نبرد بر سر یک بشکه آب

به گزارش تاسیسات نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، بشر در قرن بیست و یکم کماکان برای حل معضلاتش در هفت حوزه کلیدی به چاره‌جویی مشغول است: جمعیت، غذا، بهداشت، انرژی، آموزش، مسکن و آب.از دیدگاه سازمان ملل متحد، مشکل مدیریت منابع آب پس از مشکل جمعیت دومین مساله کلان جهان است. چه آن که افزایش جمعیت بر مشکلات مدیریت آب دامن می زند و اگر معضل آب روزی مدیریت شود، کلید حل مسائل گرسنگی، بهداشت و مسکن نیز در دست ما خواهد بود. امروزه قریب به نیمی از جمعیت جهان به آب کافی برای رفع نیازهای خود دسترسی ندارند و تاسف بار این که مطالعات نشان می دهد تا حدود ده سال دیگر دو سوم جمعیت جهان با معضل کمبود آب روبه رو خواهند بود.

سال هاست که محققان و آینده پژوهان می گویند جنگ های آینده، بویژه در خاورمیانه نه بر سر نفت و دیگر منابع انرژی که بر سر منابع آب رخ خواهد داد. زنگ هشدار بحران آب برای ما وقتی جدی تر می شود که بدانیم قریب به 90 درصد جمعیت جهان در مناطقی زندگی می کنند که منابع آب مشترک با کشورهای همسایه شان دارند. اینها همه در حالی است که مطالعات نشان می دهد آسیب های ناشی از استفاده از آب ناسالم در بروز بیمارهای کشنده همه گیر به مراتب بیشتر از جنگ های سنتی می تواند تهدیدی برای امنیت جوامع بشری باشد. حصبه، وبا، مالاریا و اسهال هر ساله مرگ میلیون ها نفر را در جهان رقم می زند که در این بین آمار کودکان تلف شده در جهان در اثر اسهال به تنهایی به عدد قریب به دو میلیون نفر می رسد که با آمار خانمانسوزترین جنگ ها برابری می کند و پنج برابر بیشتر از تلفات ایدز است.

در بحث پیرامون معضل جهانی آب باید توجه داشته باشیم که از دیدگاه علمی سطوح مختلفی از این معضل تبیین شده و برای هر سطح راه حل هایی ارائه شده است. تنش آب، کم آبی و بحران آب سه سطح از مواجهه با معضل آب هستند. شاخص های مختلفی برای تعیین سطح بحران آب معرفی شده اند. براساس یکی از این شاخص ها، چنانچه سرانه منابع آب سالانه تجدیدپذیر بیش از 1700 مترمکعب باشد، مشکل بحران آب وجود نخواهد داشت و وضعیت سفید است، اما اگر سرانه سالانه منابع آب تجدیدپذیر به 1000 تا 1700 مترمکعب کاهش پیدا کند، در این حالت آن کشور در وضعیت تنش منابع آبی قرار خواهد گرفت. اگر این عدد به کمتر از 1000 کاهش یابد وضعیت کمبود آب بروز می کند و در صورت سقوط سرانه منابع آب یک کشور به کمتر از 500 مترمکعب در سال، بحران آب بروز خواهد کرد که در این حالت فشار بسیار شدیدی بر منابع آبی وارد شده و علی الاصول میزان آب آشامیدنی بهداشتی در یک منطقه کمتر از سطح تقاضا خواهد بود. برای مدیریت آب در جهان و مقابله با پیامدهای ناشی از آن راهکارهای متعددی پیشنهاد شده است. تدوین برنامه اقدام جهانی و فراملی با ضمانت اجرایی، اتخاذ سیاست های ملی بنا به مقتضیات هر کشور، مدیریت تقاضا، اختصاص یک درصد از تولید ناخالص ملی به مسائل آب و فاضلاب، اتخاذ سیاست قیمت گذاری مناسب، سیاست های توسعه ای متناسب با آمایش سرزمین، تضمین تامین 20 لیتر آب سالم برای هر انسان به عنوان حقی از حقوق بشر، تبیین ارتباط آب و بهداشت با مرگ و میر کودکان در کشورها، تغییر نگاه جهانی به آب از یک کالای مصرفی به منبع گرانبها، تشویق سرمایه گذاری و اعطای وام با بازپرداخت طولانی برای حل مشکلات مدیریت آب ازجمله راهکارهایی است که کارشناسان برای حل معضل آب در سطوح بین المللی، به عنوان نسخه کلی برای تمام کشورها تجویز می کنند.

ایران و رویارویی با چالش آب

معضل آب در ایران که کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک است در کنار شیب سریع افزایش جمعیت در یک قرن اخیر از حدود ده میلیون نفر در سال 1300، به حدود 75 میلیون نفر براساس آخرین سرشماری رسمی فشار بر منابع آبی را چند برابر کرده است. این در حالی است که براساس پیش بینی های سازمان ملل، ایران تا سال 2050 جزو ده کشور پرجمعیت جهان خواهد بود. همچنین سرانه سالانه منابع آب در ایران در سال ۱۳۸۶ حدود ۱۵۰۰ مترمکعب بوده است و پیش بینی می شود این رقم در سال ۱۴۰۰ به کمتر از 1200 مترمکعب به ازای هر نفر برسد. برخی مطالعات نیز نشان می دهد سهم سرانه منابع آب تا سال 2050 در ایران به کمتر از 1000 مترمکعب خواهد رسید و از این رو کشور به طور جدی در شرایط کم آبی قرار خواهد گرفت.

کلید حل بحران آب در خاورمیانه و کشور ما مدیریت به هم پیوسته منابع آب است؛ موضوعی که وزیر نیرو نیز در هفتمین اجلاس شورای جهانی آب بر آن تاکید کرده است. برقراری تعادل در عرضه و تقاضای آب، فراهم کردن زیرساخت های لازم برای دسترسی پایدار به منابع آب و اتخاذ سیاست های لازم برای مقابله با آلودگی های آب در کنار حفظ محیط زیست برای توسعه پایدار، کلیدهای ضروری برای اعمال مدیریت به هم پیوسته منابع آب است. صرف بودجه ای بالغ بر 25 میلیارد دلار از سال 2010 تا 2050 به منظور سرمایه گذاری در توسعه آب و شبکه فاضلاب، در کنار توجه به دیگر بودجه های عمرانی، نشان از توجه دولت و دستگاه اجرایی کشور به حل مشکل آب در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت دارد. با این حال بنا بر اظهارات وزیر نیرو در هفتمین اجلاس شورای جهانی آب در کره جنوبی، هنوز یک درصد از جمعیت شهری و 20 درصد از جمعیت روستایی از دسترسی به آب سالم محرومند و فقط 40 درصد از جمعیت شهری کشور تحت پوشش شبکه فاضلاب قرار دارند.

برای تحقق هدف مفهوم مدیریت به هم پیوسته منابع آب، از آنجا که منابع طبیعی محدود به مرزهای جغرافیایی کشورها نیستند، همکاری متقابل فرامرزی ایران در سطح منطقه خاورمیانه با کشورهای همسایه اهمیت مضاعف پیدا می کند. قاعدتا در چنین همکاری هایی اختلافاتی بین کشورها بروز خواهد کرد که از قبل پیش بینی وجود نهادهایی برای حکمیت و هماهنگ کردن امور بین المللی الزامی است. در کشور ما حدود 90 درصد مصرف آب را بخش کشاورزی به خود اختصاص داده است که همین موضوع لزوم اصلاح الگوی مصرف در این بخش را باتوجه به فناوری های نوین کشاورزی در بخش آبیاری نشان می دهد.

در این بین جبران تقاضا در بخش کشاورزی از طریق استفاده بی ضابطه از منابع آب زیرزمینی و برداشت غیرمجاز از این منابع آفتی است که باید تدبیری برای حل آن اندیشیده شود.

مشکل دیگر، بی توجهی به اصول آمایش سرزمینی و جانمایی غیرصحیح کارخانجات صنعتی است که مصرف آب بالا در مناطق کم آب دارند. با برنامه ریزی بهینه برای احداث کارخانه ها در آینده و انتقال تدریجی برخی صنایع از مناطق کم آب به مناطقی که ظرفیت پذیرفتن چنین صنایعی را دارند، به مرور چنین مشکلاتی قابل حل خواهد بود. بعلاوه توجه به آلودگی های ناشی از پساب کارخانجات صنعتی و اتخاذ تدابیر لازم برای تصفیه آنها باید با نظارت هر چه بیشتر از حالت لوکس و غیرالزام آور به سختگیرانه ترین فاکتور برای صدور مجوز احداث این کارخانه ها در نظر گرفته شود.

از دیگر راهکارهای لازم برای بهبود وضعیت مدیریت آب در سطح ملی می توان به این موارد اشاره کرد: برنامه ریزی برای دستیابی به آمارهای واقعی از منابع و سطح مصرف به جای در اختیار داشتن ارقام تخمینی، تلاش برای اعطای مشوق های لازم به منظور گسترش سرمایه گذاری در بخش آب، اتخاذ سیاست های راهبردی ملی برای کنترل بهداشت منابع آب، استراتژی مدیریت منابع آب در هنگام بروز خشکسالی، گسترش شبکه های آبرسانی در بخش کشاورزی و واقعی شدن نرخ آب در این حوزه برای افزایش بهره وری آب، برچیدن بساط ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه ها و دیگر منابع آبی، افزایش بودجه تحقیقات برای استفاده از منابع آب نامتعارف مانند فاضلاب ها و تصفیه پساب های صنعتی و کشاورزی و خانگی، تغییر نگاه عمومی به آب به عنوان یک محصول اقتصادی از طریق واقعی کردن نرخ مصرف آب مطابق با الگوهای منطقه ای و جهانی. در حال حاضر ظهور کانون های با تنش آبی در مناطق خشک و نیمه خشک کشور مشکل اصلی پیش روی منابع آبی ماست که به نظر می رسد با تغییر هر چه سریع تر نگاه مدیریتی به منابع آب از مدیریت عرضه آب به مدیریت تقاضا عبور از این وضعیت امکان پذیر باشد.






انتهای پیام 

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

;