اخلاق حرفه‌ای، گم‌شده مهندسی
حامد مظاهریان
دانشیار معماری دانشگاه تهران
مهندسی و دانش ریاضیات هندسی را باید شاخه‌ای از علم دانست که از قدیم الایام امری واجب برای اهل تفکر و فلاسفه بوده است، چنان‌که روایتی وجود دارد که افلاطون بر سر در آکادمی خود نوشته بود:کسی که هندسه نمی‌داند، وارد نشود!
اما امروزه گاهی احساس می‌شود که گم گشته دنیای مهندسی، وجود و حضور «اخلاق حرفه‌ای» است.
بیشتر بخوانید
موضوعیت امر اخلاقی با آغاز زندگی اجتماعی انسان‌ها همزاد است.
زمانی که انسان زندگی اجتماعی و همسازی با دیگران را در نهاد خود پروراند، لزوم تعدیل رفتار فردی موضوعیت یافت.
در واقع پذیرش زندگی جمعی است که همه ما انسان‌ها را متعهد به تعدیل رفتار کرده است.
به سختی می‌توان برای انسانی که در تنهایی محض به سر می‌برد ساختاری اخلاق گرایانه را طلب یا انتظار داشت.
اگر تعدیل رفتار انسان توسط عوامل بیرونی صورت گیرد، آن را قانون می‌نامیم و اگر تعدیل رفتار از عوامل درونی روحی و ذهنی انسان نشات بگیرد، نام اخلاق به خود می‌گیرد. به بیانی دیگر قانون مجموعه‌ای از محدودیت‌های بیرونی است و در نقطه مقابل این عوامل درونی است که ملاک‌های اخلاقی را می‌سازد.
در حقیقت با پذیرش این دو گونه محدودیت‌ها (درونی و بیرونی) است که زندگی اجتماعی امکان پذیر می‌شود.
انسان‌ها به تدریج آموخته‌اند که با پذیرش این دوگونه محدودیت‌ها (بیرونی و درونی) و شکل دادن آن‌ها در قالب توافقاتی نوشته و نانوشته، زندگی اجتماعی و حرفه ای بسامان‌تر خواهد شد.
در مقیاس جهانی نیز حرفه‌ها هرچه عمق تمدنی بیشتری داشته‌اند، کدهای اخلاقی در آن جوامع سازمان یافته تر، با تواتر بیشتر، مکتوب شده و با قابلیت سنجش بیشتری یافت می‌شود.
تجربه‌های شخصی تک تک ما هم موید این نظریه است که هرجا که گروهی از انسان‌ها (از یک خانواده تا شهر و یک کشور) کدهای اخلاقی بیشتر و رعایت شده‌تری دارند زندگی اجتماعی بسامان‌تری نیز دارند.
از قدیم‌الایام حرفه‌مندان ایران زمین روی روش‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی تفاهم داشته‌اند که روابط بین حرفه‌مند با حرفه مند و بین ایشان و مردم را تنظیم می‌کرد تا انجام خدمات حرفه‌ای بسامان‌تر شود.
دستورالعمل‌های اخلاقی مربوط به معماران، حرفه‌مندان و هنرمندان وابسته به آن به نام « فتوت نامه بنایان» (که اکنون متنی ناقص از آن موجود است) شناخته می‌شده که در آن و متناسب با شرایط روزگار تاکید بر رعایت اخلاق فردی مانند ایثار، تواضع، صداقت و وفاداری از طرف حرفه‌مندان شده است و افراد حرفه خود را ملزم به رعایت آن‌ها می‌دانسته‌اند.
جدا از اخلاق فردی که بیشتر بیانگر فضیلت‌های فردی است، در جهان مدرن با دسته‌ای دیگر از فضایل روبه‌رو هستیم که نام اخلاق حرفه‌ای را به خود می‌گیرد.
اخلاق حرفه‌ای به مجموع باورها، پرهیزها، اعمال و توافقاتی گفته می‌شود که اعضای یک حرفه در برخورد با حرفه‌مند دیگر یا با مردم درباره رعایت آن‌ها اتفاق نظر داشته و هدف غایی آن الزامات، ارجح دانستن حقوق عموم بر حقوق فرد است؛ چیزی که جوهره اداره جوامع بر آن استوار شده است. در واقع کدهای اخلاق حرفه‌ای را می‌توان جلوه بیرونی توافقات اجتماعی درون یک جامعه دانست.
یک حرفه‌مند همواره در معرض قضاوت‌های فردی قرار می‌گیرد.
راهنما او در اتخاذ تصمیم درست چیست؟
ملاک رفتارمان وقتی در معرض قضاوت‌های اخلاقی قرار می‌گیریم چیست؟
پزشکی که باید تصمیم بگیرد که وقت اول جراحی را به کدام بیمار بدهد، یا در یک عمل جراحی پیچیده، عضو اهدایی باید به کدام بیمار برسد؟
آن‌که برای جامعه مفیدتر است، یا آن‌که پول بیشتری حاضر است بپردازد، یا آن‌که بیشتر در معرض خطر مرگ است، یا کسی که شانس عمل موفقیت‌آمیزتری دارد؟ چقدر قضاوت در بین این انتخاب‌ها سخت است.
بنابراین در پاسخ به خواست حرفه مندان ساختمان برای تدوین نظام نامه اخلاق حرفه‌ای، تصحیح آیین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی ساختمان در اسفند ۱۳۹۴ توسط هیات دولت تصویب شد.
تدوین نظام‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای برآن است تا بتواند به حرفه‌مند در اتخاذ تصمیماتی که چارچوبی فراتر از قانون را می‌طلبد، کمک کند.
در این آیین‌نامه مصادیق رفتـار حرفـه ای منطبـق بـر اصـول اخلاقی پنجگانه شامل موارد زیر تدوین شد:
۱-رجحان منافع عمومی، حفظ محیط زیست، میراث فرهنگی و رعایت قانون بر منافع شخصی خود و صاحبان کار در هنگام تعارض منافع.
۲-انجام خدمات مهندسی به نحو حرفه‌ای و همراه با مراقبت و خودداری از اقدامی که با حقوق جمع ، صاحبان کار و اشخاص ثالث مغایرت داشته باشد.
۳-رفتار شرافتمندانه،مسئولانه، توام با امانتداری، رازداری، انصاف و حسن نیت و منطبق بر دانش حرفه‌ای در عرضه خدمات مهندسی در برابر صاحبان کار و خودداری از هر اقدامی که با منافع قانونی صاحبان کار مغایرت داشته باشد.
۴-احتراز از رفتاری که موجب لطمه به همکاران ، سلب اعتبـار اجتماعی یا وهن صاحبان حرفه مهندسی باشد.
۵-اجتناب از تکفل همزمان اموری که زمینه و موجبات نمایندگی یا قبول منافع متعارض را فراهم آورد.
به باور من پیشرفت سریع تکنولوژی دنیای امروز، این را نیز می‌طلبد تا در حوزه مهندسی به مباحثی چون جامعه شناسی مهندسی، اقتصاد مهندسی، اخلاق مهندسی و معرفت شناسی مهندسی بیشتر پرداخته شود تا در راستای خدمت به مردم و ارائه خدمات مناسب به کشور بتوانیم اخلاقی تر عمل کرده و متعهدتر به تعدیل رفتار خود باشیم.
منبع
صدای مهندسی ایران