تاسیسات نیوز – صدیقه بهزادپور: سقوط قیمت جهانی نفت طی روزهای اخیر، در شرایطی که اقتصاد ایران با فشار تحریم‌ها و ناترازی‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کند، زنگ خطری تازه برای کشور به صدا درآورده است. کاهش شدید بهای نفت در بازارهای جهانی، نه تنها بر درآمدهای مستقیم ایران از محل فروش نفت تأثیرگذار خواهد بود، بلکه تقاضا برای نفت ایران، با توجه به شرایط تحریمی و ریسک‌های بالای تجارت با کشور، بیش از پیش محدود خواهد شد.در نتیجه این رویکردها، ایران مشکلات بسیاری برای تحقق درآمدهای ارزی و محقق شدن بودجه خواهد داشت که تبعات آن در ابعاد مختلف و همچنین معیشت مردم قابل لمس می شود.
وابستگی نفتی اقتصاد
آلبرت بغازیان، کارشناس اقتصادی، با تأکید بر وابستگی بالای اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی گفت: هرچند در سال‌های اخیر دولت تلاش کرده تا سهم نفت را در بودجه کاهش دهد، اما واقعیت‌های آماری و ساختاری نشان می‌دهد که نفت همچنان ستون اصلی تأمین مالی کشور است. سقوط قیمت جهانی نفت، عملاً توان فروش محدود ما را نیز بی‌اثر می‌کند. این کارشناس اضافه کرد: که ایران به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و فقدان زیرساخت‌های جایگزین درآمدی، نسبت به سایر کشورهای تولیدکننده نفت، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر نوسانات قیمتی دارد. کشورهایی مانند نروژ، عربستان سعودی یا امارات با بهره‌گیری از ذخایر ارزی، انعطاف‌پذیری بالایی در مواجهه با افت قیمت نفت دارند، اما ایران در نبود منابع مالی آزاد، با تنگنای جدی در تأمین بودجه عمومی و پروژه‌های عمرانی مواجه خواهد شد. بغازیان ادامه داد: کاهش قیمت نفت، ممکن است برای برخی کشورها فرصتی برای رقابت‌پذیری یا حتی تحرک دیپلماتیک فراهم آورد، اما برای ایران که نه دسترسی آزاد به بازار دارد و نه توان نقل و انتقال مالی، این کاهش به منزله محدودتر شدن تنفس اقتصادی است.
او اضافه کرد: ناترازی در منابع درآمدی، به‌ویژه ناشی از افت قیمت نفت، مستقیماً برنامه‌های توسعه‌ای کشور را با خطر مواجه می‌کند. بسیاری از پروژه‌های عمرانی و زیرساختی که بر پایه تأمین مالی از محل فروش نفت طراحی شده‌اند، یا متوقف شده‌اند یا با تأخیر شدید همراهند. در شرایطی که نرخ رشد اقتصادی هدف‌گذاری‌شده ۸ درصدی برای ایران همچنان دور از دسترس است، فشارهای مالی ناشی از کاهش درآمد نفت می‌تواند شرایط را بیش از پیش دشوار سازد. از سوی دیگر، سیاست‌های تجاری سختگیرانه دولت آمریکا، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، با اعمال تعرفه‌های گسترده، به فضای تجاری ایران نیز سایه افکنده است. هرچند ایران به دلیل تحریم‌های خاص خود عملاً در حاشیه تجارت جهانی قرار دارد، اما محدودیت‌های بین‌المللی می‌تواند حلقه فشار را تنگ‌تر کند و مانع از بهره‌برداری از فرصت‌های اندک باقی‌مانده شود.
تعرفه های ترامپ
بغازیان در این باره توضیح داد: ایران حتی اگر بتواند نفت بفروشد، باز هم با موانعی جدی در بازگرداندن درآمدها روبه‌روست. فشار تعرفه‌ها و سیاست‌های مالی سختگیرانه، تجارت ایران را پیچیده‌تر از گذشته کرده است. او درباره راه خروج از این بحران گفت: با وجود تمام چالش‌ها، ایران هنوز از منابع طبیعی غنی و ظرفیت‌های اقتصادی بالایی برخوردار است که می‌تواند در صورت مدیریت صحیح، مبنای عبور از بحران فعلی قرار گیرد. فروش اوراق بدهی، استقراض داخلی و استفاده محدود از صندوق توسعه ملی، ابزارهایی هستند که فعلاً در دستور کار قرار گرفته‌اند، اما این راهکارها نمی‌توانند جایگزین درآمد پایدار نفت شوند. بغازیان تأکید می‌کند که بدون تنوع‌بخشی به منابع درآمدی، شفاف‌سازی اقتصاد، مقابله با فساد و اصلاحات ساختاری، حتی اگر تحریم‌ها هم برطرف شوند، تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر بحران‌هایی مانند کاهش قیمت نفت تقویت نخواهد شد.
آینده اقتصاد نفتی ایران
بغازیان ادامه داد: ایران باید به فکر تنوع در منابع درآمدی و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی باشد تا بتواند از تأثیرات منفی کاهش قیمت نفت جلوگیری کند. بدون شک، این چالش‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و استراتژیک است تا ایران بتواند از این بحران عبور کند و به سمت توسعه پایدار حرکت کند. با توجه به این شرایط، به نظر می‌رسد که ایران باید به سرعت اقداماتی را برای مدیریت بحران‌های اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت انجام دهد تا از پیامدهای منفی این وضعیت در امان بماند. البته کاهش شدید قیمت نفت در حالی برای ایران چالش‌برانگیز است اما ما پیش از این نیز با مشکلاتی در صادرات نفت مواجه بوده ایم و تحریم‌ها به‌طور قابل توجهی توانایی ایران برای افزایش صادرات نفت و بازگشت درآمد حاصل از آن را محدود کرده‌اند. به عبارتی ایران به دلیل تحریم‌ها نه تنها قادر به افزایش صادرات نفت نیست، بلکه در بسیاری از موارد ناچار است که درآمد حاصل از فروش نفت را به صورت واردات اقلام غیرضروری مصرف کند. این وضعیت به شدت بر اقتصاد کشور تأثیر منفی گذاشته و مشکلات بیشتری را ایجاد کرده است. عدم توانایی در بازگشت درآمدهای نفتی به کشور، به معنای کاهش منابع مالی برای تأمین نیازهای اساسی و توسعه زیرساخت‌ها است.
ضرورت انجام اصلاحات عمیق
این مسئله به‌ویژه در شرایطی که قیمت نفت کاهش یافته، می‌تواند به بحران‌های اقتصادی عمیق‌تری منجر شود، از این رو ایران باید به دنبال راهکارهای جدیدی برای مدیریت صادرات نفت و بهبود شرایط اقتصادی باشد. دولت نیاز دارد تا به تنوع در منابع درآمدی و تقویت اقتصاد داخلی بپردازد تا بتواند از تأثیرات منفی تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت جلوگیری کند. وی یادآور شد: ایران، همزمان با تلاش برای کاهش وابستگی به نفت، باید سرمایه‌گذاری در انرژی‌های جایگزین، توسعه صادرات غیرنفتی، بهبود بهره‌وری و اصلاح ساختار مالیاتی را در اولویت قرار دهد. افزون بر این، باید زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم شود؛ امری که بدون اصلاح در نظام حقوقی، قضایی و سیاست خارجی ممکن نخواهد بود. بغازیان اضافه کرد: اقتصاد ایران نمی‌تواند به امید افزایش مجدد قیمت نفت یا لغو تحریم‌ها باقی بماند، از این رو باید درنظر داشت زمان تصمیم‌گیری برای اصلاحات جدی، هم اکنون است.
