چه کار کنیم تا دچار گاز گرفتگی نشویم

 

 اینگونه حوادث همه ساله به خصوص در فصل سرما جان تعدادی از شهروندان را می‌گیرد و خسارت‌هایی به اموال آنان وارد می‌کند.

 

 

 

به گزارش تاسیسات نیوز، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران با اطلاع رسانی و ارائه توصیه‌های ایمنی به شهروندان تلاش دارد تا اینگونه حوادث کاهش یابد اما در این خصوص برخی نکات قابل تامل و نگرانی است.

شاید بتوان با اطلاع رسانی صحیح و به موقع و رشد آگاهی شهروندان از بروز بخشی از حوادثی که در این خصوص روی می‌دهد، جلوگیری کرد اما همه اینگونه حوادث ناشی از ناآگاهی مردم نیست و عوامل دیگری نیز دخالت دارند.

غیر استاندارد بودن برخی وسایل گرمایشی و تجهیزات مرتبط با این وسایل، رعایت نکردن مسایل ایمنی در ساختمان‌ها، نقص در دود کش ها و. . . تأثیر قابل توجهی در بروز اینگونه حوادث دارند.

سازمان آتش‌نشانی خود را مسئول می‌داند تا مردم را هرچه بیشتر از خطرات استفاده از وسائل گرمایشی در فصل سرما و حوادث ناشی از آنان، آگاه سازد وشهروندان هم حق دارند اطلاعات بیشتری در این خصوص داشته باشند و با علم و آگاهی بیشتری خود را از خطرات دور کنند.

یکی از بخش های این سازمان که همواره پیشگیری از حوادث مهم ترین اهداف آن محسوب می شود حوزه معاونت حفاظت و پیشگیری از آتش سوزی و حادثه است. به همین منظور و به بهانه آغاز فصل زمستان امسال فرصتی پیش آمد تا در باره مرگبارترین حادثه ی فصول سرما یعنی گاز گرفتگی و یا مسمومیت ناشی از گاز منواکسید کربن با مهندس محمود قدیری معاون حفاظت و پیشگیری از آتش سوزی و حادثه سازمان آتش نشانی تهران گفتگویی انجام دهیم که مشروح آن در پی می آید.

 

سوال- بیشترین علل گاز گرفتگی چیست؟

بررسی آمارهای چند سال اخیر سازمان آتش نشانی تهران نشان می دهد بیشترین علت بروز گاز گرفتگی که 70 تا 80 درصد آن را شامل می شود نقص در سیستم دودکش است. سیستم دودکش از مولفه های مختلفی تشکیل شده است: قسمتی که در آن احتراق انجام می شود کوره ی وسیله حرارتی است. این کوره دارای یک خروجی است که ازطریق آن محصولات احتراق شامل مخلوطی از گاز های مختلف منتشر می شود که گازهای CO و CO2 بیشترین آن را تشکیل داده و در فضای آزاد رها می شود. گاز دی اکسید کربن (CO2) خطرمسمومیت مانند گاز منواکسید کربن (CO )ندارد ولی گاز CO از خطر مسمومیت بسیار بالایی برخوردار است. دودکش اولین مولفه ی خروج محصولات احتراق است که به آن لوله بخاری هم گفته می شود وبه وسیله آن خروجی کوره به دودکش دیوار وصل می شود. قطر این لوله باید بزرگتر و یا مساوی خروجی کوره باشد. گاهی اوقات دیده می شود که به علت کوچک بودن دهانه ی ورودی دودکش دیوار، از یک لوله تبدیل(از قطربیشتر به قطر کمتر) استفاده می شود که به دلیل ایجاد یک مقاومت در مسیر جریان هوای گرم و محصول حریق بخشی از گاز CO پس زده شده و از طریق منافذ کوره و لوله به فضای ساختمان بر می گردد.

نکته دیگر این که این دود کش ها باید حتما دارای شیب مثبت باشد، یعنی جهت دودکش روبه بالا باشد نه به سمت پائین. بارها مشاهده شده است که خروجی دودکش دیوار را در سطح پائین ساخته اند به این خاطر لوله بخاری را به اجبار روبه پائین کشیده وسپس به دودکش دیوار متصل کرده اند که بسیار خطرناک است.

نکته بعد این است که به هیچ وجه نباید از لوله ی آکاردئونی به عنوان لوله بخاری استفاده کرد. این لوله ها به مرور زمان مقاومتش را از دست داده و در آن افتادگی و در نتیجه ایجاد شیب منفی درلوله ودرنهایت برگشت گاز ها ی ناشی از احتراق به فضای سکونت می شود. هم چنین با گذشت زمان دربدنه لوله ها ی آکاردئونی براثر حرارت و گذر هوای گرم از آن، سوراخ های بسیار ریزی بوجود می آید که حتی با چشم هم دیده نمی شود. گاز های سمی CO از طریق این سوراخ ها کم کم وارد فضای خانه شده و باعث گاز گرفتگی افراد می شود.

مورد دیگر این که دودکش های داخل دیوار باید از جنس مصالح ساختمانی مقاوم بوده وکاملا مستقل باشد و به صورت مشترک و انشعابی کار نشده باشد. متاسفانه بارها دیده شده که برای تخلیه دود های حاصل از موتور خانه، یک دودکش بزرگ در داخل ساختمان تعبیه شده و از هرطبقه هم یک انشعاب به این دودکش بزرگ متصل شده اند که این کار فوق العاده خطر ناک بوده و مطمئن بدانید که این شرایط، کل ساختمان را نا ایمن کرده و موجب گاز گرفتگی همه ساکنان را فراهم می کند. یکی از اصول اولیه دودکش ها این است که هر دودکش باید مستقل از دودکش های دیگر باشد. دلیل برخی از حوادث گاز گرفتگی در سال های اخیر همین انشعابات مشترک دودکش ها بود که بین واحدهای مختلف یک ساختمان وجود داشت.

مقاوم نبودن مصالح وعدم یکپارچگی دودکش های داخل دیوار هم از دیگردلایل وقوع حوادث گاز گرفتگی است که حتی منجر به مرگ افراد نیز شده است بی آنکه حتی دربازدید ها وبررسی های اولیه نشت گازهای منواکسید کربن مشخص شود. گاهی اوقات هم دیده شده که لوله های سیمانی را در داخل دیوار ها بر روی هم چیده و روی آن را با موادی مانند گچ و. . . پوشانده اند.

به مرور زمان و بر اثر انبساط و انقباض ناشی از گرما و سرما ی هوا، ترک هایی در این مکان ها ایجاد شده که گاز های منواکسید کربن از این طریق به داخل واحد ها و اتاق ها نفوذ کرده و حادثه گاز گرفتگی را موجب شده اند.

ما حوادثی داشتیم که به رغم نبود عوامل انتشار گاز COمانند شومینه، بخاری، آبگرمکن در خانه و حتی نبود لوله کشی گاز شهری ولی باز هم حادثه گاز گرفتگی رخ داده و یک خانواده از بین رفته اند. این حادثه در سال 83 اتفاق افتاد ودلیل اش این بود که دودکش داخل دیوار به مرور زمان وبراثر گرما و سرما دچار ترک خوردگی شده وسوراخ های ریزی بر روی گچ دیوار ایجاد شده که گاز CO از طریق این منافذ کم کم وارد فضای خانه شده بود. جالب این که این سوراخ ها اصلا قابل رؤیت نبودندوتنها کارشناسان به وسیله دستگاه گاز سنج پی به این موضوع بردند.

مورد بعدی این است که بعضی مواقع افراد به علت نبود دودکش دیوار، لوله بخاری را از پنجره به بیرون می کشند که کار اشتباه وخطرناکی است و ممکن است محصولات احتراق و گاز های خروجی به دلایل مختلفی دوباره به داخل وسیله حرارتی و در نهایت فضای ساختمان پس زده شده و موجب گاز گرفتگی شود.

درصورت اجبار و نصب لوله از طریق پنجره، به ازای کشیدن هریک متر لوله افقی، باید 3متر به صورت عمودی و روبه بالا نصب شود و در بالای آن هم یک کلاهک H نصب شود.

یک نکته بسیار مهم در دودکش های دیواری این است که این دودکش ها با ید حداقل 60 سانتی متربالاتر از پشت بام ادامه داشته باشد و در انتهای آن نیز حتما بایستی کلاهک H نصب شود. لوله بالای پشت بام باید از استقامت و ایستائی لازم برخوردارباشد تا با وزش باد و یا وارد آمدن ضربه ناگهانی مانندنشستن پرنده ای بر روی آن از جای خود کنده نشده ونیفتد.

وجود کلاهک H بر روی لوله باعث می شود که ازسقوط اشیا به داخل دودکش و مسدود شدن مسیر خروج گازها جلوگیری شده و در شرائط وزش باد و با وجودهوای پرفشار نیزخروج محصولات احتراق و گازهای منواکسید کربن به بیرون از ساختمان به راحتی صورت پذیرد. این کلاهک باید مستحکم و مقاوم باشد ولازم است که هرچند وقت یکبار با بازدید های دوره ای از سلامت آن مطمئن شویم.

نکته مهم در رابطه با دودکش ها این است که امکان دارد همه ی تمهیدات را درست اجرا و نظارت کرده و حتی بازدید دوره ای هم داشته باشیم ولی به هرحال هم چنان ادامه دارد در یک دوره زمانی، این سیستم به طریقی دچار مشکل شده و از کاربیفتد. حال اگر در این شرائط به خصوص در شب هنگام که همه ساکنان و افرادخانواده در خواب بسر می برندبه وقوع بپیوندند گاز CO هم نشت کند به طور قطع همه این افراد ابتدا به خواب سنگین فرو رفته و سپس بدون آنکه قادر به کوچکترین عکس العملی برای نجات جان خود باشند جان خود را از دست می دهند.

به همین دلیل برای پیشگیری از این نوع حادثه حتما ضروری است یک دستگاه هشدار دهنده گاز CO در نزدیکی جاهایی که سیستم های گرمایشی وجود دارد به ویژه در فضاهای بسته نصب شود تا اگراشکالی در سیستم دودکش ها ایجاد واین گاز سمی و خطرناک به هرشکلی منتشرشد افراد پیش از اینکه دچار گاز گرفتگی شوند از این مهلکه نجات یابند.

تجهیزات غیر استاندارد و وسایل گرمایشی غیر استاندارد هم می تواند منجر به بروز حوادث گاز گرفتگی شود، گرچه فراوانی اش کم است ولی یکی از عوامل مرگبار دراین گونه حوادث است، به خصوص در محیط های کارگری به دلیل استفاده از وسایل گرمازایی مانند اجاق گاز و پلوپز گازی برای تامین گرمای محیط زندگی این افراد، حوادث گاز گرفتگی رخ داده که متاسفانه تاکنون منجر به فوت تعداد زیادی ازاین کارگران نیز شده است.

یکی دیگر از عوامل وقوع حوادث گاز گرفتگی روشن کردن خودرو در گاراژ و پارکینگ منازل است. بعضی راننده ها صبح هنگام برای اینکه موتور خودرو را گرم کنند این وسیله رادرفضای بسته مثل پارکینگ ساختمان ها روشن می کنند و به مدت طولانی دراین حالت باقی می گذارند که انتشار دود خودرو در فضای ساختمان وخانه سبب بروزگاز گرفتگی و حتی مرگ افراد می شود.

نکته ی آخر اینکه استفاده از موتور برق پرتابل و روشن کردن آن مخصوصا در فضای بسته، فوق العاده خطرناک است وامکان وقوع حوادث گاز گرفتگی را افزایش می دهد.

 

سوال- به طور کلی چه وسایلی موجب بروز حوادث گاز گرفتگی می شود؟

هر سیستم گرمایشی که از سوخت های فسیلی استفاده می کند جزو منابع انتشار گاز CO محسوب می شود، مثل بخاری، شومینه، آبگرمکن و پکیج با هر نوع سوخت اعم از گازی و نفتی.

البته خودروها و به طور کلی موتور های بنزینی و گازوئیلی هم عامل انتشار این گاز سمی هستند. سوزاندن چوب و ذغال نیز از جمله منابع تولید گازCO می باشند.

 

سوال- چرا به گاز CO قاتل خاموش، قاتل نامرئی و یا به این گونه مرگ ها، قتل شیرین می گویند؟

چون ترکیب شیمیایی گازCO ناقص است و یک مولکول اکسیژن کم دارد تا بتواندبه مولکول پایدار گاز CO2 تبدیل شودبنابراین این گاز همواره میل ترکیبی شدید دارد. وقتی که مولکولCO وارد خون می شود با هموگلوبین خون ترکیب شده و مولکولی بنام کربوکسی هموگلوبین تشکیل می شود. علائم عمومی آن در ابتدا سردرد وسرگیجه و سیاهی رفتن چشم است وتقریبا هشیاری فرد و شناخت محیط را دچار مشکل می کند. از دیگر علائم این گاز، تهوع و استفراغ است. کم شدن هوشیاری باعث می شود که فرد کم کم به خواب فرو رود. اگرغلظت این گاز به بیش از ppm 12800 برسد ظرف دو دقیقه انسان را می کشد. در این حالت است فرد بدون آنکه فرصت فرار داشته باشد وحتی قادر باشد که دستگیره در راباز کند همان جا افتاده و جان می دهد. اگرغلظت گاز منواکسید کربن در فضای بسته تا ppm 3000 باشد انسان فقط نیم ساعت می تواند دوام بیاورد و در ppm 800 این مدت به دو ساعت می رسد.

گاز CO بر سلول های مغزی انسان اثر می گذارد وحالت هوشیاری را مختل می کندبنابراین فرد هیچ دردی را حس نمی کند و به آرامی به خواب رفته و فوت می کند به همین دلیل به این حالت مرگ را قتل شیرین و یا قتل خاموش و به عامل این مرگ یعنی گاز CO قاتل خاموش و یا قاتل پنهان می گویند.

 

سوال- به نظر می رسد در طول سال های اخیر آمارحوادث گاز گرفتگی روبه فزونی است. در صورت تائید، دلایل آن چه بوده است ؟

خیر. آمار موجود در سازمان آتش نشانی نشان نمی دهد که حوادث گاز گرفتگی افزایش داشته باشد. البته ما در سال 86 بدترین شرائط را داشتیم چون در آن سال با ورود یک جبهه هوای سرد و ریزش برف سنگین یکباره آمار حوادث گاز گرفتگی افزایش پیدا کرد به طوریکه آتش نشانان در 202 حادثه شرکت کردند که بی سابقه بود. متاسفانه در این حوادث 51 نفر از شهروندان تهرانی جان باخته و حداقل 186 نفر هم دچار مسمومیت شده و تا آستانه مرگ پیش رفتند.

جالب این که از آن سال تاکنون آمار این نوع حادثه سیری نوسانی و نزولی داشته است. هرچند این روند مطلوب نظر ما نیست ولی عامل اصلی حوادث گاز CO برمی گردد به فرهنگ ایمنی مردم. برای ارتقای این فرهنگ هرچقدردر مورد ایمنی گفته و تکرارشود بازهم کم است. طلبه ها می گویند “الدرس حرف والتکرار الف” یعنی درس یک بار و تکرار هزار بار. دانش و اطلاعات مردم پیش نیاز فرهنگ عمومی است، ما می دانیم که اگرغذا زیاد بخوریم چاق می شویم که قطعا برای سلامتی مان مضر است ولی به رغم این آگاهی بازهم می خوریم. ویا می دانیم که رانندگی با سرعت بالا خطرناک است ولی بازهم این کار را انجام می دهیم. درخیلی از موارد دانش آن راداریم اما فرهنگ به کارگیری دانش خود را نداریم. در موضوع ایمنی هم این گونه رفتار می کنیم و معتقدیم که مرگ برای همسایه است. متاسفانه جامعه به رغم توسعه یافتگی در زمینه های مختلف، هنوز باور های ایمنی را در صدر کار های خود قرار نمی دهد و بابت آن هزینه های زیادی نیز می پردازد. ما باید هم دانش ایمنی را ارتقا دهیم و هم فرهنگ ایمنی را. برای این منظور نیاز به یک مشارکت عمومی است که البته در این میان نقش رسانه ها ی گروهی به خصوص رسانه های صوتی و تصویری در جهت افزایش آگاهی وباور ایمنی برجسته است.

 

سوال- آمار حوادث گاز گرفتگی در سال های گذشته چه بوده است؟

براساس آمار موجود در این سازمان به دنبال ریزش برف سنگین و ورود یک جبهه هوای سرد در سال 1386 جمعا تعداد 202 حادثه ی ناشی از انتشار گازCO در سطح شهر تهران رخ داد که در جریان آن 51 نفر شامل 32 مرد و 19 زن جان باختند و همچنین 186 نفر شامل 91 مرد و 95 زن دچار مسمومیت شدند.

از سال های 87 تا 90 به ترتیب 182، 248، 83 و 146 مورد حادثه گاز گرفتگی اتفاق افتاد که دراین حوادث به ترتیب 29، 47، 13و 27 نفرجان داده و تعداد 88، 128، 69 و 88 نفرهم مسموم شده، راهی بیمارستان شدند.

درنیمه اول امسال (91) در گوشه و کنار پایتخت 16 حادثه گاز گرفتگی بوقوع پیوست که متاسفانه 4نفر فوت کرده و 9 نفر هم مصدوم شدند. این آمار هم چنین نشان می دهد که فقط در آذر ماه سال جاری در جریان حوادث گاز گرفتگی و انتشار گاز منواکسید کربن در منازل مسکونی تهرانیها، سه مرد و چهار زن جان باخته و 5 زن نیز دچار مسمومیت ناشی از استنشاق گاز CO شدند. کارشناسان پس از بررسی این حوادث بیشترین علل بروز آن را نقص در دودکش ها تشخیص داده اند.

 

سوال- آیا قانون می تواند برای ارتقای ایمنی جامعه تاثیر گذار باشد؟

بدون شک. اتفاقا قوانین درجهت ایجاد فرهنگ ایمنی نقش بسیار تعیین کننده ای دارد. در کشور های پیشرفته همزمان با پیشرفت جامعه قوانین سختی نیز برای ایمنی وضع شده است. متاسفانه در کشور ما از این جهت به شدت دارای ضعف قانون هستیم و خلاء قانونی باعث شده است که آتش نشانی هیچ اختیاری برای نظارت برفاکتور های ایمنی در حوزه های مختلف از ساخت و ساز ها گرفته تا تولید کالا ها نداشته باشد. خیلی جالب است در خلال این وضعیت ناهمگون شرکت های بیمه از فرصت استفاده کرده و مرتب تبلیغات می کنند که صاحبان کارگاه های ساختمانی، پیمانکاران و به طور کلی متولیان ساخت و ساز هرگونه فعالیت های ساختمانی خود را بیمه شناور کنند تا از بابت وقوع حوادث در محل کار و ساختمان خیال شان راحت باشد. حالا در این میان تکلیف مردمی که می میرند معلوم نیست. آیا به صرف این که بیمه خون بها این کشته شدگان و مصدومان بیگناه را می دهد دیگر مشکل حل شده است و دیگر جای نگرانی نیست؟

در کشور های صنعتی وجود قوانین ایمنی و نظارتی سبب می شود که پیش از بروز حادثه از ادامه فعالیت های نا ایمن، قاطعانه جلوگیری شود. الزام قانونی و برخورد های نظارتی و حتی اعمال جریمه های سنگین سبب بالارفتن حساسیت مردم در رابطه با ایمنی شده و کم کم این شرائط جزء باور ها و در نهایت فرهنگ ایمنی جامعه می شود.

درحال حاضر در کشور ما سازمان های آتش نشانی به علت نداشتن اختیارات قانونی تنها در حد بازدید های دوره ای و ارائه دستورالعمل های ایمنی انجام وظیفه می کند و این وضعیت تاکنون نتوانسته است از بروز حوادث پیشگیری کند زیرا کارفرما ویا صاحب کاربه دلیل نبود قوانین مرتبط خود را ملزم به رعایت آن نمی بیند. تنها با خواهش و تمنا و ارائه دستورالعمل های بی پشتیبانی وحتی درج توصیه ها در رسانه ها و سایت ها و . . . نیز تاثیرگذار نخواهد بود بنابراین به نظرمی رسد دیگر دررابطه با ایمنی جامعه نباید بیش از این کوتاهی کرد ولازم است مقامات مسئول و سازمان هاو ارگان های ذیربط هریک بنابه وظایف و اختیارات خود از تصویب قوانین گرفته تا الزام به اجرای قانون و حمایت های لازم باید با جدیت وارد عمل شوند.

 

سوال- ازچه سال هایی وقوع حوادث مرگبار گاز گرفتگی رو به فزونی نهاد؟

از زمانی که وسایل گازسوز مانند بخاری و آبگرمکن وارد خانه ها شد پتانسیل خطر این نوع حوادث نیز افزایش پیدا کرد. البته حوادث گاز گرفتگی در سنوات گذشته هم رخ می داد ولی شمار آن اندک بود. غالبا این حوادث در فصل سرما وزمستان و در هنگام استفاده از کرسی های ذغالی برای گرم کردن خود اتفاق می افتاد. با ورود بخاری های نفتی، مردم به خاطر دقت در نصب دودکش ها به منظور جلوگیری از دود سیاهی که این وسایل نفتی تولید می کردند این نوع حوادث بندرت رخ می داد. البته وسایل حرارتی نفتی در آن سال ها باعث افزایش دو نوع حادثه می شد یکی انفجار مخزن نفت این وسایل بود دیگری وقوع آتش سوزی های متعدد ناشی از سرریزشدن نفت وسرایت آتش به اطراف. در این حوادث هرچند خسارات هنگفتی براثر بروز انفجار و آتش سوزی بر اموال مردم تحمیل میشد ولی دستکم مرگ و میر و آسیب های جسمی افراد در مقاسه با حوادث گاز گرفتگی بسیار کمتر بود.

به دنبال گازرسانی شهر ها و تغییر وسایل حرارتی از نفتی به گازی وقوع حوادث گاز گرفتگی هم افزایش پیدا کرد و هرساله تعداد زیادی از شهروندان به علت نشت گاز منواکسید کربن در محیط جان خود را از دست دادند. این در شرایطی است که مردم از خطرات این گونه سوخت ها آگاهی چندانی ندارند و همین مسئله مزید برعلت شده و موجب مرگ های دلخراشی می شود. حتی گاهی مشاهده می شود که تمامی اعضای یک خانواده در خواب براثر گاز گرفتگی در بستر مرگ افتاده و جان به جان آفرین تسلیم کرده اند.

جالب این که در این سال ها حوادث گاز گرفتگی مختص به فصل زمستان نیست بلکه حتی در تابستان هم دیده می شود که به علت نشت گاز COاز آبگرمکن های گازی افراد دچار گاز گرفتگی می شوند. چون این گاز بی بو و بی رنگ است بنابراین خطر آن از دیگرمواد نفتی مانند نفت و گازوئیل که تولید دود سیاه می کند بیشتراست.

 

سوال- به نظر شما چکار باید کرد تا این حوادث رخ ندهد؟

در استانداردها برای پیشگیری ازحوادث گاز گرفتگی سه فاکتور اساسی مطرح است: اولین مورد بکارگیری وسایل گرمایشی استاندارد است. در مکان هایی که این وسایل مورد استفاده قرار می گیرد ایجاد تهویه مناسب هوا درفضای خانه و ساختمان بسیار حیاتی است لذا برای این کار لازم است سوراخ و یا دریچه ای به عنوان تهویه هوا باز بگذاریم تا اگر گاز CO و یا CO2 نشت کرد از طریق این دریچه و یا سوراخ به بیرون منتقل شود. یکی از رموز خلقت این است که هیچ چیز در یک جا به صورت متمرکز باقی نمی ماند و پراکنده می شود، مثلا اگر در فضایی گاز CO زیاد باشدبراساس اصل بی نظمی که درفیزیک به آن آنتروپی گفته می شود به طور یکسان در فضا منتشر شده و اکسیژن جای آن را می گیرد وچون وزن حجمی منواکسید کربن(28) از وزن حجمی هوا(29) سبک است به این دلیل گاز CO به سطح بالا رفته ودرزیر سقف جمع می شود که با ایجاد این شرائط احتمال حوادث گاز گرفتگی درآن خانه به صفر نزدیک می شود.

دومین فاکتور نصب سیستم دودکش بدون نقص است. تجربه نشان داده است که تقریبا عامل 80 درصد گاز گرفتگی ها، خود دودکش ها هستند. بنابراین دقت در نصب دودکش ها و بازدید های دوره ای می تواند از بسیاری از این نوع حوادث جلوگیری کند.

سومین و مهم ترین فاکتور این است که حتما باید یک دستگاه هشدار دهنده منواکسید کربن در داخل خانه و جاهایی که وسایل حرارت زا با سوخت فسیلی(گر، نفت سفید ونفت گاز) بکار گرفته می شود وجود داشته باشد تا به هردلیلی گاز CO نشت کرد به خصوص در هنگامی که درخواب بسر می بریم با به صدا در آمدن آژیر بلافاصله ازخطر گاز گرفتگی مطلع شده و محل را ترک کنیم.

بر اساس مراجع و منابع استاندارد تحقیق اگر ما این فاکتور ها را رعایت کنیم به احتمال بیش از 99 درصد دچار خطر گاز گرفتگی نخواهیم شد.

 

سوال- با سرد شدن ناگهانی هوا، متاسفانه آمارمرگ و میر و مصدومیت ناشی از حوادث گاز گرفتگی بالا می رود. شهروندان درهنگام برودت هوا چه کاری انجام دهند تا دچار این حوادث نشوند؟

مردم با سرد شدن هوا سعی می کنند تمام منافذ را برای جلوگیری از ورود هوای سردبه داخل منازل خود، ببندند که این شرائط باعث می شود تا تهویه مناسب صورت نگیرد. یکی از فاکتور های مهم در آن شرائط اضطراری این است که حتما یک منفذ برای جابجائی هوا درنظر گرفته شود. در مرحله بعد لازم است دودکش بخاری را بازدید و کنترل کنیم و اگر این لوله سرد بود مطمئن باشید که محصول احتراق و به نوعی دود های حاصله ازجمله گاز های CO، CO2 و. . . که کاملا بی بو بوده و قابل رویت نیست مجددا در همان مکان اولیه تخلیه و منتشر می شود. اگر سیستم دودکش درست عمل کرده و دود خارج شود قطعا جداره دودکش کاملا داغ شده و حتی دست را می سوزاند. اگر در داخل ساختمان علائمی مانند سردرد و سرگیجه داشتید که هنگام رفتن به بیرون این حالت بهبود یابد مطمئن باشید که احتمال نشت گاز CO در خانه تان بسیار زیاد است. برخی از افراد با این که در روز های طولانی همیشه با سردرد، سرگیجه و حالت تهوع مواجه بودند باز هم متوجه نشت گاز COنشده و آن را ناشی از بیماری جسمی خود دانسته و تحمل می کردند. این شرائط خطرناک همواره در کمین ساکنان است تا این که با ورودسرمای شدید ناگهانی و قطعا مسدود کردن تمامی منافذ و دریچه ها، تمام ساکنان را دچار گاز گرفتگی کند.

در صورت ورود موج سرمای ناگهانی ضروری است شهروندان به چند نکته ساده اما حیاتی توجه کنند: نخست این که همه منافذ را نبندیدو اگربخاری تان را روشن می کنید حتما دودکش ها از ابتدا یعنی وسیله حرارتی تا بالای پشت بام را بازدید کلی کنید تا مطمئن شوید با درست بودن مسیر خروج دودها اتفاقی برایتان نمی افتد.

در اینجا لازم است باز هم توصیه کنم که مردم حتما یک هشدار دهنده گاز CO در خانه شان نصب کنند و بگذارند که این کار به یک فرهنگ تبدیل شودزیرا اگر این گاز سمی نشت پیدا کرد قبل از اینکه اتفاقی برایشان رخ دهد افراد با این وسیله از وجود نشت گازهای سمی مانند منواکسید کربن آگاه شوند. این دستگاه در ppm70 عمل کرده و آژیر آن به صدا در می آید. البته در این میزان آلودگی هنوزهیچ نوع صدمه ای به ما وارد نشده است ولی دستگاه مارا آگاه می سازد که گاز COدر آن مکان و یا خانه درحال نشت است به همین خاطر لازم است که نسبت به رفع نشتی اقدام و یا محل ترک شود.

در نهایت اینکه استفاده از وسیله هشدار دهنده به ما کمک می کند تا به هر علتی از جمله خرابی وسایل حرارتی و یا نقص در دودکش ها و. . . دچار گاز گرفتگی نشده وبه هیچ وجه ریسک نکنیم.

 

سوال- سازمان آتش نشانی درجهت فرهنگ سازی و آشنائی شهروندان با خطرات حوادث گاز گرفتگی تاکنون چه اقداماتی انجام داده است؟

اساسی ترین اقدام این سازمان، اطلاع رسانی بوده است. این کار که از طریق رسانه های مختلف مانندرادیو تلویزیون، روزنامه ها و سایت ها صورت گرفته، سعی شده است با پوشش های اخبار این گونه حوادث و نیز ارائه توصیه ها ی ایمنی، دانش مردم را برای آشنایی با خطرات گاز CO ارتقا دهد.

از دیگرفعالیت های سازمان آتش نشانی که اقدامی پشگیرانه نیز محسوب می شود توجه خاص به دودکش ها در ساختمان های بالای 6 طبقه و ارائه تائیدیه ایمنی پس از اجرای دقیق دستورالعمل های ایمنی در این ساختمان هاست.

خوشبختانه اخیرا این اقدام ها و ارائه دستورالعمل های ایمنی برای ساختمانهای زیر 6 طبقه هم تعمیم داده شده است که طبق آمار موجود تقریبا 95 درصد حوادث گاز گرفتگی ها در این نوع اماکن رخ داده است.

یکی از فاکتورهای کاهش خطر حوادث گاز گرفتگی، استفاده از سیستم های حرارت مرکزی مانند شوفاژ، فن کوئل و پکیج های مرکزی است که در زیرزمین ها و پائین ترین طبقات نصب می شود. به همین خاطر بیشترین توصیه های ما برای پیشگیری از این گونه حوادث، حذف سیستم های پراکنده شده و یا توزیع شده ونیز بکارگیری سیستم های حرارت مرکزی در ساختمان هاست.

درساختمان های 5 طبقه و پائین ترکه اغلب فاقد سیستم حرارت مرکزی هستند به سیستم دودکش ها توجه ویژه ای داریم و مالک این ساختمان ها را ملزم می کنیم که از هشدار دهنده های گاز CO استفاده کنند تا بتوانند جواز آتش نشانی دریافت کنند.

متاسفانه فقدان قوانین الزام آور باعث شده است که نتوانیم بر حفظ و نگهداری تمهیدات ایمنی و تداوم موازین ایمنی بعد از اخذ مجوز های اولیه، نظارت داشته باشیم و این ضعفی است که در ادامه بهره برداری از ساختمان ها وجود دارد. این درحالی است که در کشور های مختلف به خصوص کشور های صنعتی و پیشرفته به این شکل نبوده و ساختمان ها بستگی به پتانسیل خطرآن، سالی یک یا دو بارمورد بازدید کارشناسان آتش نشانی قرار می گیرد تا اگرنواقصی در ایمنی آن ایجاد شد با اعمال جریمه های سنگین، مالک و بهره برداران را ملزم به تأمین شرایط ایمنی کند.

 

سوال- از نظر جنابعالی نقش دولت و سازمان ها و ارگان های مرتبط برای کاهش حوادث چیست؟

دولت در چند بعد می تواند کمک کند: یکی از این جنبه ها، فرهنگ سازی است که تاثیر عمده ای برشناخت مردم از موازین ایمنی دارد. به عنوان مثال چند سال قبل، دولت با اختصاص یارانه وسوبسید های لازم، لامپ های کم مصرف را در اختیار مردم و مصرف کنندگان قرار داد. وقتی که مردم به طور عملی متوجه کاهش هزینه ی برق خود در فیش های برق شدند از آن به بعد به استفاده از این نوع لامپ ها ترغیب شدندودر ادامه اجرای این طرح، دولت هم کم کم این یارانه ها را حذف کرد. حال اگردولت در رابطه با وسیله هشدار دهنده گازCO نیزاین گونه رفتار کرده و سوبسید به تولید کننده و یا مصرف کننده پرداخت کند و موسسه استاندارد هم آزمایشگاه مربوطه را بسازد قطعا ساخت و تولید انبوه این وسیله در داخل کشورامکان پذیر شده و با قیمت مناسب هم در اختیار مردم قرار می گیرد. درغیر این صورت می توان با اعطای تسهیلات مناسب به وارد کنندگان، این تجهیزات راهمانند لامپ های کم مصرف با یارانه مناسب در اختیار مردم قرار داد تا حداقل از مرگ صدها نفر جلوگیری شود.

بخش ساخت و ساز در سطح کشور به ویژه کلان شهر تهران از نظر طراحی، اجرا وکیفیت مصالح ساختمانی به دلایل مختلف از شرائط لازم برخوردار نبوده و نظارت دقیقی هم از طرف مهندسین ناظر اعمال نمی شود. متاسفانه در بعضی از حوادث گازCO اساسا اشکال کار در سازه بوده است مثلا در یکی از حوادث گاز گرفتگی، گاز CO آرام آرام در کل فضای خانه پخش شده و جان یک مادر و دو فرزندش را گرفته بود. کارشناسان علت بروز این حادثه را استفاده از دودکش مشترک عنوان کرده اند.

اگرما ازاول نظارت درست داشته و قوانین سفت وسخت در مقوله ایمنی داشته باشیم وهم چنین دولت در این رابطه حمایت کرده و به صورت گام به گام ونه جهشی در مسا یل پیشگیرانه سرمایه گذاری کند ومجلس هم قوانین مورد نیاز را تصویب کند قطعا میتوانیم شرایط ایمنی را در جامعه بهبود بخشیم.

 

سوال- آیا خوابیدن در کنار بخاری ها مشکلی برای افراد به ویژه کودکان ایجاد نمی کند؟

درشرائط معمولی و درصورت وجود هوای پاک مانند هوای کوهستان، آلودگی گاز COاز ppm 5 /0 شروع می شود تا ppm 5 یعنی 5 قسمت از میلیون قسمت. طبق تحقیق انجام شده اگر داخل خانه ای بخاری گازی روشن باشد درصد آلودگی گازCO به ppm 15می رسد واین درحالی است که میزان آلودگی این گاز در کنار بخاری ppm 30 است. این بدین معنی است که میزان آلودگی کنار بخاری دوبرابردیگر فضای اتاق است. بنابراین توصیه می شود که اشخاص به هنگام خوابیدن حتما از بخاری فاصله بگیرند. اگر فردی کنار بخاری بخوابد خواب او سنگین شده وبه نوعی خواب آشفته می بیند و دراین حالت اگر از بخاری فاصله بگیرد کم کم احساس رهایی کرده و مشکل تنفسی او رفع می شود. و در نهایت اینکه اگر افراد به خصوص کودکان در کناربخاری که ازآن گاز CO نشت می کند به استراحت بپردازند احتمال خطر و مسمومیت برای آنهاو جود دارد.

 

سوال- متأسفانه گاهی اوقات مشاهده می شود که انتهای لوله دودکش را در داخل ظروف آب می گذارند به گمان این که محصولات احتراق (گاز های سمی خروجی از بخاری ) جذب آب می شود، آیا این کار درست است وخطری برای دیگران ایجاد نمی کند؟

اصلا این کار هیچ گونه منطق علمی ندارد وکاری است بسیار خطرناک و مرگ آور. این یک فرضیه عوامانه است و افراد ناآگاه متاسفانه دست به چنین اقدام خطرناک می زنند که هم جان خود را به خطر می اندازند و هم جان اطرافیان خود را. گازCO و CO2 پس از اشباع شدن آب درمدت چندثانیه، در فضای آن مکان آزاد می شود و بستگی به میزان خروجی این گاز ها از وسایل حرارتی، در زمان کوتاهی محیط را دچار آلودگی می کند. محصول احتراق بخاری ها خیلی زیاد است و اگر مستقیم وارد مکان بسته شود ظرف چند دقیقه گاز COآن به حدود خطرناک می رسد و این به آن معنی است که فرد حتی ممکن است فرصت فرار هم نداشته باشدو متاسفانه انجام این کارغلط تاکنون موجب بروز چندین حادثه گاز گرفتگی و مرگ افراد شده است.

بنده به عنوان مسئول پیشگیری از حوادث آتش نشانی به شهروندان توصیه اکید می کنم که به هیچ وجه این کار را در هیچ مکانی انجام ندهند و به شدت از آن پرهیز کنند زیرا همان طور که قبلا نیز گفته شد در این کاربا خطر مرگ خیلی زیاد توأم است.

 

سوال- با توجه به این که دریچه های کولر، تبادل هوا در داخل ساختمان را امکان پذیر می سازدآیا بهتر نیست که برای اطمینان هرچه بیشتر، این دریچه های کولر برای پیشگیری از حوادث گاز گرفتگی درفصل زمستان باز گذاشته شود؟

اگر دریچه کولر که اندازه آن بزرگ است باز بما ند قطعامیزان مصرف سوخت هم بالا می رود، حال اگر ما یک سوراخ خیلی محدودی در گوشه ای ازفضای خانه برای تهویه هوا در نظر بگیریم مناسب تر است البته این منفذ باید درمکانی با شد که درآن وسیله حرارتی مانند بخاری گازی روشن باشدتا تبادل هوا به خوبی انجام شود. چون در زمستان مردم برای جلوگیری از نفوذ باران وبرف به داخل کولرها، از پوششهای پارچه ای وبرزنتی استفاده کرده وبا آن این کولرها را می پوشانند لذا دراین حالت باز گذاشتن دریچه کولرها هیچ تاثیری بر تبادل هوا در ساختمان نخواهد داشت وچون هوای گرم به سطح بالا رفته و از دریچه ها خارج می شود بنابراین ممکن است با سرد شدن فضای خانه به خصوص در شب هنگام که ساکنان خواب هستند یکی از ساکنان بدون توجه به خطرات آن، دریچه کولر را ببندد که اتفاقا این حادثه در همان موقع رخ می دهد.

حوادث گاز گرفتگی با کوچک ترین بی احتیاطی اتفاق می افتد مثلا درزمستان 84 خانواده ای به قصد سفر به مشهد آپارتمان خود راکه در طبقه اول ساختمانی چهار طبقه بود ترک کردند ولی پیش ازآن، حفاظت خانه شان را به یکی ازاقوام خود سپردند. چون هوا سرد بود این شخص شب هنگام، قبل از خوابیدن درداخل یکی از اتاقها، یک بخاری را در آن قرار داده ودودکش آن رانیز به داخل پاسیو مجتمع مسکونی می کشد. محصولات احتراق ناشی از روشن بودن بخاری اندک اندک و بدون آنکه کسی متوجه آن شود از طریق کانال پاسیو به بالا متصاعد شده وبه داخل آپارتمان طبقه چهارم نفوذ می کندو باعث گاز گرفتگی ومرگ یکی از ساکنان طبقه چهارم که خوابیده بود شد.

منظور از بیان این حادثه این است که موقعی که یک اتفاق رخ میدهد تنها کافی است یکی از حلقه های زنجیر به هم پیوسته از شرایط ایمن، پاره شود آن وقت آن حادثه اتفاق می افتد به همین خاطر ما نباید تنها به یک شرایط ایمن اکتفا کنیم بلکه باید شرایط های مختلفی را در نظر بگیریم تا در صورت ایجاد اشکال درهرکدام، آن وضعیت ایمن و به نوعی حلقه های زنجیر از هم نگسلد و حادثه ای به وقوع نپیوندد.

درز ها ودریچه های تبادل هوا باید طوری طراحی و انتخاب شود که علاوه بر مانع شدن از بروزگاز گرفتگی، هوای خانه را هم زیاد سرد نکند به این دلیل دریچه های کولر بسته باشد بهتر است ولی حتما باید دریچه اختصاصی برای تبادل هوا وجود داشته باشد.

 

سوال- شومینه ها از دیگر وسایل حرارتی است که در سال های اخیر به خصوص بدنبال گسترش گاز شهری مورد استقبال خانواده ها قرار گرفته است، آیا استفاده از شومینه به عنوان یک وسیله گرما زای مناسب و بی خطر است؟

تحقیقات نشان می دهد که شومینه ها از جنبه ایمنی وسیله مناسبی نیستند. در این نوع وسیله گرمایشی احتمال وقوع آتش سوزی به علت عریان بودن شعله و ارتباط مستقیم آن با محیط اطراف بسیار بالا است وبه هردلیلی کوچکترین مشکلی در دودکش آن بوجود آید چه در قسمت پشت بام وچه در سامانه هدایت دود یا محصولات احتراق آن، پتانسیل خطرگاز گرفتگی آن نیز بسیار بالا است. بنا براین سازمان آتش نشانی تهران به هیچ وجه توصیه نمی کند که از شومینه به عنوان وسیله گرمایشی به ویژه هنگام خواب استفاده شود. بعضی از این شومینه ها دریچه ی دامپر دارند که در تابستان آن را می بندند تا گرد و خاک به همراه باد از طریق کانال هدایت دود آن به داخل خانه وارد نشود.

اگر احتمال بدهید که پای شومینه خوابتان می برد توصیه می کنیم که شومینه را خاموش کنید.

 

سوال- بارهادیده شده است که به دلیل نبود دودکش دیواری در واحد ها، ساکنان آن هنگام نصب بخاری، دودکش آن را به خروجی شومینه متصل می کنند. به نظر شما آیا این کار درست است ؟ چرا؟

خیر، به خاطر این که انجام این کار بسیار خطرناک بوده وجان ساکنان را به شدت در معرض گاز گرفتگی قرار می دهد. وقتی که دودکش بخاری در داخل دودکش شومینه قرار گیرد مانند این است که دو وسیله حرارتی از یک دودکش مشترک استفاده شده از این رو محصول احتراق و گاز های سمی دوباره پس زده شده و وارد فضای داخلی ساختمان می شود. به همین جهت به عنوان یک کارشناس و مسئول آتش نشانی به هیچ وجه آن را توصیه نمی کنم.

 

سوال- به عنوان معاون پیشگیری سازمان آتش نشانی ! با توجه به فرا رسیدن فصل سرما توصیه ایمنی شما برای پیشگیری از بروز حوادث گاز گرفتگی چیست؟

من اجمالا پاسخ این سوال را قبلا داده ام ولی به طور کلی یادآور می شوم که حتما باید دریچه ی تبادل هوا در فضای خانه داشته باشید. دودکش ها را خیلی دقیق بازدید و کنترل کنید. از وسایل گازسوز غیر استاندارد استفاده نکنید. وسایل حرارتی برقی از نظر گاز گرفتگی ایمن هستند چون گازسمی CO تولید نمی کنند. دستگاه هشداردهنده منواکسیدکربن یادمان نرود و حتما در مکان هایی که بخاری، آبگرمکن، پکیج و شومینه گازی کارگذاشته شده، نصب شود.

نکته مهم دیگر این که در خانه های زیر 60 متر مربع به هیچ وجه آبگرمکن دیواری و پکیج استفاده نشود. آبگرمکن را در آشپزخانه ها نگذارید. بارها مشاهده شده که خانم ها در حین آشپزی بیحال شده و افتاده اند، بعدا مشخص شده که انتشار گاز CO موجب گاز گرفتگی و بیهوشی این افراد شده بود. حال اگر شوهر و یا افراد خانواده به طور اتفاقی وارد خانه نشده و متوجه این اتفاق نمی شدند و آنها را نجات نمی دادند الان خیلی از این افراد براثر مسمومیت شدید ناشی از استنشاق گاز منواکسید کربن جان خود را از دست داده بودند.

قرار دادن آبگرمکن دیواری گازی هم درفضای بسته، فوق العاده خطرناک است به این دلیل به هیچ عنوان نباید این وسیله حرارتی در داخل حمام گذاشته شود.

به طور کلی درکاربری های عمومی و مسکونی برای پیشگیری از حوادث دلایل خیلی پیچیده ای وجود ندارد و حتی هزینه زیادی هم ندارد تنها کافی است اندکی دقت کنیم. به عنوان مثال برای ایمنی یک ساختمان معمولی شاید جمعا 200 هزار تومان هم خرج نداشته باشد. آیا این مبلغ کم، آنقدرارزش دارد که جان عزیزانمان را به خطر اندازیم.

اگر موازین ایمنی را که گفته شد رعایت و لحاظ شود و هم چنین بازدید دوره ای دودکش ها، نصب هشدار دهنده و تعبیه منافذ لازم برای تبادل هوا انجام شود همین جا می گویم که به نسبت یک در ده هزار هم احتمال وقوع حادثه وجود نخواهد داشت.

با توجه به این که زمستان سرد و پر برفی در پیش داریم من از همه شهروندان محترم درخواست می کنم که به نکات ایمنی ذکر شده، دقت کنند و آن را جدی بگیرند چون بروز این وقایع، مصیبت بار بوده و غیرقابل جبران است وحتی ممکن است به خاطر از دست دادن عزیزان، ادامه حیات برای بازماندگان دردناک و عذاب آورباشد و این در حالی است که خیلی ساده می توان از این فجایع جلوگیری کرد.

پایان پیام/.