژی استاندارد ۱۴۲۵۳ و ۱۴۲۵۴ سازمان ملی استاندارد، بر اساس اطلاعات سامانه پایش ملی انرژی ساختمانها، فروشنده ساختمان ضامن تأمین هزینه‌ها و خسارت‌های ناشی از عدم انطباق قبوض مصرفی ساختمان با رده انرژی گواهی شده تا زمان اصلاح مصرف انرژی و رساندن آن به بازه گواهی‌شده رده انرژی می‌باشد».
به‌عبارت دیگر، طبق ضوابط پیش‌نویس ویرایش جدید، اگر شخصی در طول زمستان پنجره‌های واحد خود را باز بگذارد، و باعث افزایش مصرف انرژی شود، می‌تواند «خسارت» و اضافه هزینه گاز را از فروشنده بگیرد!! در ضمن، در پیش‌نویس اعلام شدهاست که در چنین شرایطی، «شخص خسارت‌دیده، یعنی برای مثال بهرهبرداری که پنجره خود را باز گذاشته‌است، می‌تواند تا چهار برابر خسارت را دریافت کند» !
۲-۲ طرح مبهم ارزیابی چرخه عمر ساختمان
همان‌طور که در بخشهای قبلی اشاره شد، در پیش‌نویس ویرایش پنجم، به ارزیابی چرخه عمر ساختمان اشاره شده است. در این بخش انرژی نهان و آلایندگی ایجاد شده در فرایند تولید مصالح ساختمان توأم با آلایندگی ناشی از مصرف سوخت جاری محاسبه میشود. به دلیل عدم دسترسی به پیوست ۴ اشاره شده در پیش‌نویس، اظهارنظر قطعی در مورد امکان اجرای آن دشوار است. بااین‌حال باید در نظر گرفت که برای اجرا و پیاده‌سازی این موضوع تدوین جداول مربوط به کربن آزاد شده در پروسه تولید هر محصول و در نظرگیری صحیح همه موارد در شبیه‌سازی انرژی ساختمان موردنیاز است.
در حال حاضر استفاده از روشهای شبیه‌سازی، چه در ویرایش چهارم و چه در پیش‌نویس ویرایش پنجم، پیچیدگیهای فراوانی را به‌دنبال دارد و در چنین شرایطی تشدید پیچیدگی‌ها با افزودن معیار چرخه حیات، بدون ارائه کوچک‌ترین توضیحی در خصوص روش کار، تنها باعث افزایش سردرگمی و چالش‌هایی خواهد شد که مهندسین طراح با آن روبرو هستند. شایان‌ذکر است، هدف اصلی از ایجاد ویرایش پنجم، اجرایی‌تر شدن مبحث نوزده عنوان شدهاست.
۲-۳ حذف تعاریف
در ویرایش چهارم بخشی تحت عنوان تعاریف ارائه شده که در آن هدف «هم‌ادبیات شدن» کاربر و آیین‌نامه در ابتدای آشنایی با مباحث است. در ویرایش پنجم این بخش حذف شده است و این فقدان تعاریف موجب سردرگمی کاربر در مطالعه آیین‌نامه خواهد شد.
۲-۴ حذف بخش الزامات اجباری
در ویرایش چهارم الزامات اجباری به طور دقیق و شفاف مشخص شده بود و این امر باعث می‌شد تا تمامی فعالان صنعت ساختمان ملزم به رعایت استانداردهای مشخصی باشند که در نهایت به بهبود کیفیت و کاهش مصرف انرژی منجر میشود.
حذف این الزامات در ویرایش جدید، منجر به کاهش تعهدات قانونی و نظارتی میشود؛ در نتیجه، کیفیت ساخت‌وساز و بهره‌وری انرژی در ساختمانها را تحت‌‌‌‌تأثیر قرار می‌دهد.
۲-۵ عدم امکان دسترسی به پیوست‌ها
در پیش‌نویس ویرایش پنجم، اشاره شده است که پیوست‌های مبحث به سامانه اینترنتی متصل است و از طریق آن قابل‌دسترسی و به‌روز رسانی خواهد بود. این توجیه به‌هیچ وجه قابل قبول نمی‌باشد، و مشخص نیست چرا پیوست‌ها (اگر آماده ارائه هستند) در فایل پی‌دی‌اف پیش‌نویس گنجانده نشده‌اند. بدیهی است چنین رویکردی فرایند طراحی را بسیار پیچیده‌تر می‌کند؛ به‌عنوان‌مثال، زمانی که طراحی یک ساختمان تکمیل گردد، با هر تغییری در پیوست‌های متصل به سامانه اینترنتی (در صورت آماده شدن و بارگزاری!)، محاسبات زیر سؤال خواهد رفت.
لازم به ذکر است در زمان ارائه این پیش‌نویس برای نظرخواهی، هیچ پیوستی در تارنمای ذکر شده در پیش‌نویس ویرایش پنجم وجود نداشته‌است و ندارد!
۲-۶ ادغام‌شدن غیرموجه رده عملکرد و برچسب انرژی
کاهش مصرف انرژی ساختمان، در درجه اول، با حصول اطمینان از عملکرد مطلوب ساختمان محقق می‌گردد. در این راستا، لازم است طراحی مناسب پوسته خارجی ساختمان و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان، مطابق ضوابط تعیین‌شده در مقررات انرژی، صورت گیرد. در مرحله بعدی، پس از اتمام کار و شروع بهرهبرداری از ساختمان، با پایش اطلاعات مصرف انرژی ساختمان، مدیریت مصرف انرژی در دوره بهرهبرداری آغاز میشود.
مسلماً در فرایند طراحی ساختمان، امکان پیش‌بینی دقیق میزان مصرف انرژی در دوره بهرهبرداری وجود ندارد، چراکه عوامل بیشماری، از جمله نحوه استفاده کاربران از ساختمان، اشکالات احتمالی و استهلاک سیستم‌های مکانیکی و برقی، و همچنین تغییرات آب‌وهوایی، تأثیر چشمگیری بر میزان مصرف انرژی می‌گذارند.
متأسفانه، فرایندهای طراحی و مدیریت مصرف انرژی ساختمان، که در تمامی مقررات و استانداردهای مطرح جهانی به‌صورت کاملاً مستقل دیده شده‌اند، در پیش‌نویس ویرایش جدید مبحث، تلفیق گردیده‌اند! در این پیش‌نویس، رده‌بندی چهارگانه EC++, EC+, EC و ECnZ ویرایش چهارم مبحث باهدف «رفع ابهامات» حذف شده و از همان رده‌بندی استانداردهای ملی ۱۴۲۵۳ و ۱۴۲۵۴ مربوط به صدور برچسب انرژی ساختمانها استفاده شده است، در حالی که در این استانداردها، بر خلاف پیش‌نویس، نحوه تعیین برچسب مبتنی بر مصارف انرژی اولیه دوره بهرهبرداری، با استفاده از قبوض برق و گاز و دیگر حامل‌های انرژی است. لحاظ‌کردن چنین ضوابط کاملاً مبهمی، شبهات جدی در خصوص صلاحیت تدوین‌کنندگان پیش‌نویس ایجاد می‌کند.
ادغام غیرموجه ارزیابی فرایند طراحی و مدیریت مصرف انرژی، نه‌تنها مسیر کاهش مصرف انرژی و اجرای مبحث نوزده را آسان نخواهد کرد، بلکه تمام زحمات و هماهنگی‌های انجام شده با سازمان‌های مختلف، از جمله سازمان استاندارد و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، برای کاهش مصرف انرژی در ساختمانهای موجود را از بین خواهد برد.
۲-۷ زمان‌بندی نامتعارف «اجرایی‌سازی» الزامات پیش‌نویس ویرایش جدید
در تمامی موارد قبلی، در صورت ابلاغ ویرایش جدیدی از یک مبحث، استفاده از ویرایش جدید و پیشین به مدت یک سال مجاز است. این رویکرد به این علت است که مدت زمان قابل ملاحظه‌ای لازم است تا مهندسین طراح، ناظر، تولیدکنندگان محصولات و مدرسین با ویرایش جدید و پیچیدگیهای آن آشنا و مسلط شوند.
از طرف دیگر باتوجه به ایرادات فنی اساسی و تناقض‌های جدی پیش‌نویس ویرایش جدید با ویرایش چهارم، الزامی‌شدن ویرایش جدید از تاریخ ابلاغ کاملاً غیرمتعارف، غیرمنطقی و غیرعملی است.
۲-۸ حذف و تغییر بنیادی روشهای طراحی
نقطه قوت اصلی ویرایش چهارم وجود انتخاب‌های متعدد برای مهندسین جهت طراحی باتوجه به محدودیت‌های موجود، دانش مهندسین طراح و هزینه‌های اجرایی است.
در پیش‌نویس ویرایش پنجم، سه روش موازنه‌ای، نیاز انرژی و کارایی انرژی حذف شده و روشی مبهم تحت عنوان شبیه‌سازی جایگزین آنها شده است. همچنین روش تجویزی نیز به‌طورکلی تغییر کرده است. این تغییرات، محدودیت‌های قابل توجهی را برای مهندسین ایجاد کرده است و امکان استفاده از راهکارهای اقتصادی‌تر برای کاهش مصرف انرژی را به شکل قابل‌توجهی کم کرده است. یکی از توجیهات اصلی مطرح‌شده برای نگارش پیش‌نویس ویرایش پنجم، جنبه “اقتصادی (توجیه‌پذیری) ” بوده است، که قطعاً با حذف چندین روش مطرح در سطح جهانی نتیجه حاصل کاملاً معکوس است.
۳ دسته‌بندی‌ها و الگوی مصرف انرژی در ساختمانها
۳-۱ دسته‌بندی کاربری ساختمانها
در ویرایش چهارم، بر اساس پیوست ۴، کاربری‌ها برحسب میزان مصرف انرژی در چهار دسته تقسیم‌بندی شده است. متأسفانه، در پیش‌نویس ویرایش پنجم، در روش تجویزی، این عامل تعیین‌کننده حذف شدهاست و برای همه ساختمانهای واقع در یک اقلیم، مقادیر یکسانی اعلام شدهاست. بنابراین:
-
دو روش طراحی (تجویزی و شبیه‌سازی) پیش‌نویس به‌هیچ وجه در هماهنگی با یکدیگر نیستند.
-
در روش تجویزی، عایق‌کاری حرارتی تمامی ساختمانها باید یکسان باشد؛ به‌عبارت دیگر و برای مثال، عایق‌کاری حرارتی یک ساختمان نگهداری حیوانات یا یک ساختمان موقت باید مشابه یک ساختمان مسکونی صورت گیرد!
۳-۲ تغییر غیرموجه دسته‌بندی اقلیمی
دسته‌بندی اقلیمی جدیدی، در پیش‌نویس ویرایش جدید، بر اساس روز درجه گرمایش، سرمایش و مقدار بارش در هر ناحیه صورت گرفته‌است. سؤال اصلی اینجاست که مقدار بارندگی چه ارتباطی با مصرف انرژی ساختمان دارد؟ این در حالی است که پارامترهای بسیار مهم‌تری، نظیر میزان رطوبت نسبی (یا رطوبت مطلق یا آنتالپی)، مقدار تابش (مستقیم و پراکنده) خورشیدی، جهت و سرعت باد هر منطقه نادیده گرفته شدهاست.
در جدول ارائه‌شده تنها ۳۱ شهر مراکز استان‌ها از منظر روز درجه گرمایش و سرمایش و میزان بارش تقسیم‌بندی شده‌اند. اطلاعات توسط نرم‌افزاری تهیه‌شده‌است که داده‌های نقاط مختلف را بر مبنای میان‌یابی محاسبه می‌کند. لازم به ذکر است که طبق اصول مطرح در این زمینه، میان‌یابی تنها زمانی معتبر محسوب میشود که سه‌شهر مورد استفاده برای میان‌یابی فاصله‌ای کمتر از ۴۰ کیلومتر با شهر مورد نظر داشته باشند. با توجه به این نکته که چنین شرایطی در ایران وجود ندارد، فایل‌های تولیدشده توسط این نرم‌افزار به‌هیچ وجه قابل اطمینان و استناد نیستند.
ضمناً در بخشی از توضیحات ویرایش پنجم اشاره‌ای به این موضوع شده است که فایل‌های اقلیمی (epw) از دامنه مشخصی که آدرس آن در آیین‌نامه ذکر شده است قابل بارگیری هستند، درصورتی‌که در دامنه ذکر شده هیچ اطلاعاتی وجود ندارد.
لازم به ذکر است فایل‌های اقلیمی (epw) برای بیش از ۸۰ شهر توسط آقایان دکتر ابراهیم‌پور و مهندس کسمایی تهیه و در سایت مرکز[۱] بارگذاری شده‌اند.
۳-۳ طرح معیار مبهم شدت انرژی در ساختمان
در پیش‌نویس ویرایش پنجم، مصرف انرژی ساختمان با معیار شدت مصرف در نظر گرفته شده است و معیار انرژی اولیه ویرایش چهارم (که در روش کارایی انرژی مورداستفاده قرار می‌گرفت) کنار گذاشته شده است. به عبارت ساده‌تر ارزش انرژی گاز و برق یکسان در نظر گرفته شده است. این در حالی است که هدررفت انرژی در کشور، برای تأمین انرژی الکتریکی در محل ساختمان، به‌مراتب بیشتر از گاز است. به همین دلیل است که در اکثر مقررات دیگر کشورها، و همچنین استانداردهای برچسب انرژی ساختمانهای در حال بهرهبرداری، مصرف انرژی سالیانه در مقررات ساختمانی بر مبنای انرژی اولیه محاسبه می‌گردد.
در بخش مقدمه معرفی پیش‌نویس مبحث نوزده و در بند ۱۹-۱-۲ به چرخه عمر ساختمان اشاره شده است که مقدار کربن وارد شده به محیط‌زیست را هدف قرار می‌دهد. عدم در نظرگیری انرژی اولیه، تناقض آشکاری با این مورد دارد.
۳-۳-۱ مصرف‌کنندگان بارز انرژی در ساختمان
این بخش، همانند بخش اعظم دیگر قسمت‌های پیش‌نویس، بیشتر شبیه یک جزوه آموزشی و «پند افشانی» است، و توضیح می‌دهد که چگونه باید «تجهیزات و سیستم‌های بارز مصرف‌کننده انرژی» را تعیین‌کنیم، و «در نقشه‌های تأسیسات مکانیکی و الکتریکی جانمایی کنیم». آیا چنین مواردی باید در مقررات مطرح شود؟
در پیش‌نویس آمده‌است « نصب کامل سامانه پایش و زیرپایش تجهیزات بارز طی مراحب[۲] پیشرفت پروژه الزامی بوده و در بازرسیهای دوره‌ای مورد بررسی قرار خواهندگرفت. اتصال انشعابات حامل‌های انرژی تنها در صورت نصب و راه‌اندازی کامل سامانه پایش و زیرپایش ساختمان، طبقات، واحد‌ها و تجهیزات و سیستم‌های بارز امکان‌پذیر خواهد بود». مفهوم این جمله چیست؟ آیا قرار است سامانه پایش و زیرپایش تجهیزات در زمان ساخت و مراحل پیشرفت پروژه، یعنی قبل از اتمام عملیات سفت‌کاری، نازک‌کاری و نصب تجهیزات مکانیکی و برقی، نصب شود؟! این ضابطه بر مبنای چه منطقی مطرح شدهاست!
۳-۳-۲ منابع و حامل‌های انرژی در ساختمان
در پیش‌نویس عنوان شدهاست: « میزان مصرف انرژی حامل‌ها غیر از برق بر اساس خوانش کنتورهای مورد تایید شرکت ملی گاز و شرکت توزیع فرآورده‌های نفتی برداشت خواهد شد. تمامی حامل‌های انرژی به‌غیر از برق دریافت‌شده از شبکه سراسری، می‌بایست بر اساس تبدیل به انرژی پایه و اعمال ضریب متوسط ارزش حرارتی آن حامل، به کیلو‌وات‌ساعت تبدیل شوند».
اعلام ضوابطی اینچنین مبهم چه‌نفعی دارد؟ بدیهی است طراحان کاملاً اشراف دارند که ارزش حرارتی حامل‌های مختلف باید با اعمال ضرایبی تبدیل شود، ولی آنچه که در مقررات یا استانداردها باید تعیین تکلیف شود این است که کدام ضرایب باید مبنای کار قرار گیرند و متأسفانه هیچ اطلاعاتی در این خصوص داده نشده‌است.
۳-۳-۳ الگوی مصرف انرژی در ساختمان
به نظر می‌رسد قسمت اعظم مطالب بخش الگوی مصرف انرژی در ساختمان از استانداردهای برچسب انرژی کپی‌برداری شدهاست، در حالی که معیار در نظر گرفته‌شده در استانداردهای برچسب انرژی اولیه است و در پیش‌نویس انرژی نهایی انتخاب شده است!! لازم به ذکر است که دامنه کاربرد مبحث ۱۹ ساختمانهای نو است و برچسب انرژی با هدف تعیین الگوی مصرف ساختمانهای موجود در حال بهرهبرداری است!!
در ضمن، همانگونه که قبلاً نیز مطرح گردید، در صورتی که میزان مصرف انرژی به دلایلی نظیر پرجمعیت و پرمصرف بودن یک خانوار، الگوی غلط مصرف انرژی نظیر بازگذاشتن پنجره‌ها در اوقات گرم وسرد سال، داشتن تجهیزات ناکارامد، به‌طور بی‌رویه‌ای زیاد شود، مسئولیت عدم تحقق رده مرحله طراحی وساخت در دوره بهرهبرداری، طبق قوانین «اعلام‌شده قابل پیگیری»، مسببان آن هستند، یعنی طراحان، ناظران، مجریان، تولیدکنندگان پنجره‌هایی که در زمستان باز می‌شوند و تجهیزاتی که مستهلک می‌شوند!! و این افراد مسئول جبران خسارت زیان‌دیدگان (یعنی خانوارهای پرجمعیت و پرمصرف)، خواهند شد!
۴ نظامات اداری در مراحل طراحی، ساخت و بهرهبرداری
در این بخش صحبت از دریافت ۹۰ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز شدهاست، ولی در هیچ بخشی از پیش‌نویس صحبتی دیگر در خصوص نحوه امتیازدهی نشده‌است. در عین حال، عنوان شدهاست که امتیازها قابل کسب در حین بازرسی ساخت «اگر از ۹۰ کمتر باشد، امکان ادامه مراحل ساخت وجود نخواهد داشت». پس عملاً تمامی پروژه‌ها، در هر مرحله‌ای باید متوقف شوند!
۴-۱تعیین رده انرژی ساختمان در فاز طراحی
در هیچ بخشی از پیش‌نویس نحوه دستیابی به رده‌های بالای انرژی اعلام نشده‌است. مشخص نیست چرا در متن پیش‌نویس آدرس سایتی که کار نمی‌کند داده شدهاست، در حالی که تهیه‌کنندگان می‌توانستند در همان فایل پی‌دی‌اف نحوه تعیین رده‌های بالاتر انرژی را اضافه نمایند.
انتخاب روش طراحی نیز، که هیچ ربطی به رده انرژی ندارد، کاملاً اختیاری اعلام شدهاست؛ البته در روش تجویزی موارد متعددی اعلام شدهاست که امکان استفاده از این روش را منتفی کرده‌است. توضیحات تکمیلی در این خصوص در بند ۴-۲ ارائه شدهاست.
علاوه بر این، اعلام شدهاست «در بازرسیهای فاز ساخت و بهرهبرداری نیز، امکان تغییر روش طراحی وجود ندارد». باز هم مشخص نیست این موضوع چه ارتباطی با تعیین رده انرژی دارد؟!
از طرف دیگر، در خصوص صدور شناسنامه فنی-ملکی ساختمان نیز، که کماکان هیچ ارتباطی با رده انرژی ندارد، اعلام شدهاست که «مستلزم صدور گواهی حداقل رده انرژی C برای طرح پیشنهادی توسط شرکت دارای صلاحیت بازرسی طراحی مبحث ۱۹ می‌باشد»! ولی مشخص نشده‌است که طرح پیشنهادی توسط بازرس جایگزین طرح میشود یا کاربرد دیگری برای آن در نظر گرفته شدهاست؟ کاربرد جملاتی اینچنین مبهم، در متنی که قرار است به‌عنوان مقررات ملی کشور ابلاغ گردد، کاملاً بی‌سابقه و مایه تأسف است.
۴-۲ اضافه‌شدن بخش اجرایی (سازوکارها)
در پیش‌نویس ویرایش پنجم یک قسمت با همین عنوان اختصاص‌داده‌شده است که لزوم اجرای این مبحث را گوشزد می‌کند. در این بخش الزامات قانونی ذکر شده در سایر مباحث و اسناد بالادستی آورده شدهاست، که به‌هیچ وجه در مقررات جایی ندارد، زیرا اسناد و قوانین بالادستی ممکن است در کوتاه‌مدت دچار تغییرات اساسی بشوند؛ به‌طور معمول، این اسناد متعاقباً در دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها گنجانده میشود تا امکان بازبینی،به سادگی و به‌سرعت، فراهم باشد. لازم به ذکر است در تمامی دیگر مباحث مقررات، به استثنای مبحث ۲، صرفاً به بحث‌های فنی مهندسی اکتفا شدهاست.
۴-۲-۱ لزوم استفاده از سیستم مدیریت انرژی
در استانداردهای معتبر جهانی نظیر ایزو ۵۰۰۰۱ بر لزوم مدیریت مصرف انرژی و کاهش دوره‌ای مصرف انرژی تأکید میشود و راهکارهای کاهش مصرف تدوین و اجرا میشود. رویکرد دنبال شده در مدیریت مصرف انرژی بر اساس استانداردهای بین‌المللی برای بهبود شرایط ساختمانهای موجود و استفاده از پتانسیل‌های مختلف نظیر فرهنگ‌سازی کاربران، بهبود سیستم‌های مکانیکی، برقی و پوسته ساختمان برای کاهش مصرف انرژی است. اینکه در پیش‌نویس ویرایش پنجم، این مورد با طراحی ساختمان تلفیق شده است، تنها منجر به افزایش بی‌رویه و غیرموجه پیچیدگیهای طراحی می‌گردد.
علاوه بر این، طرح ارائه‌شده در پیش‌نویس، برای کاهش مصرف انرژی ساختمان، به صورت پله به پله در طول دوره بهرهبرداری نیز هیچ‌گونه سنخیتی با مقررات ملی ساختمان ندارد.
در پیش‌نویس ویرایش پنجم، حتی نام رده‌های انرژی نیز تغییر کرده‌است، و به‌نظر می‌رسد نویسندگان پیش‌نویس اصرار دارند هر گونه اثر و نشانی از ویرایش‌های قبلی کاملاً محو گردد، و به دلایلی مبهم، از عباراتی که در استانداردهای تعیین معیار و برچسب انرژی ساختمان مصطلح است، استفاده شدهاست.
۴-۳عدم تعریف فرایند احراز صلاحیت مهندسین
با وجود صراحت ویرایش چهارم در خصوص ضرورت تعیین صلاحیت افرادی که با شبیه‌سازی مطابق روش نیاز انرژی و کارایی انرژی طراحی می‌کنند، متأسفانه، علی‌رغم سپری‌شدن بیش از ۴ سال از ابلاغ ویرایش چهارم، هیچ گونه اقدامی در این خصوص توسط دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان صورت نگرفته‌است. تعلل دفتر تدوین مقررات ملی و نهاد قانون‌گذاری برای تعیین تکلیف فرایند آموزش متخصصین برای شبیه‌سازی سؤالی است که برای مهندسین بی‌پاسخ مانده‌است؛ در چنین وضعیتی، مهندسینی که به روش تجویزی و موازنه‌ای ساختمان‌هایی با بیش از ۴۰ درصد شیشه در نما، یا بیش از ۹ طبقه یا بیش از ۲۰۰۰ متر مربع را طراحی می‌کنند متخلف محسوب می‌شوند، و تنها راهشان برای اجتناب از مشکلات قانونی طراحی نکردند این نوع ساختمانها است!
لازم به ذکر است که در طول این مدت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی دوره‌های آموزشی متعددی برای آموزش مدرسین و مهندسین چهار رشته برنامه‌ریزی و برگزار کرده‌است.
در پیش‌نویس ویرایش جدید، با کنار گذاشتن تمامی نرم‌افزارهای معتبر جهانی، استفاده از یک نرم‌افزار گران‌قیمت خارجی ، به‌صورت انحصاری، اجباری شدهاست. بدیهی است نتیجه این کار انحصاری شدن فرایند آموزش، احراز صلاحیت، و شرکت‌های ارائه دهنده این خدمات خواهد شد. در پیش‌نویس ویرایش جدید مشخص نیست فرآیند آموزش، سنجش و احراز صلاحیت شبیه‌سازی و بازرسی برای اشخاص حقیقی و حقوقی انحصاراً توسط شرکت فروشنده نرم‌افزار انجام میشود یا مدرسین مستقل؟ در صورتی که مدرسین مستقل مجاز به آموزش مهندسین باشند، آیا آنان توسط شرکت فروشنده نرم‌افزار تأیید صلاحیت می‌شوند یا خیر؟!
در تمامی مقررات حاکم در دیگر کشورها و اتحادیه‌ها، هر فرد، تیم طراحی، شرکت یا سازمانی اختیار استفاده از ابزارهای شبیه‌سازی را دارد و نتایج خود را طی یک گزارش و فایل شبیه‌سازی به نهاد مربوط، برای چک کردن صحت نتایج، ارائه می‌دهد و افراد متخصص آموزش‌دیده اقدام به بررسی درستی نتایج می‌کنند. در این صورت انحصاری در شرکت‌های ارائه دهنده خدمات وجود نخواهد داشت و تنها نیاز به آموزش متخصصین برای کنترل و حصول اطمینان از قابل قبول بودن نتایج خواهد بود.
۴-۴ ابهام در ضرایب نشت هوا
کنترل مقدار نشت و نفوذ ناخواسته هوا، یکی از مهم‌ترین موارد در کاهش مصرف انرژی ساختمان به‌خصوص در اقلیم‌های سردسیر است. سنجش این موضوع توسط تجهیزات متنوعی و تحت شرایط خاص انجام میشود. در ویرایش چهارم و استانداردهای بین‌المللی غالباً اختلاف فشار ۵۰ پاسکال معیار انجام این تست است که در پیش‌نویس ویرایش پنجم عدد ۷۵ پاسکال در نظر گرفته شده است و دلیل این تغییر نامشخص است، هرچند ارائه مقادیر و اختلاف فشارهای متنوع در ساختمانهای با تعداد طبقات بیشتر، یکی از نقاط پیشرفت این زمینه در پیش‌نویس ویرایش پنجم است.
۴-۵ عدم دسترسی به چک‌لیست‌های نام‌برده شده در پیش‌نویس
یکی از بخشهای اصلی پیش‌نویس، قسمت امتیازدهی به ساختمانها، باتوجه به معیارهای تدوین‌شده است. ولی هیچ چک‌لیستی جهت معرفی عوامل و پارامترهای مهم در امتیازدهی به ساختمانها ارائه نشده‌است و تنها ادعا شدهاست که آدرس دامنه‌ای جهت بارگیری چک‌لیست امتیازها معرفی میشود، ولی در هیچ‌کجای پیش‌نویس اثری از آدرس ادعاشده وجود ندارد.
۵ روش تجویزی
همانگونه که مطرح گردید، در این ویرایش به موارد مبهمی نظیر کسب حداقل ۹۰ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز، تعیین رده‌ی انرژی توسط اشخاص دارای صلاحیت، فرایند آموزش، سنجش، ارزیابی و احراز صلاحیت اشخاص حقیقی و حقوقی اشاره شدهاست، بدون این که جزییات لازم در این زمینه ارائه شود. در ادامه به بررسی کمبودها، نواقص و ابهامات بخش روش تجویزی پرداخته شده است.
۵-۱الزامات طراحی پوسته خارجی
۵-۱-۱ حذف تأثیر کاربری (نوع بهرهبرداری) بر روی ویژگی‌های جدارهای پوسته خارجی
همانگونه که در بخشهای قبلی نیز مطرح گردید، در روش تجویزی پیش‌نویس، کاربری ساختمان هیچ تأثیری بر روی مقادیر تعیین شده برای ضریب انتقال حرارت ندارد. در حالی که در روش شبیه‌سازی رویکرد اتخاذشده کاملاً متضاد است.
۵-۱-۲ ممنوعیت پنها‌ن کاربرد روش تجویزی
با وجود این که در مقدمه اعلام شدهاست که روش تجویزی برای تمامی ساختمانها قابل استفاده است، در این بخش آمده است که «در صورتیکه حداقل ۲۵ % از مساحت مفید طبقات بالای سطح زمین در ساعات طول روز در اعتدال پاییزی دارای روشنایی مورد نیاز مبحث ۱۳ باشد و سیستم روشنایی مصنوعی مجهز به کنترل میزان نور بر حسب نور طبیعی موجود باشد می‌توان مساحت نورگذر به کل دیوار خارجی را تا حداکثر ۵۰ درصد افزایش داد و از الزامات تجویزی این بخش استفاده نمود». «در سایر ساختمانها که مشمول موارد فوق نمی شوند نیز، از جمله ساختمانهای با پوسته خارجی پردهای، به دلیل تأثیرات بسیار زیاد و پیچیدگی دینامیک تبادل حرارت به‌صورت تابشی، کنترل بازدهی انرژی ساختمان به روش تجویزی در سطح مورد نظر مبحث امکان پذیر نیست و می‌بایست با استفاده از روش شبیه سازی محاسبات انجام شود».
به‌عبارت دیگر، برخلاف ادعای اعلام‌شده در مقدمه، محدودیتی که در ویرایش چهارم مبحث وجود دارد، با نگارشی کاملاً مبهم، در این پیش‌نویس هم مطرح شدهاست.
علاوه بر این، به‌نظر می‌رسد نگارنده یا نگارندگان درک کاملاً غلطی از نمای پردهای دارند و آن را با نمای تماماً شیشه یا عمدتاً شیشه اشتباه گرفته‌اند!
۵-۱-۳ گنجاندن بدیهیات و تعاریف مبهم یا نامفهوم
گنجاندن بدیهیاتی نظیر «تبادل حرارت از طریق پوسته خارجی به سه روش رسانایی، همرفتی و تابشی با فضای خارج از ساختمان امکان پذیر است» و «پوسته خارجی ساختمان شامل دیوار، سقف،کف و درهای غیرنورگذر می‌باشد» با چه هدفی انجام شدهاست؟
چرا تعاریف بسیار دقیق فصل ۲ ویرایش چهارم مبحث که منطبق با استانداردهای جهانی است حذف شده و به‌جای آن، در بخش مربوط به روش تجویزی، تعاریف مبهمی نظیر «منظور از دیوار در پوسته خارجی، دیوارهای عمودی و مایلی هستند که بین فضای کنترل شده داخل ساختمان و هوای آزاد بیرون ساختمان و یا فضای نیمه باز کنترل‌نشده و مرتبط با هوای آزاد بیرون ساختمان قرار گرفته باشد» آمده‌است؟ تمامی این توضیحات، به‌جای رفع ابهام، بر ابهامات می‌افزایند. برای مثال، منظور از « فضای نیمه باز کنترل‌نشده» چیست یا این که دیوار تا چه شیبی مایل محسوب میشود و از چه حدی به بعد سقف شیب‌دار تلقی می‌گردد؟!
« ضریب انتقال حرارتی برابر با معکوس مقاومت حرارتی ساختمان است» چه مفهومی دارد؟ اگر هم منظور مقاومت حرارتی جدار باشد، تعریف باز هم غلط است، زیرا باید مقاومت فیلم هوای داخل و خارج کسر شود تا مقاومت جدار به‌دست آید!
۵-۱-۴ تعیین مشخصات حرارتی جدارهای غیر نورگذر
-
آدرس «سامانه ارزیابی رده انرژی ساختمان دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان» در کجا آمده‌است؟
-
آیا منظور از پیوست ۷، همان پیوست ویرایش چهارم است؟ آیا فقط این پیوست مورد قبول است، و پیوست‌های ۱ تا ۶ کنار گذاشته شده‌اند؟ آیا پیوست ۸ که برای لایه‌های غیرهمگن است کنار گذاشته شدهاست؟ در این صورت، تکلیف لایه‌های غیرهمگن چیست؟
-
مراجع ذیصلاح برای درخواست تأییدیه رسمی ضریب انتقال حرارت مصالح انتخابی در کدام قسمت پیش‌نویس معرفی شده‌اند. آیا همه طراحان، برای تمامی مصالح مورد نظرشان، باید از مراجع ذی‌صلاحی که مشخص نشده‌اند استعلام نمایند و جواب رسمی دریافت کنند؟ آیا مقادیر ارائه شده در دیگر پیوست‌های ویرایش چهارم مورد تأیید رسمی نیستند؟
-
منظور از «گواهی و استاندارد رسمی» برای یک لایه یا ماده چیست؟
-
آیا « به‌شدت پیشنهاد میشود» الزام محسوب میشود یا توصیه؟! آیا «به‌شدت پیشنهاد کردن عایقهای حرارتی پاششی» به منزله منع استفاده از تمامی عایقهای پیش‌ساخته معدنی و پلیمری است؟ منظور از «مقاومت لازم در برابر حریق» چیست؟
-
در کدام مرجع معتبر جهانی در زمینه انتقال حرارت مبنای محاسبه پل حرارتی سطح آن به متر مربع در نظر گرفته شدهاست؟! «جزئیات لازم برای دستیابی به حداکثر ضریب انتقال حرارتی مجاز جدول
۱۹ – ۴ – ۱ در سطح بیرونی پل‌های حرارتی» در کدام قسمت مبحث ارائه شدهاست؟ چرا روشهای مطرح‌شده در پیوست ۱۱ ویرایش چهارم برای محاسبه پل‌های حرارتی که مطابق استانداردهای معتبر ملی و جهانی است کنار گذاشته‌شده و روشی «ابداعی» و غلط جایگزین شدهاست؟
-
« ضریب بازتاب پرتوی مادون قرمز» ترجمه کدام عبارت علمی است؟ آیا منظور از « ضریب بازتاب پرتوی مادون قرمز» ضریب انعکاس در محدوده فروسرخ خورشیدی است یا گسیلندگی؟ آنچه که به‌طور معمول در نرم‌افزارها برای تعریف شیشه‌ها وارد میشود ضریب انعکاس خورشیدی است.
-
در پیش‌نویس ویرایش پنجم اشاره شده است که در سطوح مختلف، بسته به جهت جدار در بخشهای غیر نور گذر، لزوم استفاده از مصالح بازتابنده وجود دارد. سؤال اصلی در این حوزه، عدم تعیین مقدار ضریب گسیل و جذب است. دسترسی به این داده‌ها برای مهندسین در طراحی، نظارت و اجرای ساختمان بسیار ضروری است و در حال حاضر چنین مرجعی وجود ندارد.
-
در روش تجویزی، قاعدتاً باید امکان انجام محاسبات به‌صورت دستی یا با استفاده از کارپوشه‌های در محیط اکسل فراهم باشد. در این صورت، الزام تعیین مساحت دیوارهای خارجی در سایه با چه روشی به‌غیر از شبیه‌سازی امکان‌پذیر است و در چه ساعتی از روز باید انجام شود؟
-
چرا باید دیوارهای مجاور ساختمانهای همجوار و مجاور درز انقطاع با ساختمان مجاور که درزبندی شده‌اند مجاور هوای آزاد در نظر گرفته شوند، زمانی که این فضاهای کنترل‌نشده دارای ضریب کاهشی نزدیک به صفر هستند؟ آیا هزینه مضاعف عایق‌کاری غیرضروری تمامی این سطوح مورد ارزیابی اقتصادی قرار گرفته‌است؟
-
در کدام مقررات یا استاندارد جهانی، ضریب انتقال حرارت جدار در پایان فاز اجرایی ساختمان، با استفاده از روشهای مخرب مانند نمونه‌‌برداری ضریب انتقال حرارت جدار تعیین میشود؟ آیا نویسنده پیش‌نویس می‌داند که کرگیری یک روش بسیار مخرب است و تنها برای حصول اطمینان از وجود خرابی جدار و لازمه ترمیم آن صورت می‌گیرد؟ قطر و تعداد نمونه کرگیری لازم چقدر است؟ آیا جدارهای شیشه نیز کرگیری می‌شوند؟ آیا پس از کرگیری از بام سوراخ ایجاد‌شده پر میشود و رفوکاری عایق رطوبتی انجام میشود، یا سوراخ به‌عنوان مجرای تخلیه آب‌باران مورد استفاده قرار می‌گیرد؟ هزینه‌های تعمیر و رفع خسارات ناشی از کرگیری توسط چه شخص یا نهادی پرداخت میشود.
-
در کدام مقررات یا استاندارد جهانی، در فضاهای با کاربری پیوسته و غیر منقطع زمانی، عایق حرارتی در لایه بیرونی دیوار الزامی اعلام شدهاست؟ آیا تأثیر این اقدام غیر منطقی بر روی اینرسی حرارتی ساختمانهای متداول در ایران تعیین شدهاست؟ الزام اعلام‌شده در پیش‌نویس مبحث ۱۹ به این معنا است که امکان استفاده از عایق‌کاری از داخل، عایق‌کاری میانی (دیوار تری‌دی یا دیوار دوجداره) و عایق‌کاری همگن (بلوک‌های بتن هوادار اتوکلاو، بلوک‌های لیکا، …) در تمامی ساختمان مسکونی، هتل، بیمارستان منتفی است.
-
در کدام مقررات یا استاندارد جهانی، در فضاهای با کاربری منقطع و کوتاه مدت عایق‌کاری حرارتی دیوار از داخل الزامی اعلام شدهاست؟! الزام اعلام‌شده در پیش‌نویس مبحث ۱۹ به این معنا است که امکان استفاده از عایق‌کاری از خارج، عایق‌کاری میانی (دیوار تری‌دی یا دیوار دوجداره) و عایق‌کاری همگن (بلوک‌های بتن هوادار اتوکلاو، بلوک‌های لیکا، …) در تمامی ساختمان اداری، تجاری، آموزشی، سینما، … منتفی است.
-
در نظر گرفتن ضریب انتقال حرارت، به‌جای مقاومت حرارتی، محاسبات را برای طراح بسیار پیچیده‌تر می‌کند، زیرا در روش تجویزی، نیازی به ضریب انتقال حرارت نیست و لازم است مقاومت حرارتی عایق حرارتی یا لایه همگن، با استفاده از مقاومت حرارتی تعیین‌شده برای جدار، تعیین گردد. برای این کار، طراح پس از معکوس کردن ضریب انتقال حرارت باید مقاومت فیلم هوای داخل و خارج را کسر کند، در شرایطی که در پیش‌نویس مقادیر مقاومت فیلم هوای داخل و خارج مشخص نشده‌است. در مجموع، نه‌تنها محاسبات آسان نشده‌است، بلکه پیچیده‌تر و مبهم‌تر گردیده‌است.
-
از طرف دیگر، با بررسی اعداد مندرج در جدول ۱۹-۴-۱ و منطبق کردن آنها با شرایط اقلیمی کشور، تناقض‌های اساسی در مقادیر مشاهده میشود، زیرا با نیاز ساختمان در دسته‌بندی اقلیمی ذکر شده هم‌خوانی ندارد. همچنین در این جدول پارامتر مهم کاربری ساختمان دیده نشده است.