آبخوانداری؛ راهکاری مدرن برای ذخیره‌سازی آب
به گزارش تاسیسات نیوز، عضو هیئت علمی و رئیس بخش تحقیقات آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع‌طبیعی استان زنجان گفت: آبخوانداری و پخش سیلاب راهکاری مدرن و موفق برای ذخیره‌سازی و استحصال آب‌های سطحی محسوب می‌شود.
«پرویز عبدی‌نژاد» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: در قرن بیست و یکم بیش از یک‌سوم جهان با کمبود آب مواجه بوده و نرخ رشد مصرف آب نیز دو برابر نرخ رشد جمعیت است. این تقاضا با افزایش فشار بر منابع، مقاومت زمین را در مقابله با حوادث طبیعی کاهش داده است، در واقع سیل، طوفان، خشکسالی و قحطی اصلی‌ترین معضلات طبیعی جهان هستند و سیل اصلی‌ترین و آسیب‌رسان‌ترین حادثه طبیعی در جهان به شمار می‌رود. علاوه بر این، کمبود آب یکی از مهم‌ترین عوامل بیابان‌زایی است و در بسیاری از کشورهای قاره آسیا، سرانه آب در دسترس در طول سال‌های 1995 تا 2000 در حدود 40 تا 50 درصد کاهش یافته است.
وی با تأکید بر این‌که حفظ پوشش گیاهی موثر بر روی اراضی، منطقی‌ترین راه جلوگیری از تخریب اراضی است، ادامه داد: متأسفانه بیابان‌زایی معضل اصلی کشاورزی و منابع طبیعی ایران بشمار می‌رود و سرنوشت نهایی اراضی لخت و بدون پوشش گیاهی چیزی جز بیابان‌زایی نیست.
این در حالی است که میانگین سالانه بارندگی در مناطق خشک و نیمه‌خشک، کم و پراکنش نزولات نیز نامناسب است. بارندگی‌های با شدت مدت متفاوت نیز منجر به بروز سیل‌های فصلی ناگهانی می‌شود که ایران از جمله این مناطق جغرافیایی است.
عبدی‌نژاد با بیان این‌که ذخیره سیلاب‌ها در ترسالی‌ها، ضمن کاهش خرابی‌های سیل، از تأثیرات سوء کم‌آبی در خشکسالی‌های بعدی می‌کاهد، افزود: در چنین شرایطی بهره‌برداری از سیلاب‌ها کلید حل مسائل کم آبی قلمداد می‌شود و پخش سیلاب به‌منظور آبیاری سیلابی اراضی و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها منطقی‌ترین راه‌حل این مشکل است.
این در حالی است که خوشبختانه سیلاب در دسترس، اراضی حاصل‌خیز وسیع و حجم بسیار بزرگی از آبخوان‌های تهی یا کم‌آب در ایران، شرایط اولیه مورد نیاز پخش سیلاب را فراهم کرده است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان زنجان خاطرنشان کرد: طرح‌های زیادی به‌منظور حفاظت آب و خاک در کشور صورت گرفته است که پخش سیلاب یکی از موفق‌ترین آن‌ها است، در واقع پخش سیلاب در سطح آبخوان، اداره بهینه توأم منابع طبیعی و لایه‌های متخلخل مخازن زیرزمینی است که شرایط نگهداشت آب به‌صورت پایدار را فراهم می‌کند و بهره‌برداری از آن با حفر چاه (آبکشی) و یا تخلیه قنوات و چشمه‌سارها میسر است.
این پژوهشگر با اشاره به این‌که ذخیره‌سازی آب در آبخوان از طریق تغذیه مصنوعی با استفاده از پخش سیلاب در پهنه مخروط‌های افکنه و دشت‌های دانه درشت به ساده‌ترین وجهی عملی است، افزود: اصولی‌ترین گام در برنامه‌ریزی برای احداث سامانه‌های پخش سیلاب در گستره مخروط‌های افکنه و دشت‌های درشت دانه، شناسایی پتانسیل منابع آب و خاک مناسب با اهداف سامانه مذکور است.
عبدی‌نژاد ادامه داد: یکی از موفق‌ترین ایستگاه‌های احداث شده، ایستگاه تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی آبخوانداری قره‌چریان زنجان است که در سال 1375 به همت و تلاش مرکز تحقیقات منابع طبیعی و اموردام سابق استان زنجان راه‌اندازی شد، در واقع ایستگاه پخش سیلاب بر آبخوان دشت «سهرین ـ قره‌چریان زنجان» در بخش قره‌پشتلو قرار دارد و برای انحراف سیلاب از رودخانه قره‌چریان، از یک بند انحرافی و جهت انتقال آب از بند انحرافی تا داخل عرصه پخش نیزاز یک کانال به طول 2100 متر استفاده می‌شود.
همچنین سالانه معمولاً 30 تا 80 روز (از اواخر اسفند تا اوایل خرداد) از رودخانه آبگیری می‌شود که البته این مقدار وابسته به میزان بارش سالانه و میزان آب رودخانه است.
وی یادآور شد: از مزیت‌های پخش سیلاب در منطقه احداث ایستگاه، احیای بیش از 60 حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق در پائین‌دست ایستگاه و تعداد قابل ملاحظه‌ای قنات و چشمه است. البته بر اساس بررسی‌های محلی بیش از 40 حلقه چاه نیز بعد از احداث ایستگاه حفر شده که با احتساب آن، بیش از 100 حلقه چاه در منطقه احیا و یا حفر شده است. همچنین افزایش منابع آب زیرزمینی، موجب تبدیل بسیاری از زمین‌های زراعی دیم به آبی شده و زمینه را برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان منطقه فراهم کرده است.
عبدی‌نژاد خاطرنشان کرد: ایجاد اشتغال در منطقه محدوده طرح و روستاهای پایین‌دست، انحراف سیلاب‌های ایجاد شده در رودخانه به سمت ایستگاه و جلوگیری از خطرات سیلاب در روستاهای پایین‌دست واقع در مسیر رودخانه، استقرار پوشش گیاهی چشمگیر به لحاظ کمی و کیفی، استقرار درختان و درختچه‌های خودرو از جمله صنوبر، سنجد، بید و گز، افزایش آبدهی قنات موجود در ایستگاه و فعالیت بخش خصوصی در داخل ایستگاه به‌منظور پرورش ماهی و کشاورزی از دیگر دستاوردهای راه‌اندازی ایستگاه مذکور بشمار می‌رود.
انتهای خبر