کشف گنجینه ای غنی از عیلامی ها در سد چم شیر

به گزارش تاسیسات نیوز، «۱۱۳»، همان محوطه‌ای است که به گفته باستان‌شناسان اگرچه شاخص بوده، اما قرار است با آبگیری سد، هرچند با تاخیر زیر آب برود. با این وجود، پژوهشگاه میراث فرهنگی اعلام کرده کاوش باستان‌شناسان در این محوطه همچنان ادامه خواهد داشت.

درحالی‌که کفایت مطالعات باستان‌شناسی در حوضه سد چم‌شیر اعلام شده و کار باستان‌شناسان به پایان رسیده، اما کاوش‌ها در یک محوطه همچنان ادامه دارد؛ محوطه ۱۱۳ با سرپرستی «مرتضی حصاری» همچنان در حال کاوش است. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اعلام کرده است باستان‌شناسان در این محوطه تاریخی به شناخت مناسبی درباره دوره‌های استقراری در این محوطه، کاربری فضاها، گاهنگاری نسبی و بقایای جانوری مورد استفاده شده در این محوطه، رسیده‌اند.

محمد حسین عزیزی خرانقی ـ مدیر و ناظر کاوش‌های نجات‌بخشی سد چم‌شیر ـ، از بین ۳۰ محوطه‌ای که باستان‌شناسان، پیش از آبگیری سد چم‌شیر در کمتر از ۴۰ روز کاوش کردند، محوطه ۱۱۳ را “شاخص” اعلام کرده و قدمت آن را به دوره عیلامی نسبت داده که کاوش‌های آن هنوز ادامه دارد و به گفته مدیران سد، ‌چون این محوطه در انتهای مخزن قرار گرفته با توجه به تراز آبگیری، با تاخیر زیر آب خواهد رفت.

مرتضی حصاری ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه ۱۱۳ ـ اکنون که کفایت مطالعات باستان‌شناسی در حوضه آبگیر سد چم‌شیر اعلام شده، درباره نتایج کاوش‌ها و یافته‌ها تا کنون و ضرورت ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه، گفت: کاوش اضطراری محوطه شماره ۱۱۳ سد چم‌شیر، در ۲۰ کیلومتری روستای «سراب ننیز» و در یک‌صد متری شمال رودخانه زهره در دشت گُل و چَم محمد زمان، در فصل سوم کاوش‌های حوضه آبگیر سد چم‌شیر، در شهرستان گچساران، استان کهگیلویه و بویراحمد آغاز شده و در حال انجام است.

او هدف از کاوش اضطراری محوطه موردنظر را مشخص کردن دوره یا دوره‌های فرهنگی بر اساس بقایای فرهنگی در این محوطه به‌ مانند معماری، سفال و دیگر مواد فرهنگی اعلام‌کرد و افزود: در همین راستا تا کنون ۳ گمانه در نقاط مختلف محوطه، مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت.

این باستان‌شناس گفت: نتایج کاوش در این گمانه‌ها، به شناخت مناسبی درباره دوره‌های استقراری در این محوطه، کاربری فضاها، گاهنگاری نسبی و بقایای جانوری مورد استفاده شده در این محوطه منجر شد و این نکته لازم به توضیح است که کاوش در این محوطه همچنان ادامه دارد.

به گفته حصاری، نمونه‌های مطالعاتی میان‌رشته‌ای به‌مانند کربن ۱۴، به منظور سال‌یابی مطلق جمع‌آوری شد که این نمونه‌ها در گاهنگاری مطالعات دوره عیلام (ایلام) ارزشمند است.

او ادامه داد: در این محوطه ابتدا با اقدام به باز کردن دو کارگاه، کاوش آغاز شد. یکی از کارگاه‌ها در جنوب محوطه، جایی که آثار معماری در آن مشهود بود و دومین کارگاه در شرق محوطه قرار دارد، جایی که پیش از این برشی توسط ماشین‌های راه‌سازی ایجاد شده بود و مکان مناسبی به‌منظور شناخت لایه‌های فرهنگی این محوطه است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه ۱۱۳ چم‌شیر با بیان ‌این‌که این کارگاه به عرض دو متر ایجاد شد که هرچه پایین‌تر می‌رفت طول آن بیشتر می‌شد، افزود: مرحله اول معماری هر دو کارگاه بعد از مدت‌زمان کوتاهی پدیدار شد که یافته‌های فرهنگی در این مرحله، نشان‌دهنده دوره عیلام (ایلام) میانه و یکی از شاخص‌های فرهنگی این دوره اثر مُهری با وضوح کم است.

او اضافه کرد: هرچند با توجه به معماری مشهود سطحی در این محوطه، ابتدا یافته‌های معماری قلوه‌سنگی و قطعات شکسته سفال بوده است، در لایه‌های زیرین معماری خشتی نیز به‌دست آمد.

این باستان‌شناس ادامه داد: بعد از مرحله اول معماری، مرحله دوم معماری که ظاهراً در این زمان محوطه توسط زلزله پرقدرتی از بین رفته و خط زلزله در هر دو کارگاه کاملاً مشهود بود و فاصله دو مرحله معماری در هر دو کارگاه از لحاظ لایه‌نگاری بسیار اندک است.

حصاری گفت: با ضخامت نهشت‌های فرهنگی نسبتاً زیادی، مرحله سوم معماری نمایان شد، معماری با دیواری ضخیم به عرض یک متر که از قلوه‌سنگ‌های بزرگ رودخانه‌ای که تقریباً هم‌اندازه هستند با ملات گچ و خاک ساخته شده است، این معماری نیز در هر دو کارگاه نمود دارد.

او افزود: در کارگاه جبهه شرقی محوطه، در همین مرحله معماری پاره دیواری نمایان شد که از خشت ساخته شده بود؛ خشت آجری‌رنگ محکمی که در نوع خود جالب‌ توجه است. این خشت معروف به یک سو کوژ یا پلانوکانوکس است که با توجه به مواد فرهنگی به دست آمده، مشخصه خشت‌های معماری در ایلام قدیم در خوزستان و اور ۳ در بین‌النهرین است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه ۱۱۳ چم‌شیر بیان کرد: خوشبختانه همراه با سفال، قطعه کوچک از اثر مُهر که نقوش مبهمی در آن‌ها مشهود است، نیز به دست آمد.

او با بیان ‌این‌که مرحله چهارم معماری نیز در زیر معماری عظیم سنگی مرحله سوم کشف شد که شامل معماری با آجر است که اندودی ضخیم و محکم روی دیوار کشیده شده است، اظهار کرد: هر دو کارگاه تا این مرحله، معماری یکسانی دارند و از این مرحله به پایین که در حدود سه‌متری عمق تپه است، آثاری از معماری مرحله پنجم معماری پدیدار شد که شامل دیوارهای نسبتاً باریک که با خشت ساخته شده‌اند و طبق شواهد یافته‌های سفالی این معماری نیز مربوط به دوره عیلام قدیم است.

حصاری با بیان این‌که کاوش باستان‌شناسی محوطه ۱۱۳، با حمایت پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، با توجه به اهمیت غنای فرهنگی ادامه خواهد یافت، گفت: با اطمینان می‌توان گفت با کاوش گسترده‌تر این محوطه، دانش محققان درباره جنبه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دوره عیلام را افزایش خواهد داد.

به گفته محمدرضا فاضل، معاون اجرایی سد و نیروگاه چم‌شیر، اجرای پروژه این سد با مجوز میراث فرهنگی و محیط زیست بوده است. او درباره مجوز میراث فرهنگی در موافقت با ساخت این سد، گفته است: آقای میراسکندری، رییس وقت پژوهشکده باستان‌شناسی در سال ۱۳۹۰ در نامه‌ای به مجری طرح نوشته است «با توجه به بلامانع بودن آبگیری سد مذکور دستور فرمایید نسبت به تسویه حساب نهایی به شماره حساب … اقدام شود.» بر این اساس آبگیری سد بلامانع اعلام شده است و ما هم هیچ ممانعتی برای کاوش‌های نجات‌بخشی باستان‌شناسی نداشتیم و همه نوع همکاری نیز انجام شده است.

این درحالی است که علی دارابی ـ معاون میراث فرهنگی و قائم مقام عزت‌الله ضرغامی ـ در نشست خبری که ۳۰ آذرماه در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شد، درباره نظر مشخص میراث فرهنگی در مورد آبگیری سد چم‌شیر گفته بود: پژوهشگاه میراث فرهنگی رسماً اعلام کرده است که آبگیری این سد موجب می‌شود بخش زیادی از آثار باستانی از بین برود. طبیعی است که وزارت میراث فرهنگی و پژوهشگاه نظر مخالفشان را اعلام کرده‌اند و این کاملا روشن است. این‌که چرا سر و صدای ما در نیامده است، چون ما در جلسات مطرح کردیم و مکاتبات هم انجام شده است.

پژوهشگاه میراث فرهنگی پس از این اظهارات، شرایط بازدید از محوطه‌های باستانی چم‌شیر را برای تعدادی از خبرنگاران  فرهنگی فراهم کرد، درحالی که کفایت مطالعات باستان‌شناسی اعلام شده بود و کار بیشتر گروه‌های باستان‌شناسی به پایان رسیده بود. به گفته این باستان‌شناسان به رغم آن‌که در گمانه‌زنی‌ها و بررسی‌های اولیه فرضیه‌هایی درباره وجود آثاری با قدمت بیش از ۱۶ تا ۱۰ هزار سال از دوره‌های فراپارینه سنگی و همچنین دوره‌های نوسنگی، عیلام میانه و اسلامی مطرح شد، اما در پایان کاوش‌ها اعلام شد که بیشتر آثار فرهنگی و معماری یافته شده به دوره اسلامی و همچنین جوامع کوچ‌رو در این دوره، تعلق دارد.