به روزرسانی دفاع سایبری در حوزه زیرساخت‌های شبکه برق ایران

مدیریت شبکه برق ایران با تشکیل یک کارگروه تخصصی امنیت اسکادا و مخابرات و همچنین ۳ کارگروه کارشناسی، اقدام به پیگیری موضوعات امنیت سایبری از طریق نهادهای متولی این امر از جمله نهاد امنیت فضای تبادل اطلاعات (افتا) دفتر ریاست جمهوری و همچنین سازمان پدافند غیرعامل کشور نموده است.

*لطفاً در خصوص اولویت‌ها و برنامه‌های جدید شرکت مدیریت شبکه برق ایران در سال ۹۹، با نگاهی به پویش هر هفته الف ب ایران و همچنین فرمایش مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در سال جهش تولید، توضیح بفرمایید.

 به منظور اجرای دقیق برنامه ۰۹۹ و در راستای تأمین برق مطمئن و پایدار برای سال ۹۹؛ تدوین یک برنامه جامع با هدف عبور مطلوب از تابستان سال جاری در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفت که مرکز راهبری شبکه برق کشور به عنوان نقطه کلیدی برای اجرای دقیق این برنامه به اقداماتی همچون طراحی و پیگیری اجرا شدن طرح‌های حفاظت ویژه به منظور رفع حبس تولید و خاموشی ناشی از محدودیت‌های شبکه انتقال، برنامه ریزی غلتان جهت تعیین سقف مصرف شرکت‌های برق منطقه‌ای در راستای مدیریت مصرف در شرکت‌های توزیع که در خصوص (طرح‌های پاسخگویی بار، مدیریت مصرف شهرک‌های صنعتی، مدیریت مصارف عمومی شرکت‌ها و ادارات است) می‌پردازد. این برنامه ریزی با توجه به برآورد پتانسیل قابلیت تأمین و پیش‌بینی بار به صورت میان مدت تهیه و ابلاغ خواهد شد و بروز رسانی آن در بازه‌های زمانی هفتگی و روزانه انجام می‌شود.

در خصوص برنامه‌ریزی و تعمیرات تجهیزات شبکه انتقال باید به برنامه‌ریزی و تعمیرات تجهیزات شبکه انتقال جهت آمادگی حداکثری و کاهش نرخ خروج اضطراری تجهیزات انتقال و مدیریت زمان خروج‌های اضطراری اجباری به ساعات کم باری روز و تعطیلات پایان هفته، برنامه‌ریزی و پیگیری اصلاح بارگذاری متقارن پست‌های انتقال جهت جلوگیری از ریسک بارگذاری حداکثری تجهیزات (به صورت نمونه درخواست‌های جابجایی بار در مناطق تهران و مازندران برای رعایت دستورالعمل‌های ویژه بهره‌برداری)، ارزیابی مستمر امنیت استاتیکی و دینامیکی شبکه جهت مدیریت گلوگاه‌های و قیود امنیت شبکه و ارزیابی کفایت و امنیت به صورت پیش‌بینانه برای ساعات آینده در بازه پیک روز و شب، برنامه‌ریزی بهینه و زمان واقعی توان راکتیو جهت استفاده بهینه از منابع تولید توان راکتیو و جلوگیری از محدودیت‌های ناشی از شارش توان راکتیو (امنیت)، استفاده حداکثری از ظرفیت خطوط در شرایط رخداد پیشامدها (معیار N-1) با لحاظ نمودن تحمل کوتاه مدت اضافه بار، برنامه‌ریزی در استفاده بهینه از منابع تولید برق‌آبی (ذخیره‌سازی، آمادگی سیلاب، مدیریت در توالی دریافت انرژی در زنجیره اصلی کارون) ومدیریت مصرف بهینه سوخت نیروگاه‌ها در راستای راندمان حداکثری، ذخیره‌سازی سوخت مایع و ملاحظات زیست محیطی اشاره کرد.

*آیا برنامه‌ای در خصوص برنامه‌ریزی بهینه و زمان-واقعی توان راکتیو به منظور بهبود وضعیت ولتاژ در شبکه برق کشور درنظر دارید؟

 با استفاده بهینه از ابزار کنترل توان راکتیو (واحدهای نیروگاهی، تپ ترانسفورماتورهای انتقال و راکتورها و خازن‌ها) و بدون صرف هزینه می‌توان با جلوگیری از گردش بی‌مورد توان راکتیو در شبکه در راستای تحقق اهداف استراتژیک صنعت برق شامل ارتقای پایداری و امنیت شبکه سراسری برق کشور، بهبود کیفیت توان و ولتاژ، کاهش احتمال خاموشی در صورت رخداد پیشامدها و کاهش تلفات اقدام کرد.

در حال حاضر برنامه‌ریزی زمان-واقعی توان راکتیو در کمتر از ۲۰ کشور توسعه یافته از جمله برخی از کشورهای حوزه اتحادیه اروپا، شرق آسیا و آمریکای شمالی انجام می‌شود. با اجرای این طرح ایران به عنوان اولین کشور در حوزه غرب و جنوب غربی آسیا، برنامه‌ریزی زمان-واقعی توان راکتیو در شبکه انتقال را انجام می‌دهد که در مدت یک سال و نیم توسط متخصصان معاونت راهبری شرکت مدیریت شبکه برق ایران به مرحله اجرا رسیده است و روش پیشنهادی مبتنی بر یک مدل بومی و کاملاً بر اساس ملاحظات شبکه برق کشور است.

این طرح پس از اعتبارسنجی نتایج، به صورت آزمایشی در شبکه انتقال ناحیه مازندران در پیک تابستان سال ۹۷ اجرا شد که علیرغم مشکلات ناشی از کمبود تولید و همچنین افزایش متوسط بار تغذیه شده در ناحیه، اجرای طرح منجر به بهبود پروفیل ولتاژ و افزایش حاشیه پایداری شد. بر این اساس و با توجه به موفقیت اجرای آزمایشی، در نظر اداریم تا با ارتقا فرآیند و انطباق حداکثری آن با شرایط شبکه برق کشور، این طرح در کلیه مناطق شبکه سراسری اجرا شود.

*با توجه به اهمیت پروژه به مدار آوردن دیسپاچینگ ملی پیشرفته جدید کشور برای صنعت برق، لطفاً بفرمائید این پروژه در چه مرحله‌ای ست؟

 راهبری و پایش شبکه اصلی برق کشور از طریق مرکز کنترل ملی در شرکت مدیریت شبکه برق ایران اجرا می­شود. این فرایند به روش سلسله مراتبی و با کمک مراکز کنترل لایه‌های پایین‌تر انجام می­پذیرد. از جمله اصلی‌ترین ابزارهای مورد استفاده در مراکز کنترل برق، سامانه (SCADA/EMS) محسوب می‌شود. (SCADA/EMS) مورد استفاده در مرکز فعلی و همچنین تجهیزات جانبی آن شامل زیرساخت و تجهیزات مخابراتی، شبکه مبادله داده و ساختمان مورد استفاده از سال ۱۳۷۳ مورد بهره­برداری قرار گرفته است و متناسب با پیشرفت تکنولوزی، توسعه شبکه و تجهیزات آن، الزامات سایبری و دفاعی و تغییر ساختار ایجاد شده در صنعت برق ایجاد مراکز کنترل جدید را اجتناب ناپذیر کرد. بدین منظور قرارداد “پروژه احداث مراکز دیسپاچینگ ملی ایران” با شرکت مدیریت پروژه­های نیروگاهی (مپنا) به عنوان پیمانکار اصلی مبادله و بر اساس آن مقرر شد، علاوه بر ساخت و تجهیز مراکز کنترل پیشرفته در دو ساختگاه مجزا در دو شهر کشور، امکاناتی جهت برگزاری دوره­های آموزش تخصصی دیسپاچینگ نیز در این طرح در نظر گرفته شده شود. کلیه عملیات مکان­یابی، طراحی، ساخت و تجهیز دو مرکز کنترل دیسپاچینگ ملی به طور کامل انجام شده و تنها تست­های نهایی سامانه (SCADA/EMS) و بخش کوچکی از الزامات زیر ساختی باقی مانده است که انشاءالله تا پایان سال جاری به طور کامل انجام خواهد شد.

*آیا در خصوص بومی سازی سامانه‌های راهبری شبکه برق (SCADA/EMS) برنامه‌ای تدوین شده است؟

 از جمله اصلی‌ترین ابزارهای مورد استفاده در مراکز کنترل برق، سامانه (SCADA/EMS) محسوب می­شود. با توجه به گستردگی جغرافیایی کشور عزیزمان ایران و ضرورت پایش فراگیر شبکه برق به لحاظ نوسانات بین ناحیه‌ای، نیازمند سامانه توسعه یافته (SCADA/EMS/WAMS) هستیم. لیست تأمین کننده­های معتبر جهانی این سامانه بسیار محدود و تکنولوژی آن بسیار پیشرفته است، لذا با توجه به ضرورت خودکفایی کشور، بومی سازی این سامانه پیشرفته در دستور کار شرکت مدیریت شبکه برق ایران قرار گرفت.

به همین منظور طرح بومی سازی سامانه‌های پایش و راهبری شبکه برق SCADA/EMS/WAMS) مواردی همچون تدوین شرح خدمات بومی سازی، تدوین سند راهبردی بومی سازی سامانه جامع پایش و راهبری شبکه برق (چارچوب، نقشه راه و سند معماری)، ساخت سامانه (SCADA/EMS/WAMS) به کمک صاحبان صنایع داخلی و در نهایت از مراحل فوق، مرحله نخست انجام پذیرفته و اجرای مرحله دوم در قالب قراردادی به شرکت مشانیر واگذار شده است که انشاءالله پس از اجرای کامل آن، مرحله سوم در قالب قراردادهایی با صاحبان صنایع توانمند اجرا خواهد شد.

*با توجه به اهمیت جایگاه شرکت مدیریت شبکه برق ایران، آیا در زمینه توسعه دفاع سایبری در حوزه زیرساخت‌های شبکه برق ایران تدابیر جدیدی اندیشیده شده است؟

 مطابق با مصوبات کمیته راهبری امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و ارتباطات صنعت برق کشور موضوع امنیت سایبری در حوزه سیستم‌های اسکادا و مخابرات صنعت برق کشور در قالب یک کارگروه تخصصی به شرکت مدیریت شبکه برق ایران محول شد. در این راستا شرکت مدیریت شبکه برق ایران با تشکیل یک کارگروه تخصصی امنیت اسکادا و مخابرات و همچنین ۳ کارگروه کارشناسی، اقدام به پیگیری موضوعات امنیت سایبری از طریق نهادهای متولی این امر از جمله نهاد امنیت فضای تبادل اطلاعات (افتا) دفتر ریاست جمهوری و همچنین سازمان پدافند غیرعامل کشور نموده است. اهم اقدامات صورت گرفته در این خصوص عبارتند از:

    شناسایی نقاط ضعف و آسیب پذیری های موجود در ساختار شبکه زیرساخت مخابرات نوری مبتنی بر تکنولوژی TDM

    شناسایی نقاط ضعف و آسیب پذیری های موجود در ساختار شبکه زیرساخت مخابرات نوری مبتنی بر IP

    جداسازی شبکه مخابراتی صنعتی (OT) از شبکه مخابراتی عمومی (IT) در شرکت مدیریت شبکه برق کشور

    اجرای ارزیابی امنیتی زیرساخت‌های اسکادا، مخابرات و تله متری شرکت مدیریت شبکه برق ایران

    پیاده سازی الزامات ۱۸ گانه مصوب سازمان پدافند غیرعامل و ابلاغی شرکت توانیر در زیرساخت‌های ارتباطی شرکت مدیریت شبکه برق ایران

    ارزیابی اولیه زیرساخت‌های اسکادا، مخابرات و تله متری شرکت‌های برق منطقه‌ای و استخراج اولویت‌های موجود

    بررسی طرح‌های امن سازی زیرساخت‌های اسکادا، مخابرات و مخابرات شرکت‌های برق منطقه‌ای

    پیگیری طراحی و پیاده سازی مرکز SOC صنعت برق کشور در حوزه اسکادا، مخابرات و تله متری

    تدوین جزئیات اجرایی وضعیت‌های زرد، نارنجی و قرمز ابلاغیه سازمان پدافند غیرعامل مطابق با زیرساخت‌های صنعت برق کشور در حوزه اسکادا، تله متری و مخابرات.

    پیگیری فرآیندهای بومی سازی در حوزه نرم­افزارهای SCADA/EMS/WAMS از دیدگاه امن سازی بستر موجود با رفع نیازمندی به محصولات خارجی و استفاده از تکنولوژی بومی

    پیگیری طراحی و پیاده ­سازی بستر شبیه سازی حملات سایبری یه زیرساخت‌های مخابراتی و ماجول های اسکادا (EMS)

*برای بهبود فعالیت‌ها و معامله‌ها در بازار برق، آیا اقدام جدیدی در نظر گرفته شده؟

 بله، در این خصوص، بازار میان روزی از تیرماه امسال به صورت آزمایشی و از مهر ماه به صورت رسمی و برای اولین بار در کشور از سوی معاونت بازار برق شرکت مدیریت شبکه برق ایران آغاز به کار می‌کند.

ازآنجایی که سیستم قدرت، یک سیستم دینامیک است که انرژی تولیدی در آن در مقیاس‌های بزرگ قابل ذخیره سازی نیست و از طرفی تولید و مصرف آن در هر لحظه متفاوت است، لذا در این سیستم، ممکن است نیروگاه‌ها در هر لحظه دچار اشکال شوند و یا خط انتقالی از مدار خارج شده و یا میزان مصرف تغییر یابد. به همین منظور مدیریت لحظه‌ای مبادلات توان با درنظر گرفتن بهره‌وری اقتصادی نیازمند ایجاد رقابت در بازه‌های زمانی نزدیک‌تر به زمان بهره برداری بوده و ضرورت ایجاد بازارهای نزدیک به بهره برداری را ایجاب می‌کند. از مهمترین مزایای این بازار می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

– ایجاد آرایش تولید با حداکثر قابلیت اطمینان ممکن با توجه به نزدیک بودن به زمان بهره برداری (خروج واحد، حادثه در شبکه، بروزرسانی سوخت،….)

-پوشش عدم قطعیت‌های موجود در بهره برداری شبکه و افزایش امنیت سیستم با در نظرگرفتن آرایش تولید بروزرسانی شده

-ایجاد رقابت بیشتر و حداکثر سازی رفاه اجتماعی با در نظر گرفتن سود تولید کننده و مصرف کننده

-ایجاد فرصت دوباره برای نیروگاه‌هایی که در بازار روز پیش پذیرفته نشده‌اند (ناشی از تغییرات بار و یا حوادث شبکه)

-کاهش تبعات بهره برداری از نیروگاهایی که در بازار روزپیش پذیرفته نشده‌اند و در روز بهره برداری به در خواست مرکز کنترل با قیمت ۱٫۲ AVC تولید می‌کنند.

-کاهش هزینه‌های بازار ناشی از بهره برداری از نیروگاه‌هایی که در بازار روز پیش سلب فرصت شده‌اند

اشاره کرد.

*شبکه مخابرات صنعت برق کشور بهترین تجهیزات و دانش کشوری را در اختیار خود دارد، چه برنامه‌های جدیدی برای این شبکه در نظر گرفته‌اید؟

 باتوجه به اینکه لایه انتقال شبکه مخابرات صنعت برق براساس تجهیزات آلکاتل و استفاده از تکنولوژی شرکت مذکور طراحی واجرا گردیده است و از طرفی به دلیل تحریم‌های صورت گرفته، بروز رسانی نرم افزار تجهیزات وهمچنین تأمین قطعات یدکی این تجهیزات به سختی و در برخی از موارد امکان پذیر نخواهد بود. لذا در راستای منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) جهت حمایت از تولیدات داخلی کشور، معاونت مخابرات بر آن شد که پس از بررسی‌های فنی و تهیه ماتریس ترافیکی بر پایه نیازهای فعلی و آینده، به برگزاری مناقصه با موضوع تهیه، نصب و راه اندازی تجهیزات OTN-DWDM در حداقل ۲۵ ایستگاه، که این ایستگاه‌ها در برق‌های منطقه‌ای تهران، اصفهان، زنجان و باختر است و با استفاده از تکنولوژی بومی ساخت داخل، اقدام کند که بر این اساس پس از نصب تجهیزات فوق الذکر دست آوردهای ذیل حاصل شد.

    عدم وابستگی سخت افزاری و نرم افزاری به کشورهای خارجی جهت تأمین قطعات (کارت و سابرک‌ها) و به‌روزرسانی نرم افزار  NMS

    افزایش ظرفیت شبکه از ۲٫۵ گیگا بیت بر ثانیه به ۱۰۰ گیگا بیت بر ثانیه

    تخلیه ۴ تار نوری و امکان انتقال کلیه اطلاعات پست‌ها

    برآورده کردن کلیه نیازهای فنی برق‌های منطقه‌ای در لایه انتقال از ۱Gb/s تا ۱۰۰Gb/s

    امکان تخصیص کانال و لاندا برای سرویس‌های موجود و آینده از یک کانال تا ۹۶ کانال (قابل توسعه)

    بوجود آوردن مسیرهای موازی متعدد در مسیر انتقال دیتا از ایستگاه‌های برق به مراکز کنترل شبکه

 *در زمینه سنجش و پایش انرژی که از طریق مرکز مانیتورینگ برق کشور در شرکت مدیریت شبکه برق ایران انجام می‌شود، چه برنامه‌های دارید؟

 مدیریت داده‌های سنجش انرژی کشور در بازه‌های ۱۵ دقیقه‌ای (تولید، انتقال و مصرف) از مهم‌ترین برنامه‌های ما در این بخش است که به منظور قرائت کنتورهای مربوط به تولید، انتقال و فوق توزیع برای پایش میزان انرژی تولید شده و انتقال داده شده در سطوح انتقال و فوق توزیع و ایجاد مرجع اطلاعات انرژی در صنعت برق است.

در این پروژه پارامترهای مربوط به شبکه برق، به صورت ۱۵ دقیقه‌ای و روزانه قرائت و داده‌های آنها جهت مدیریت بار و انرژی و تجزیه و تحلیل شبکه در اختیار دست اندر کاران صنعت برق قرار می‌گیرد.

دستاوردهای مدیریت داده‌های سنجش انرژی کشور در بازه‌های ۱۵ دقیقه‌ای (تولید، انتقال و مصرف)” شامل مواردی چون افزایش سرعت قرائت کنتورها و به دنبال آن افزایش سرعت جمع‌آوری اطلاعات شبکه، امکان قرائت مقادیر لحظه‌ای کنتور در بازه‌های زمانی ۱۵ دقیقه، افزایش امنیت ارسال اطلاعات، امکان قرائت توسط سرورهای مرکزی بدون نیاز به مودم‌های آنالوگ و خطوط تلفن، افزایش قابلیت اطمینان و کاهش میزان قطعی‌های موجود، رفع مشکل بسیاری از نقاط کور مخابراتی، ایجاد امکان مدیریت مصرف بار به خصوص در پیک بار و امکان گزارش ولتاژ و جریان شبکه سراسری علاوه بر گزارشات انرژی است.