هماهنگی و یکپارچگی در معماری سنتی

این تغییر و تحولات با گذر زمان برخی از ارزش‌های خود را از دست داد؛ به طوری که طراحی زیبا، باوقار و هماهنگ با هر اقلیم معماری سنتی را تبدیل به معماری با ماهیت مینیمالیستی و تجمل‌گرایی کرد.

در همین راستا پایگاه خبری سازمان نظام مهندسی ساختمان با مهندس الهام اسماعیلی، عضو منتخب هیات مدیره دوره نهم سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد به گفت‌وگو نشست تا از اولویت‌های مهم معماری سنتی و جدید ایران سخن بگوید. این گفت‌وگو را در پی می‌خوانید.

چرا از دیرباز معماری قدیم ایرانی فاخر به نظر می‌رسد؟

معماری قدیم اگر در دید امروز ما زیبا و فاخر به نظر می‌رسد، برای این منظور است که؛ هماهنگی و یکپارچگی در مقوله‌های متعدد در نوع از معماری عجین شده است. از نگاه من این زیبایی چیزی نیست که به قصد یا به صورت یک آیتم جداگانه تاثیر‌ زیادی ایجاد کرده باشد؛ بلکه این زیبایی ناشی از هماهنگی، تاثیر‌گذاری، همکاری و یکپارچگی عوامل مختلف در کنار یکدیگر بوده که در شکل نهایی خود تبدیل به یک اثر معماری شده است. در واقع کاربردی بودن و بحث زیبایی ساختمان در معماری از هم دیگر جدا نیستند.

معماری چه زمانی می‌تواند نقش خود را به خوبی ایفا کند؟ نقش طراح در این زمینه چیست؟

یک اثر معماری زمانی می‌تواند خوب به نظر برسد که با شرایط اقلیمی و محیطی پیرامونش هماهنگی داشته و در عین حال با نیازهای مردم، متناسب باشد. همچنین یک طراح زمانی می‌تواند یک اثر را زیبا خلق کند که مسائل فرهنگی و اصالت را در کارش وارد کند. بنابراین زیبایی مقوله جداگانه‌ای نیست که تنها بر‌ روی یک اثر بنشیند.

معماری مدرن و سنتی ایران در مقام مقایسه به چه شکل هستند؟

معماری امروز مانند معماری قدیم، زیبا نیست. معماران نسل حاضر دیگر دید معماران و طراحان قدیمی را ندارند و مانند آن‌ها مسائل محیطی و اقلیمی و ضرورت‌های فرهنگی را مهم نمی‌شمارند. آنها فقط به جنبه زیبایی‌شناسی اثر توجه می‌کنند. در واقع؛ هدف این معماران؛ زیبا نشان دادن اثرشان است. به عنوان مثال؛ منظره‌های خاص، ویوهای بی‌نظیر و فضاهای جذاب مطابق مد روز در اولویت کاری آن‌ها قرار دارد.

تمرکز معماری امروز بر روی چه موضوعی است؟ آیا در معماری امروز به زیبایی در کنار کاربردی بودن آن توجه می شود؟

معماری امروز به مقوله ژورنالیسم و مد در معماری بیشتر تمرکز دارد،  استفاده از آخرین مد معماری برای پدید آوردن اثری زیبا امری است که با مرور زمان اتفاق افتاده و نمی‌توان جلوی آن را گرفت. حال سوال مهم اینجاست که؛ آیا ایجاد فضای ژورنالی می‌تواند زندگی راحتی را هم فراهم کند یا خیر؟! آیا مسائل فرهنگی، زیست محیطی یا حتی میزان رعایت مصرف انرژی در ساختمان‌های جدید لحاظ شده یا خیر؟! متاسفانه جواب اکثر این سوال‌ها منفی است و باید بگوییم که معماران ما به تمام جوانب معماری توجه نمی‌کنند و خبر بدتر این است که درخواستی هم از طرف مردم یا کارفرما در این‌باره وجود ندارد.

هدف معماران در معماری قدیم در هر استان چه بوده است؟

معماری گذشته ما؛ نسبت به تمام حساسیت‌های زمانی و مکانی خود دلیل خاصی برای طراحی داشتند. به عنوان مثال؛ معماری استان یزد با شیوه‌ای کاملا متناسب با محیط و اقلیم شهر مانند (‌آب‌وهوای گرم و خشک، اقلیم بیابانی و کویری) بومی شده است. این اصول در هر یک از شهرهای ایران مانند شهرهای شمالی یا جنوبی به شیوه خود رعایت شده تا در برابر شرایط محیطی، مردم زندگی بهتری داشته باشند. خصوصیات بارز شهرهای شمالی رطوبت و بارندگی شدید آن است؛ بنابراین باید معماری و شکل کلی منازل به گونه‌ای باشد که از رطوبت و فشار حاصل از قطرات باران، آسیب جدی نبیند. حال اگر بخواهیم این دو را در مقام مقایسه قرار دهیم متوجه خواهیم شد که ضرورت‌های مکانی و زمانی تنها در معماری قدیم مورد توجه قرار می‌گرفته است.

معماری متاثر از چیست؟ آیا در معماری امروز می‌توان این تاثیر پذیری را مشاهده کرد؟

در اصل معماری باید متاثر از مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و همچنین تکنولوژی باشد. اما در معماری امروز، ما کمتر این تاثیر‌پذیری را می‌بینیم؛ در نتیجه اثری که متاثر از همه این موارد باشد، به خاطر پیشرفت تکنولوژی کمتر مشاهده می‌شود.

تاثیر پیشرفت تکنولوژی در هنر معماری چه بوده است؟

با پیشرفت تکنولوژی انسان به این فکر افتاد که می‌تواند بر طبیعت غلبه و سازه‌های متفاوتی را خلق کند. به عنوان مثال؛ در گذشته به دلیل محدود بدون مصالح ساختمانی، خانه‌ها را در مناطق کوهستانی با سنگ و در مناطق کویری با خشت می‌ساختند. در صورتی که؛ تکنولوژی و مصالح مدرن امروزی این امکان را به ما می‌دهد تا در هر شرایط آب و هوایی، سازه‌های قوی و به روز داشته باشیم.

حرف آخر

حال باید سازه‌های جدید را از لحاظ آسیب‌رسانی به محیط یا سازگاری با آن بررسی کنیم. در واقع باید سعی کنیم هر بنا را سازگار با محیط اطراف‌مان بسازیم تا آسیب کمتری به طبیعت وارد کنیم. علاوه بر این؛ تجربه نشان داده نادیده گرفتن ضرورت‌ها به محیط و انسان‌ها صدمه وارد می‌کند. خوشبختانه؛ در سالیان اخیر به این مبحث نگاه ویژه‌ای در دنیا شده؛ اما در کشور ما هنوز این جریان شکل نگرفته و فقط به مباحث علمی آن توجه می‌شود.