افت بزرگ؛ قمار نفتی ریاض

به گزارش تاسیسات نیوز، افت قیمت نفت از جولای 2014 شروع شد و تا زمانی که قیمت‌ها کاهش ٥٠ درصدی را تجربه نکردند، متوقف نشد. در این میان اوپک با سردمداری عربستان سقف تولید خود را کاهش نداد و افت هرچه بیشتر قیمت‌ها را رقم زد. در این میان بسیاری از ناظران و کارشناسان انگشت اتهام را به سوی عربستان سعودی گرفتند و معتقد بودند که عربستان با مخالفت با کاهش سقف تولید اوپک به دنبال رسیدن به اهداف سیاسی است. حال مدت زیادی از این ماجرا می‌گذرد و هنوز برای برخی هدف عربستان از عدم کاهش تولید در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. نشریه فایننشال تایمز طی گزارشی روند افت قیمت نفت را بازخوانی کرده و تصمیم سعودی‌ها را بررسی کرده است.

همه چشم‌ها به تصمیم عربستان دوخته شده بود. کاهش تولید نفت عربستان کافی بود تا قیمت‌ها دوباره به اوج خود بازگردد. تجار نفت و مدیران صندوق‌های بزرگ سرمایه‌گذاری که برای شرکت در ضیافت شام در رستوران مایک بیسترو در منهتن دور هم جمع شده بودند، برای جلب نظر ناصر الدوساری، نماینده عربستان سعودی در اوپک و میهمان افتخاری شرکت فری‌پوینت کامودیتیز با یکدیگر رقابت می‌کردند.

به گزارش فایننشال تایمز، هر 30 شرکت‌کننده در این ضیافت تمام توجه خود را به مردی معطوف کرده بودند که چشم و گوش علی النعیمی، وزیر نفت 70 ساله عربستان و با نفوذترین فرد در صنعت انرژی، محسوب می‌شود. این ضیافت در تاریخ 7 اکتبر برگزار شد و قیمت نفت از ماه ژوئن رو به کاهش گذاشته بود. بنابراین همه می‌خواستند بدانند عربستان چه زمانی دست به اقدام خواهد زد و مانع این کاهش خواهد شد. یکی از میهمانان به الدوساری گفت: «مطمئنا شما قصد دارید تولید را کاهش دهید.» این مقام سعودی در پاسخ گفت: «چه چیزی باعث شده فکر کنید ما تولید را کاهش می‌دهیم؟»این پاسخ توسط یکی از شرکت‌کنندگان در آن مراسم بازگویی و در همه بازارها تکرار شد. این اولین نشانه بود که عربستان سعودی به نجات بازار نفت نخواهد آمد. این مساله همه مفروضات را در مورد سیاست نفتی عربستان از بین برد و نظمی را که دهه‌ها بر انرژی جهان حاکم بود، متزلزل کرد. در مواقع بی‌ثباتی قیمت‌ها، عربستان برای بازگرداندن تعادل، تولید خود را تعدیل می‌کرد اما سال گذشته، در شرایطی که نگرانی درباره عرضه بیش از حد افزایش یافته بود، رویه خود را تغییر داد و به عنوان چتر حمایتی بازار نفت عمل نکرد. عربستان سعودی معتقد بود کاهش تولید فقط به رقبای این کشور کمک می‌کند و اکنون زمان اتخاذ موضع مخالف است.

یک ماه بعد، در شرایطی که قیمت نفت همچنان درحال کاهش بود، عربستان حمایت دیگر اعضای اوپک را برای مداخله نکردن در بازار نفت به دست آورد. عربستان که مجهز به 750 میلیارد دلار ذخایر ارزی است، جنگی را علیه تولیدکنندگانی از آمریکا و برزیل گرفته تا روسیه رهبری کرد و اطمینان داشت که یک دوره کاهش قیمت نفت آنها را به کاهش تولید وادار خواهد کرد. به باور عربستان این تاکتیک ممکن است در کوتاه‌مدت به درآمدها آسیب وارد کند، اما برای حفاظت از سهم بازار در بلندمدت ضروری است.

این اقدام تاثیر سریع و بزرگی داشت. بودجه کشورهای بزرگ صادرکننده نفت دچار آشفتگی شد، شرکت‌های فعال در حوزه انرژی مجبور شدند برنامه‌های سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند و بازارهای مالی به لرزه درآمدند.درمورد تغییر سیاست نفتی عربستان که از ماه ژوئن تا اکتبر متبلور شد، گمانه‌زنی‌های فراوانی وجود دارد. برخی معتقدند این تغییر سیاست در مسائل ژئوپلیتیک ریشه دارد: یک نظریه این است که عربستان، که تحت نفوذ آمریکا عمل می‌کند، تعمدا به دنبال تضعیف رقبایی همچون روسیه و ایران است، اما بررسی دقیق اقدامات عربستان نشان می‌دهد رویدادهای غیرمنتظره سیاسی در سراسر جهان و مهم‌تر از آن، فهم نادرست بازار، عامل اصلی پشت این قمار ریاض محسوب می‌شود.

 ژوئن 2014: «نقطه عطف»

در نشست 11 ژوئن اعضای اوپک در وین، وزرای نفت از کاهش تقاضای جهانی برای نفت و افزایش عرضه آگاه شدند. اما عربستان در آن زمان فکر می‌کرد قیمت نفت درامان است. با توجه به ناآرامی‌ها در لیبی و پیشروی گروه تروریستی داعش در عراق و عربستان، خاورمیانه در آتش بود. سرمایه‌گذاران محاسبه کرده بودند این آشفتگی‌ها موجب کاهش عرضه خواهد شد و قیمت نفت را به بشکه‌ای 130 دلار خواهد رساند. به گفته یک مقام وزارت خارجه آمریکا، جان کری، وزیر خارجه این کشور، به دنبال آن بود که از ملک عبدالله، پادشاه سابق عربستان، تضمین بگیرد ریاض«هرآنچه لازم باشد» انجام خواهد داد تا به مساله اختلال عرضه نفت نشات گرفته از حملات گروه داعش پاسخ دهد. اما اتفاقات به گونه‌ای دیگر رقم خورد. در لیبی، درپی اعتراضات و اعتصاب‌ها تولید نفت از 4/ 1 میلیون بشکه در روز به کمتر از 200 هزار بشکه در روز سقوط کرده بود؛ اما در اواخر ماه ژوئن تولید نفت از سر گرفته شد و ظرف سه ماه تولید به 900 هزار بشکه در روز رسید. در عراق، دومین تولیدکننده نفت اوپک، گروه داعش نتوانست مناطق اصلی تولید نفت را تصرف کند و مساله دیگری که عرضه را تهدید می‌کرد، ازمیان رفت. به گفته بوشان بهری، تحلیلگر مرکز آی‌اچ‌اس انرژی، این«نقطه عطف» برای بازار نفت بود.

 جولای: «دست‌کم گرفتن نفت شیل آمریکا»

یک رویداد غیرمنتظره دیگر در راه بود. فراتر رفتن قیمت نفت از بشکه‌ای 100 دلار موجب افزایش عرضه از طرف تولیدکنندگانی از برزیل گرفته تا روسیه شده بود؛ اما این افزایش از طرف آمریکا چشمگیرتر بود. تولید ماهانه نفت آمریکا بالاترین رکورد 30 ساله را شکست و میانگین تولید روزانه به حدود 5/ 8 میلیون بشکه رسید. یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید:«تولید نفت از خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها هم فراتر رفت.»

اما با توجه به هزینه‌های بالای تولید، عربستان سعودی درمورد ثبات نفت شیل آمریکا تردید داشت. قیمت سر به سری سود و زیان تولید نفت شیل آمریکا بین 30 تا 90 دلار در هر بشکه است؛ در شرایطی که این رقم برای تولید نفت عربستان کمتر از بشکه‌ای 10 دلار است. اما عربستان قابلیت انعطاف‌پذیری نفت شیل را دست‌کم گرفته بود.

 اوت: «یک واقعیت جدید»

در شرایطی که تقاضا برای نفت در اروپا بیش از انتظار کاهش یافت، ریاض خیلی دیر متوجه افت تقاضا در دیگر نقاط به‌ویژه چین شد. نشانه‌هایی از ضعف در بازار نفت وجود داشت، اما درک این آمار بسیار دشوار بود. با این وجود پالایشگاه‌های نفت در چین، ویتنام و هند به آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان، اعلام کردند به نفت کمتری نیاز دارند و خواستار قیمت پایین‌تر شدند. این مساله کاهش قیمت نفت برای خریداران آسیایی را درپی داشت. یاسر الجویندی، تحلیلگر حوزه نفت از مرکز مشاوره مدلی، می‌گوید این کاهش قیمت نشانه‌ای بود مبنی براین که ریاض به شدت برای حفظ سهم بازار می‌جنگد. او می‌افزاید: «عربستان نگران صادراتش به چین بود و سهم بازار را به ونزوئلا، تولیدکنندگان غرب آفریقا و دیگران واگذار کرده بود.» با توجه به کاهش صادرات به آمریکا درپی رونق گرفتن نفت شیل، این تولیدکنندگان به همراه تولیدکنندگان اوپک در چین به دنبال مشتری می‌گشتند.

واردات چین از عربستان که در ژانویه 2013،معادل 3/ 1 میلیون بشکه در روز بود تا اوت 2014 به حدود 900 هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرد.

 سپتامبر: «متقاعد نشده‌ایم»

در این زمان گمانه‌زنی‌ها از وجود شکاف سیاسی در بالاترین سطوح در ریاض حکایت داشت. برخی براین باور بودند که تنزل قیمت نفت خام چیزی بیش از یک مساله کوتاه‌مدت است. همچنین به نظر می‌رسید کاهش قیمت توسط عربستان همچنان در دستور کار قرار دارد.

برخی دیگر، هشدار دادند که عصر جدیدی طلوع کرده است. آنها معتقد بودند زمان آن رسیده است که به تولیدکنندگانی که با صرف هزینه‌های هنگفت انرژی تولید می‌کنند، درسی داد تا از این طریق رقابتی بودن عربستان در بلندمدت و جایگاه نفت در تولید انرژی حفظ شود. در این شرایط علی النعیمی و دیگر مقامات عربستان خوش‌بین بودند. نعیمی از خبرنگاران پرسید: «آیا تا به حال مرا نگران دیده‌اید. این اولین‌باری نیست که قیمت‌ها تغییر می‌کند. قیمت‌ها همیشه تغییر می‌کند.»

اما به گفته عبدالله البدری، دبیرکل اوپک، تا نیمه دوم سال گذشته که قیمت نفت به سرعت دچار کاهش شد، لزوم اقدام احساس نشده بود. درپی فرار سرمایه از کالاهای پرخطر به سمت سرمایه‌گذاری‌های امنی همچون اوراق قرضه آمریکا، فقط در ماه سپتامبر قیمت نفت برنت تقریبا 9 دلار سقوط کرد.

اما در این دوره حساس، وزیر نفت از انظار عمومی پنهان شد و به تعطیلات رفت. دیگر وزرا و مدیران ارشد عربستان هم به تعطیلات عید رفتند.

 اکتبر: «زمان اقدام در ریاض»

روند تصمیم‌گیری در ریاض معمولا کند و فاقد شفافیت است. اما این روند با اظهارات الدوساری، نماینده عربستان در اوپک، در جمع سرمایه‌گذاران تغییر کرد. دیگر مقامات سعودی نیز سخنان او را تکرار کردند.

به گفته یک دیپلمات غربی در ریاض و «تا ماه اکتبر یک سیاست در جریان بود. کاهش تولید به‌طور کامل از دستور کار خارج نشده بود، اما بسیار بعید به نظر می‌رسید.»

 نوامبر: «موقعیت غیرممکن»

محور اصلی نشست اوپک در تاریخ 27 نوامبر در وین، تقاضای کشورهای فقیرتر این سازمان از ونزوئلا گرفته تا عراق، برای کاهش تولید بود. اما عربستان آماده نبود بار بزرگ کاهش تولید نفت را به تنهایی بر دوش بکشد بلکه تولیدکنندگان غیر عضو اوپک هم باید در تحمل این بار سهیم می‌شدند.

وزیر نفت عربستان از روسیه خواست این دو کشور روزانه 10 میلیون بشکه نفت تولید کنند و هرگونه کاهش احتمالی تولید، برابر باشد اما روسیه این مساله را نپذیرفت. نعیمی که به حمایت نکردن کشورهای غیر عضو اوپک از تصمیم‌های دشوار عادت کرده است، به دنبال حمایت متحدان خود در خلیج‌فارس بود تا سقف تولید روزانه 30 میلیون بشکه در روز را تمدید کند. بقیه هم به سرعت تسلیم شدند. فردی نزدیک به نشست اوپک می‌گوید:« به اعضای اوپک گفته شد که کاهش تولید روزانه 5/ 1 میلیون بشکه ضروری خواهد بود، اما این تصمیم بر اساس زیرساخت‌های عرضه و تقاضا گرفته نشد. درحقیقت این فقط یک استراتژی بود.»

 دسامبر: «چه برسر سهم من آمد؟»

ظرف سه هفته نشست اوپک، قیمت نفت خام برنت در بشکه‌ای 60 دلار باقی ماند، تولیدکنندگان حوزه خلیج‌فارس این قیمت را کف قیمت تعبیر کردند. این در شرایطی است که خالد الفالح، مدیر ارشد شرکت آرامکو، از سرعت کاهش قیمت نفت شگفت‌زده شد و آن را«غیرمنتظره» توصیف کرد.

اقتصاددانان عربستان برای بودجه سال 2015 متوسط قیمت نفت را 80 دلار در هر بشکه درنظر گرفتند، اما در سال میلادی جدید قیمت نفت به نصف این سطح رسید. درپی این کاهش سریع، وزیر نفت عربستان کامل‌ترین توضیح خود را درمورد تصمیم‌گیری برای حفظ عرضه ارائه کرد. او گفت:«کاهش تولید به نفع تولیدکنندگان اوپک نیست. اگر من تولید را کاهش دهم، چه برسر سهم من از بازار خواهد آمد؟ قیمت‌ها بالا خواهد رفت و روسیه، برزیل و تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا سهم مرا خواهند گرفت.»

 خاتمه

این آشفتگی بازار چه مهندسی‌شده باشد و چه صرفا یک مدیریت بی‌نظمی باشد، زمانی به وجود آمده است که عربستان سعودی با یک گذار سیاسی حساس رو به رو است. شاه سلمان، جانشین ملک عبدالله، در اولین ترمیم کابینه علی النعیمی را در سمت خود ابقا کرد که این مساله نشان‌دهنده حمایت او از سیاست‌های نعیمی بود. اما پسر پادشاه جدید به سمت معاون وزیر نفت منصوب شد و اعضای شورای‌عالی نفت عربستان که مسوول نظارت بر بخش نفت این کشور است، تغییر کردند.

نعیمی که به‌طور سنتی در سیاست‌گذاری نفتی آزادانه عمل می‌کند، اطمینان دارد که استراتژی او موثر بوده است. تقاضا برای نفت عربستان افزایش یافته و به‌دلیل کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه استخراج، قیمت نفت افزایش یافته است.

اما برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا تصمیم ماه نوامبر به نفع اوپک، کشورهای حوزه خلیج‌فارس یا حتی عربستان بوده است یا خیر.

یک تحلیلگر کهنه‌کار اوپک می‌گوید: «اگر مقامات عربستان تولید نفت را کاهش می‌دادند، ابله جلوه می‌کردند. در این صورت کاری را انجام داده بودند که همه می‌خواستند، اما در عین حال مورد تمسخر همه هم قرار می‌گرفتند. سرانجام نعیمی به دنیا اعلام کرد عربستان کسی نیست که ریخت و پاش دیگران را جمع کند