ضروت کاهش ریسک در زیرساخت‌ها
نقش حمل و نقل در کشور، همانند رگ های خونی در بدن است که بدون آن امکان ادامه رشد جامعه متصور نیست. سرزمین ما ایران، سرزمینی چهارفصل با خصوصیات جغرافیائی و آّب و هوائی و زمین شناختی مختلف است.
به گزارش تاسیسات نیوز، ارتفاعات و ناهمواری های مناطق کوهستانی به ناگهان به گستره های دشتی متصل می گردند. مناطق ساحلی در کنار دریاهای شمالی و جنوبی، با آّب و هوای مختص به خود، به کویرهای وسیع خشک و سوزان منتهی می شوند. مناطق جنگلی، کوهستانی، کویری، دشت و ساحلی و دریائی، زون های متنوع هواشناختی و اقلیمی شناختی منحصر به فردی را تشکیل داده اند که در اتصال به هم، پهنه سرزمینی ایران را تشکیل می دهند. سرزمینی با تنوعی آب و هوائی منحصر بفرد، شرایط مورفولوژیکی و زمین شناسی خاص که مخاطرات مختلف مانند زلزله، فرونشست زمین، زمین لغزش، سیل، طوفان و … بطور متناوب رخ می دهد و از نظر ریسک مخاطرات پهنه ایران را در زمره کشورهای ریسک بسیار بالا قرار داده است. بر روی چنین گستره ای با این پتانسیل خطرپذیری(ریسک)، المان های گوناگون حمل و نقل جاده ای، ریلی، هوائی و دریائی گستردگی داشته و قرار گرفته اند که تبعا در تاثیر و تاثر از چنین شرایط محیطی متغیر و رخداد مخاطرات خواهند بود.
واضح است که در خصوص نقش و اهمیت حمل و نقل در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… از زوایای دید مختلفی می‌توان صحبت کرد و مسلم است که همه ابعاد موردنظر کارشناسان نیز شایان اهمیت است. در این نوشتار، نگارنده با توجه به حیطه کاری خود، از منظر اهمیت تابآوری سامانههای حمل و نقلی( در کلیه مودهای آن) و توسعه پایدار این سامانه بحث را دنبال کرده است که در ابتدای مطلب نیز مناسب است تا توجه مسئولان و مدیران فعال در حوزه حمل و نقل را به “سند سندای برای کاهش خطر بلایا” و توصیه‌های آن به جامعه جهانی جلب کنیم.
در سند سندای که کلیه کشورهای جهان و از آن جمله کشور ما آن را امضا کرده است و برای تحقق آن بازه زمانی ۱۵ ساله مد نظر بوده(۲۰۱۵-۲۰۳۰)، چهار اولویت بقرار زیر مورد تاکید قرار گرفته است:
۱- شناخت و درک خطر یلایا
۲- تقویت حاکمیت راهبری برای مدیریت خطر بلایا
۳- سرمایه گذاری در کاهش خطر بلایا برای تابآوری
۴- ارتقاء آمادگی در برابر بلایا به منظور پاسخ مؤثر و بازسازی و بهسازی برای بازتوانی – توانبخشی
و از چهار اولویت مذکور، هفت هدف مهم که در حیطه حمل و نقل نیز دارای اهمیت بسزائی‌اند دنبال می‌شود که بطور خلاصه بقرار زیر هستند:
الف- کاهش اساسی مرگ ومیر ناشی از بلایا
ب- کاهش اساسی جمعیت متأثر از بلایا
ج- کاهش قابل توجه خسارات مستقیم اقتصادی ناشی از بلایا
د- کاهش اساسی آسیب به زیرســاخت‌های حیاتی و اختلال عملکرد خدمات اساسی تا سال ۲۰۳۰( ازجمله تسهیلات ســلامت و آموزش) از طرق گوناگون ازجمله ارتقای تابآوری آنها.
ه- افزایش اساسی تعداد کشورهایی که تا سال ۲۰۳۰ دارای راهبردهای ملی و محلی کاهش خطر بلایا هستند. و- ارتقاء اساســی همکاری های بین المللی
ز- افزایش اساسی فراهم بودن و دسترسی مردم به سامانههای هشدار سریع چند مخاطره‌ای و اطلاعات خطر بلایا
با نگاهی به اولویت‌ها و اهداف سند سندای، بی‌تردید به نقش و اهمیت کاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء تابآوری المان‌های حمل و نقلی می‌توان پی برد. نقش برجسته سامانههای حمل و نقل(حمل و نقل دریائی، هوائی، ریلی و جاده‌ای) در مواقع بحران بر همگان آشکار است. در زلزله بم و کرمانشاه وجود فرودگاه‌های شهرهای بم و کرمانشاه تاثیر بسزائی در کاهش تلفات زلزله داشت. مسیرها و شریان‌های جاده‌ای نقش واضحی در امداد و نجات دارند، حجم کالاو نفرات قابل انتقال برای مناطق تحت‌خطر توسط سیستم حمل و نقل ریلی واضح و غیر قابل تردید است و نقش برجسته حمل و نقل دریائی نیز بویژه در سطح بین المللی بحران قابل تصور است. بر این اساس در عرصه حمل و نقل و ریسک مخاطرات دو محور بسیار حائز اهمیت برای مدیران این عرصه وجود دارد: ۱- سامانههای حمل و نقل بعنوان مولفه‌های امدادرسان در بحران نقش برجسته دارند، ۲- المان های مختلف سامانههای حمل و نقلی، خود در رخداد مخاطرات پتانسیل آسیب‌پذیری و قطع فعالیت دارند. دو محور مذکور باید استراتژی اصلی مدیران حمل و نقل در حیطه ارتقاء تاب آوری و کاهش خطر حوادث و سوانح قرار گیرد.
با توجه به گستردگی سامانههای حمل و نقل و تلاقی آنها با زون‌های خطر گسلش، فرونشست زمین، زمین لغزش و سیل، با هدف ارتقاء تابآوری سیستم، دو حوزه فعالیت متصور است: ۱- عدم آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حمل و نقل ۲- بازگشت سریع به مود کاری در صورت آسیب‌دیدگی در برابر حوادث و سوانح. بطور ساده، مدیران عرصه حمل و نقل در همه نوع آن، باید در طراحی و نگهداری المان‌های تحت مسئولیت خود، رخداد مخاطرات و آمادگی در مقابل آن را با برنامه‌ریزی اقدامات پیشگیرانه مورد توجه همیشگی قرار دهند. قرارگیری تعداد از المان‌های حمل و نقل در زون‌های فرونشست زمین، آسیب‌دیدگی‌ها و خسارت‌ها در رخداد سیل و زلزله و مواردی از این قبیل نشان می‌دهد که باید در طراحی مسیر و احداث و در ادامه در نگهداری سیستم‌های حمل و نقل بسیار حساس باشیم، این امر بدلیل نقس امداد رسانی سامانههای حمل و نقل، خود اهمیت دوچندانی پیدا می کند. نظر به مناسبت هفته حمل و نقل، بی مناسبت نیست که ضمن گرامیداشت این مناسبت، توجه بیش از پیش به ارتقاء تاب آوری و کاهش ریسک در حمل و نقل در اذهان مدیران و مسئولان محترم بعمل آید. بعقیده نگارنده، هزینه کرد برای کاهش ریسک و ارتقاء تاب آوری در حمل و نقل سرمایه گذاری ارزشمند در راستای توسعه پایدار ملی است.
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی