قیمت‌گذاری بحرانی در تابستان
صابرآزاد شهرکی
دانشجوی دکترای دانشگاه تهران
یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش تقاضای مصرفی در زمان اوج بار، استفاده از یک شیوه مناسب قیمت‌گذاری برق است. برای مثال قیمت‌گذاری مناسب برق در روزهای بحرانی سال ۲۰۰۴ در کالیفرنیا منجر به کاهش ۳۲ درصد توان مصرفی، در شهر آناهیم منجر به کاهش ۱۲ درصد توان مصرفی و در ایالت کلرادو نیز منجر به کاهش توان مصرفی بین ۱۰ تا ۳۲ درصدی در سال ۲۰۰۶ شده است.
انواع نظام‌های تعرفه‌گذاری در زمان اوج مصرف برق
بررسی نظام تعرفه‌گذاری قیمت اوج بار در بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که می‌توان نظام‌های تعرفه‌گذاری برق در این کشورها را به ۴ دسته کلی تقسیم کرد. این روش‌ها عبارتند از الف) زمان استفاده، ب) قیمت لحظه‌ای واقعی، ج)قیمت بحرانی اوج بار و د)تخفیف کاهش اوج بار. همچنین استفاده از دو روش در کنار هم و به خصوص ترکیب روش زمان استفاده با قیمت بحرانی اوج بار در بسیاری از کشورها متداول است. به‌کارگیری هر کدام از این روش‌ها بستگی به زیرساخت‌های فنی و همچنین شرایط اقتصادی و اجتماعی هر کشوری دارد و بنابراین در ایران نیز لازم است ضمن درنظرگرفتن شرایط مختلف از جمله وضعیت اقتصادی و فرهنگی مردم، از یک روش مناسب استفاده شود.
آسیب شناسی قیمت فعلی برق خانگی در زمان اوج بار
کل مبلغ قبض برق مشترکان حاصل جمع ۳ المان اصلی است: تعرفه، عوارض و جریمه-پاداش (اضافه پرداخت و تخفیف مصرف برق در زمان اوج بار و کم‌باری). در این میان، تعرفه‌های برق به‌صورت پلکانی محاسبه می‌شوند و عوارض نیز با مصوبه مجلس در بودجه ۹۷، به نوعی پلکانی شد.
اما مقدار جریمه-پاداش مربوط به مصرف در اوج بار و کم‌باری، پلکانی نیست و برای همه یکسان است. نظام تعرفه‌گذاری کنونی کشور به این صورت است که در مناطق عادی به مقدار ۴۵ تومان بر هر کیلووات ساعت مصرف در ساعات اوج بار به قبوض برق اضافه شده و به میزان ۵/ ۲۲ تومان بر هر کیلووات ساعت نیز در زمان کم‌باری به آنان تخفیف داده می‌شود. اعداد جریمه و تخفیف نیز برای مناطق گرمسیری یک و ۲ با ضرایب محاسبه می‌شود.
با توجه به مدل قیمت‌گذاری فعلی به نظر می‌رسد که استفاده از جریمه و تخفیف فعلی بر مبنای روش زمان استفاده(TOU) طراحی شده اما در عمل خلاف آن رخ می‌دهد. در روش زمان استفاده باید «نسبت قیمت اوج برق به کم‌باری» برای همه مشترکان یکسان باشد اما به علت ثابت بودن اعداد جریمه و تخفیف و پلکانی بودن تعرفه‌های فعلی برق خانگی، «نسبت قیمت اوج برق به کم‌باری» برای مشترکان کم‌مصرف برابر ۴ و برای مشترکان پرمصرف حدود ۵/ ۰ است. نتیجه این شیوه قیمت‌گذاری این می‌شود که درصد جریمه اوج بار نسبت به کل بهای برق برای مشترکان پرمصرف بسیار کمتر از مشترکان کم‌مصرف است. به بیان ساده، مشترکان کم‌مصرف بیشتر از پرمصرف‌ها به علت مصرف برق در اوج بار جریمه می‌شوند.
در نتیجه مشترکان پرمصرف که سهم بیشتری از مصرف برق در زمان اوج بار دارند، هیچ انگیزه‌ای برای کاهش مصرف در زمان اوج بار را ندارند. جدول زیر نسبت جریمه زمان اوج مصرف به کل بهای برق را برای دو مشترک نمونه نشان می‌دهد. همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که چون بیشتر مشترکان به مطلق جریمه منهای تخفیف(در زمان کم‌باری) در قبوض خود توجه دارند، اثر جریمه اوج بار بر نحوه مصرف مشترکان در شرایط فعلی کمتر هم می‌شود.
نکته بعدی این است که اختلاف اوج مصرف فصل گرما و سرما به بیش از ۲۰ هزار مگاوات رسیده و مشکل کمبود و قطعی برق در فصل تابستان وجود دارد. اما در فصل زمستان نیاز مصرفی مشترکان به راحتی تامین می‌شود. با این وجود در طول چند سال گذشته هم ساعات اوج بار کنتورهای سه زمانه و هم مبلغ جریمه و تخفیف اعمال شده در قبوض برق در تمامی فصول سال ثابت و یکسان بوده است. در حالی که با توجه به مشکل عمده تامین برق در فصل تابستان، هم ساعات اوج بار و هم قیمت جریمه و تخفیف فصل گرم باید نسبت به فصل سرد سال متفاوت باشد. بدین ترتیب نظام تعرفه‌گذاری فعلی برق در زمان اوج بار از منطق علمی پیروی نمی‌کند و اصلاح آن ضرورت دارد.
راهکار پیشنهادی
با استفاده از تجربه‌های موفق دنیا در زمینه قیمت‌گذاری برق در زمان اوج بار، باید یک الگوی بومی و متناسب با شرایط کشور طراحی کرد. باید هنگام قیمت‌گذاری به این نکته توجه داشت که غالب مشترکان کم‌مصرف در زمان اوج بار از حداقل وسایل ضروری استفاده می‌کنند و نباید انتظار داشت که میزان مصرف خود در زمان اوج بار را چندان کاهش دهند. حال آنکه مشترکان پرمصرف می‌توانند با اصلاح رفتار خود و اجتناب استفاده از وسایل غیرضروری در زمان اوج بار، توان مصرفی خود را در زمان‌های حساس کاهش داده یا اینکه بهای واقعی برق خود را در زمان اوج بار پرداخت کنند.
بنابراین تمرکز افزایش قیمت‌ها باید بر مشترکان پرمصرف باشد. از آنجایی که اختلاف توان مصرفی در فصول سرد و گرم بسیار بالا بوده و تامین برق مردم در تابستان با مشکل مواجه است، بهترین مدل برای شرایط فعلی کشور، قیمت‌گذاری بحرانی برق در فصل تابستان است. اما از طرفی اعمال این مدل به همه مردم باعث فشار اقتصادی و نارضایتی عمومی شده و در نتیجه غیرقابل اجرایی خواهد بود. به همین دلیل راهکار میانه، استفاده از مدل «قیمت‌گذاری بحرانی همراه با الگوی مصرف» است. مدل قیمت‌گذاری پیشنهادی به شرح زیر است:
۱) مقادیر جریمه و تخفیف فعلی برق حذف شود.
۲) الگوی مصرف ماهانه برای فصل گرم در زمان اوج بار به گونه‌ای تعیین شود که ۷۵ درصد مشترکان داخل الگو و تنها ۲۵ درصد مشترکان به‌عنوان مشترکان پرمصرف و خارج از الگو قرار بگیرند.
۳) پس از تعیین الگوی مصرف ماهانه، قیمت برق مشترکان پرمصرف به‌طور محسوسی افزایش یابد و تمامی درآمد حاصل از آن به مشترکان کم‌مصرف و به میزان تناسب مصرف این مشترکان در زمان کم‌باری پاداش داده شود.
با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از کنتورهای خانگی سه‌زمانه است، این سیاست قابل اجراست. برای مشترکانی که کنتور تک‌زمانه دارند می‌توان الگوی کل مصرف ماهانه تعیین و مشترکان خارج از الگو را تنبیه کرد.
مبالغ تشویقی نیز صرفا به مشترکانی تعلق می‌گیرد که کنتور سه‌زمانه دارند. در این مدل همزمان از تشویق و تنبیه استفاده شده و صرفا ۲۵ درصد از مردم مشمول تنبیه می‌شوند. این افراد نیز مشترکان پرمصرف هستند که معمولا راحت‌تر از سایرین می‌توانند مصرف خود را کاهش دهند.
بنابراین با اجرای این مدل از سویی مصرف برق در اوج بار کاهش می‌یابد و ثانیا رضایت عمومی از اجرای طرح افزایش می‌یابد. اجرای این طرح می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر حل بحران برق تابستان داشته باشد. این طرح را می‌توان حداقل به‌صورت آزمایشی در برخی شهرها مانند تهران اجرا کرد تا ابعاد آن مشخص شود.
انتهای خبر