راهبردهایی جهت حفظ سهم ایران در بازار نفت و گاز منطقه و اوپک

با توجه به اهمیت بخش نفت و گاز در اقتصاد ایران، تغییرات تولید، مصرف و فروش آن تأثیر عمده‌ای بر سایر بخش‌ها و در مجموع، بر توسعه‌ی اقتصادی کشور دارد. لذا باید توجه بیشتری به این بخش شود تا بتوان کاهش سهم تولید آن در بازار جهانی و برداشت بی‌رویه کشورهای همسایه را جبران نمود.

 

 

 

 

به گزارش تاسیسات نیوز   بخش انرژی ایران بیشترین تأثیر را از تحولات خارجی می‌پذیرد. بر اساس آمار دبیرخانه‌ی اوپک، سهم ایران از تولید کل اوپک از 12.8 درصد در سال 2008 به 9 درصد در جولای 2012 کاهش یافته است. با توجه به اهمیت بخش نفت و گاز در اقتصاد ایران، تغییرات تولید، مصرف و فروش آن تأثیر عمده‌ای بر سایر بخش‌ها و در مجموع، بر توسعه‌ی اقتصادی کشور دارد. در این نوشتار تلاش می‌‌شود علاوه بر ارائه‌ی تصویری از وضعیت بخش نفت و گاز کشور، راهبردهایی در خصوص حفظ سهم ایران در بازار انرژی منطقه و اوپک بیان شود.

 

روند تولید نفت ایران

 

همان گونه که جدول شماره‌ی (1) نشان می‌دهد، تولید نفت ایران در سال 2008 برابر سه میلیون و 892 هزار بشکه در روز بوده است. این رقم با کاهش بیش از یک میلیون بشکه، در جولای 2012 به دو میلیون و 817 هزار بشکه در روز رسیده است که 27 درصد کاهش نشان می‌دهد.

 

پس از کاهش شدید تولید نفت ایران، مهم‌ترین خبر گزارش‌ اوپک طی سال 2012، افزایش تولید نفت عراق است. تولید نفت عراق که در سال 2008 دو میلیون 341 هزار بشکه بوده است، به سه میلیون و 79 هزار بشکه در جولای 2012 رسید که 31.5 درصد افزایش را نشان می‌دهد. به راحتی می‌توان مشاهده نمود که تقریباً معادل کاهش تولید نفت ایران، عراق بر تولید نفت خود افزوده است. این مسئله در شرایطی اهمیت مضاعف می‌یابد که توجه کنیم برخی میادین نفتی ایران با کشور عراق مشترک است.

 

بر این اساس، سهم ایران از تولید کل اوپک از 12.8 درصد در سال 2008، به 9 درصد در جولای 2012 کاهش داشته و سهم عراق از 7.7 درصد در سال 2008، به 9.8 درصد در جولای 2012 افزایش یافته است. این ارقام به خوبی بیانگر کاهش سهم ایران در اوپک است که باید برای جبران آن چاره‌ای اندیشید.

 

روند تولید و مصرف گاز طبیعی ایران

 

بر اساس گزارش اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، ذخایر گاز طبیعی ایران در ابتدای ژانویه‌ی 2012، برابر با 1168 تریلیون فوت مکعب بوده است. این رقم نشان می‌دهد ایران پس از روسیه، دومین دارنده‌ی ذخایر گاز طبیعی در سطح جهان است. 85 درصد از ذخایر گاز طبیعی ایران در میادین گازی غیرهمراه با نفت[1] هستند که هنوز توسعه نیافته‌اند.

طی چند سال اخیر سهم ایران از بازار نفت و گاز ، با کاهش مواجه شده است. گذشته از دلایل این امر، در مقطع کنونی باید به فکر راهکارهایی از جمله توجه به افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی، توجه بر صادرات گاز به جای تأکید بر صادرات نفت خام و تأکید بر توسعه‌ی میدان پارس جنوبی، در خصوص جبران این مسئله بود.

بر اساس گزارش اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، بیشترین میزان تولید گاز طبیعی در جهان طی سالهای 2000 تا 2011 میلادی مربوط به روسیه، ایالات متحده‌ی آمریکا و ایران بوده است. در میان کشورهای خاورمیانه، ایران به عنوان اولین تولیدکننده و پس از آن، قطر و عربستان سعودی بوده‌اند. بر اساس این گزارش، طی دو دهه‌ی گذشته، تولید گاز خشک در ایران به سرعت افزایش یافته است و از 0.9 تریلیون فوت مکعب در سال 1991، به بیش از 5.4 تریلیون فوت مکعب در سال 2011 رسیده است که این رقم معادل پنج درصد تولید گاز جهانی است.

مصرف داخلی گاز طبیعی در ایران در سال 2011 برابر 5.4 تریلیون فوت مکعب تخمین زده می‌شود. گزارش‌های اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا بیانگر آن است که مصرف گاز طبیعی در ایران طی دهه‌ی آینده، به طور سالانه، هفت درصد رشد خواهد نمود.همچنین بخشی از تولید گاز، به منظور افزایش ضریب بازیافت، به مخازن نفتی تزریق می‌شود که در سال 2011 کل رقم تزریق بیش از یک میلیارد فوت مکعب بوده است.

 

صادرات گاز طبیعی ایران

تخمین‌های اداره‌ی اطلاعات انرژی مبنی بر آن است که بین جولای 2011 و ژوئن 2012، صادرات گاز ایران به طور متوسط 810 میلیون فوت مکعب در روز و درآمد متوسط ماهیانه‌‌ی ایران در طول این دوره، 320 میلیون دلار بوده است. این رقم روزانه 10.5 میلیون دلار است که در حدود پنج درصد درآمد روزانه‌ی 231 میلیون دلاری ایران از صادرات نفت خام و کندانسه در دوره‌ی مشابه بوده است. در سال 2010، صادرات گاز طبیعی ایران کمتر از چهار درصد کل درآمد صادراتی ایران بود؛ در حالی که نفت خام و کندانسه 78 درصد آن را تشکیل می‌داد.

آمار این مرکز نشان می‌دهد ترکیه با 20 درصد از واردات، اصلی‌ترین واردکننده‌ی گاز از ایران است. ارمنستان 23 درصد گاز وارداتی خود را از ایران و 77 درصد آن را از روسیه وارد می‌کند. آذربایجان نیز در مقابل گاز وارداتی از ایران، نیازهای گازی قسمت شمالی ایران را مرتفع می‌سازد.

راهبردهای حفظ سهم ایران در بازار انرژی

همان گونه که شرح آن رفت، سهم ایران از بازار نفت و گاز طی چند سال اخیر، با کاهش مواجه شده است. گذشته از دلایل این امر، در مقطع کنونی باید به فکر راهکارهایی در خصوص جبران این مسئله بود. در ادامه به چند راهکار در خصوص حفظ سهم ایران در بازار انرژی منطقه پرداخته می‌شود.

الف) توجه به افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی

بنا بر اعلام کارشناسان، افت تولید نفت کشور سالانه هفت درصد تخمین زده می‌شود که در صورت آنکه دولت در تلاش باشد تا افت تولید را جبران کند و افزایش تولید نفت را مد نظر قرار دهد، باید در وهله‌ی اول، این افت تولید را جبران کند و بعد از آن، به فکر افزایش تولید باشد. به نظر می‌رسد در صورت ادامه‌ی روند فعلی تحریم‌های نفتی، مشکلات تأمین منابع مالی در جهت حفظ و افزایش تولید و افت طبیعی مخازن، روند نزولی تولید نفت ادامه داشته باشد.

 

حوزه‌های نفتی ایران، با توجه به عمر بالا، نیاز به تزریق گاز به میزان بسیار بالا دارند تا قابل بهره‌برداری باقی بمانند. در صورت عدم تزریق گاز، ضریب بازیافت این حوزه‌ها به شکلی چشمگیر کاهش پیدا خواهد کرد و امکان بهره‌برداری را به صفر می‌رساند. خوشبختانه تکنولوژی‌های مربوط به افزایش ضریب بازیافت از میادین نفتی توسط کارشناسان فنی بومی‌سازی شده است و در صورت توجه کافی به این بخش، امکان افزایش تولید نفت از این طریق وجود دارد.

ب) توجه بر صادرات گاز به جای تأکید بر صادرات نفت خام

توجه بیش از حد به صادرات نفت خام طی سالیان گذشته سبب غفلت نسبی از بخش گاز طبیعی شده است. این در حالی است که حجم ذخایر عظیم گاز طبیعی، قیمت پایین و مزایای زیست‌محیطی آن، موجب مصرف روزافزون آن در جهان گردیده است. همچنین بر اساس آخرین آمار صندوق بین‌المللی پول، منطقه‌ی خاورمیانه بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده‌ی گاز طبیعی در جهان است که در حدود 41 درصد ذخایر گاز اثبات‌‌شده‌ی جهان را در خود جای داده است.

صندوق بین‌المللی پول برآورد می‌کند تقاضای گاز طبیعی در خاورمیانه طی دوره‌ی 2011 تا 2017، سالانه سه درصد رشد نماید. همان گونه که نمودار شماره‌ی (3) نشان می‌دهد، عمده‌ی این رشد در ایران و عراق خواهد بود. باید توجه داشت اگرچه ایران چهارمین تولیدکننده‌ی گاز طبیعی در سطح جهان است، اما نقش ایران در تجارت بین‌المللی گاز چندان پررنگ نیست، اما می‌تواند با توجه به ذخایر سرشار خود و همسایگی با عراق، از این فرصت نهایت استفاده را نماید و به افزایش سهم خود در بازار منطقه‌ای گاز بپردازد. خوشبختانه مذاکراتی با پاکستان نیز در خصوص صادرات گاز به این کشور در حال انجام است که می‌تواند به افزایش سهم ایران در بازار منطقه‌ای گاز کمک شایان توجهی نماید. بدیهی است در این راستا، کاهش مصرف داخلی نیز باید به شدت مورد توجه قرار گیرد.

 

ج) تأکید بر توسعه‌ی میدان پارس جنوبی

 

پروژه‌ی پارس جنوبی مهم‌ترین پروژه‌ی انرژی در ایران است. این منبع بزرگ گازی در سال 1990 کشف شده است و در 24 فاز توسعه‌ای بیست‌ساله برنامه‌ریزی شده است. توسعه‌ی این میدان مشترک با کشور قطر، از سال 1376 آغاز شد، اما بر اساس گزارش اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، ایران تا کنون تنها موفق شده است 8 فاز از 24 فاز پیش‌بینی‌شده جهت بهره‌برداری از این حوزه را به اجرا برساند؛ در حالی که بیش از 10 سال است که قطر در حال جذب سرمایه‌‌گذاری از سوی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفتی در این میدان است و علاوه بر برداشت گاز، هم‌اکنون بهره‌برداری نفت را در بخش مربوط به خود توسعه می‌دهد که دارای نفت‌ خام سبک و مرغوبی است. برداشت قطر از لایه‌ی نفتی این میدان بین 450 تا 500 هزار بشکه در روز است.

 

پس از سال 2008، اغلب شرکت‌های بزرگ نفتی از توسعه‌ی فازهای این میدان کناره گرفتند که عمده دلیل آن، تحریم‌های بین‌المللی بود. از زمان اعمال تحریم‌ها، شرکت‌های بین‌المللی سرمایه‌های خود را از بخش ایران خارج کرده‌اند و در بخش قطر مشغول فعالیت هستند.

حوزه‌های نفتی ایران، با توجه به عمر بالا، نیاز به تزریق گاز به میزان بسیار بالا دارند تا قابل بهره‌برداری باقی بمانند. در صورت تزریق گاز، ضریب بازیافت این حوزه‌ها به شکلی چشمگیر افزایش پیدا خواهد کرد. که در این صورت تا حدودی مشکلات ناشی از تحریم‌های نفتی و عدم استحصال منابع نفتی را از بین خواهد برد

با توجه به شرایط کنونی، عدم توجه به این بخش به معنای از دست رفتن درآمد کشور و متضرر شدن منافع ملی به نفع کشور قطر است. با تسریع توسعه‌ی این میدان می‌توان تولید گاز کشور را افزایش داد و علاوه بر تأمین تقاضای رو به رشد داخلی، صادرات گاز را نیز افزایش داد. به جرئت می‌توان گفت توسعه‌ی این میدان مهم‌ترین اولویت بخش انرژی ایران در شرایط کنونی است و غفلت از آن جبران‌ناپذیر است.

 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

بر اساس اهداف سند چشم‌انداز در بخش نفت و گاز، ایران باید در افق چشم‌انداز بیست‌ساله (سال 1404)، دومین تولیدکننده‌ی نفت در اوپک با ظرفیت 7 درصد از تقاضای بازار جهانی و سومین تولیدکننده‌ی گاز در جهان با سهم 8 تا 10 درصد ‌از تجارت‌ جهانی‌ گاز و فرآورده‌های گازی باشد.در این یادداشت، به بررسی جایگاه ایران در بازار نفت و گاز منطقه پرداخته شد و موارد زیر جهت حفظ سهم ایران در این بازار ارائه گردید:

• در وهله‌ی اول باید افت طبیعی تولید مخازن نفتی را مورد توجه قرار داد که بر اساس نظر کارشناسان، سالانه 7 درصد است. باید با روش‌های افزایش ضریب بازیافت ‌ـ‌که خوشبختانه تکنولوژی آن بومی‌سازی شده است‌ـ‌ به بهبود ضریب بازیافت میادین فرسوده توجه ویژه نمود.

•در وهله‌ی دوم، توجه بیش از پیش به بخش گاز طبیعی (با توجه به پتانسیل بالای این بخش) می‌تواند سهم ایران را در بازار گاز طبیعی منطقه افزایش دهد.

•باید توجه داشت که علاوه بر کاهش تولید، افزایش مصرف داخلی می‌تواند بر روند صادرات نفت کشور تأثیرگذار باشد و برنامه‌های کاهش مصرف داخلی باید با دقت دنبال شود.

•تسریع توسعه میدان گازی پارس جنوبی نیز از اولویت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا عدم برداشت ایران به معنای افزایش برداشت قطر خواهد بود.

پی‌نوشت:

[1]Non-associated Gas Fields

سعیده شفیعی/ کارشناس ارشد اقتصاد انرژی

منبع: برهان

پایان پیام/.