دیپلماسی گازی در دولت یازدهم
به گزارش تاسیسات نیوز به دنیای اقتصاد، کارشناسان بر این باورند که تقاضای جهانی انرژی در حال گذار از نفت و افزایش تقاضای گاز است و بر همین اساس توجه به تولید و صادرات گاز و در مجموع تجارت گازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چراکه ممکن است در آینده با پیشرفت تکنولوژی تجارت گاز جای تجارت نفت در جهان را بگیرد.
در واقع در حال حاضر تنها در زمینه سوخت خودروها گاز نتوانسته با نفت رقابت کند و با ساخت خودروهایی که با گاز کار می‌کنند و راندمان بالایی دارند، ممکن است تجارت نفت خام از دور رقابت‌ها خارج شود.در این بین ایران که دارنده بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده گاز در جهان به شمار می‌رود، سهم اندکی در تجارت بین‌المللی گاز دارد که هيچ تناسبي با سهم ذخاير کشورمان از كل ذخاير گاز طبيعي دنيا ندارد. در واقع ايران 18 درصد از ذخاير گازي كشف شده دنيا و 3/ 41درصد از ذخاير گازي خاورمیانه را درخودجا داده است. این در حالی است که تنها 8/ 4 درصد از گاز توليد شده و 7/ 4 درصد از گاز مصرف شده جهان را به خود اختصاص داده و درصد كمي از آن را به صادرات اختصاص داده است. این نکته‌ای است که توجه بسياري را مي‌طلبد؛ زيرا با برطرف كردن موانع توليد و تجارت گاز طبيعي در يك برنامه چند ساله مناسب، ايران نيز مي‌تواند همچون كشورهاي همسايه مانند قطر و حتي روسيه در تجارت گاز طبيعي دنيا سهيم باشد.افزایش تراز گاز صادراتی مستلزم ایجاد زیرساختهایی است که طی یک سال اخیر در دولت یازدهم قدم‌هایی در این راستا برداشته شده است.مانند: 1) افزایش تراز گازی کشور و 2) تقویت دیپلماسی انرژی، مهمترین این زیر ساخت‌ها هستند.
افزایش تراز گاز
با وجود اینکه ایران بر اساس بسیاری از بررسی‌ها دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی متعارف جهان است؛ اما میزان تولید گاز کشور تاکنون در سطحی قرار داشته که به سختی جوابگوی تقاضای داخلی بوده است. چراکه از یکسو ایران نتوانسته بهره‌برداری مناسبی از مخازن گازی خود داشته باشد و از سوی دیگر میزان مصرف گاز کشور به شدت بالا است. بر همین اساس افزایش تراز گاز کشور نیازمند افزایش تولید و کاهش مصرف داخلی است.
طی یک سال اخیر اقداماتی در این راستا صورت گرفته است؛ به‌طور مثال دولت توجه ویژه‌ای به توسعه میدان گازی پارس جنوبی داشته و توانسته حجم تولید گاز از این میدان را افزایش دهد. به گفته وزیر نفت، سال گذشته حدود 100 میلیون مترمکعب بر تولید گاز از پارس جنوبی افزوده شده و همچنین زنگنه وعده داده است که سال جاری نیز از این میدان گازی حدود 100 میلیون مترمکعب بر تولید گاز ایران افزوده خواهد شد.
میدان گازی پارس جنوبی که بزرگ‌ترین میدان گازی متعارف جهان به شمار می‌آید با کشور قطر مشترک است و در حالی که قطر علاوه بر اینکه طرح توسعه این میدان را بسیار پیش از ما آغاز کرده است، به دلیل سرمایه‌گذاری فراوان در آن توانسته بسیار جلوتر از ما باشد به‌طوری‌که در حال حاضر این کشور بزرگ‌ترین تولید‌کننده ال‌ان‌جی در جهان به شمار می‌آید.این در حالی است که همچنان مصرف گاز در داخل کشور با سرعت زیادی در حال افزایش است و اگر این روند ادامه یابد به سختی قادر خواهیم بود میزان صادرات گاز را افزایش دهیم و حتی به گفته وزیر نفت اگر رشد مصرف گاز در سطح کنونی ادامه یابد حداکثر ظرف 15 سال آینده ذخایر گازی کشورمان به اتمام می‌رسد. در این بین سال گذشته در این راستا طرحی از سوی وزارت نفت به مجلس برده شد و به تصویب نمایندگان رسید که به بند «ق» تبصره ٢ قانون بودجه ٩٣ معروف شد و براساس آن دولت اجازه دارد تا سقف 100 میلیون دلار به روش بیع متقابل برای بهینه‌سازی مصرف سوخت هزینه کند. اما به نتیجه رسیدن این طرح‌ها نیازمند پیگیری و سرمایه‌گذاری بیشتر است.
دیپلماسی انرژی
صادرات گاز ایران عموما از طریق خط لوله انجام می‌شود این در حالی است که در تجارت گازی جهان صادرات LNG یا همان گاز طبیعی مایع نقش پر‌رنگ‌تری دارد. انتقال از طریق خط لوله علاوه بر اینکه هزینه انتقال گاز را بسیار بالاتر می‌برد، تعهداتی نیز برای هر دو طرف قرارداد به همراه دارد که بعضا می‌تواند بسیار دست و پا گیر باشد؛ به‌طور مثال، می‌توان به قرارداد صادرات گاز ایران به امارات که به قرارداد کرسنت معروف است اشاره کرد. از طرفی این شیوه صادرات نیز مزایایی به همراه دارد، در واقع این مساله که صادرات گاز از طریق خط لوله مستلزم ایجاد زیرساختهایی است، باعث می‌شود که طرفین قرارداد به راحتی نتوانند آن را فسخ کنند. این موضوع در زمانی که تحریم‌های بین‌المللی بر کشورمان فشار می‌آورد توانست کمک‌کننده باشد. در واقع در شرایطی که مشتریان نفت ایران به راحتی واردات نفت از ایران را متوقف کرده و توانستند نفت دیگر تولیدکنندگان جهان را با نفت ایران جایگزین کنند، ترکیه نتوانست صادرات گاز از کشورمان را متوقف کند.در این بین طی سال‌های گذشته مذاکراتی برای صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه انجام شده است، هرچند که بسیاری از این مذاکرات با شکست روبه رو شده و نتیجه‌ای نداشته، اما برخی از آنها در آستانه تحقق و به بهره‌برداری رسیدن است. حال در آستانه نهایی شدن توافق ایران با غرب برسر مساله هسته‌ای لازم است بر قراردادهای گازی کشور مروری داشته باشیم که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
ترکیه: ایران در سال 1996 قرارداد صادرات گاز به ترکیه را امضا کرد و بر اساس آن متعهد شد تا 25 سال سالانه تا 10 میلیارد مترمکعب به این کشور گاز صادر کند، از سال 2002 ایران روزانه 30میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر می‌کند و در سال 2013 با صدور حدود 8 میلیارد مترمکعب، پس از روسیه دومین تامین‌کننده گاز ترکیه شد.
اما در بهمن ماه سال 92 شرکت بوتاش ترکیه که طرف قرارداد ایران است با طرح ادعای بالا بودن قیمت گاز صادراتی و تعهد نداشتن ایران به حجم قرارداد، شکایتی را به دادگاه بین‌المللی ارائه کرد. تاکنون جلسات زیادی در این خصوص برگزار شده‌است، به گفته معاون وزیر نفت در امور گازی در قسمت مربوط به میزان گاز صادراتی، ایران برنده این شکایت بوده است. همچنین براساس آخرین اخبار منتشر شده نتیجه آخرین دور این دادگاه هفته بعد اعلام می‌شود. به نظر می‌رسد ترکیه با طرح شکایت از قیمت گاز ایران به دنبال این است که با گرفتن تخفیف در قیمت، حجم گاز دریافتی از ایران را بالا ببرد. اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در سفر هفته گذشته خود به کشورمان حامل بسته پیشنهادی به ایران بود و بر اساس آن خواهان افزایش صادرات ایران به ترکیه و صادرات گاز کشورمان از طریق ترکیه به اروپا شد. ترکیه چندی است درحال تدارک صادرات گاز میدان گازی شاه دنیز آذربایجان به اروپا از طریق خط لوله‌ای موسوم به آناتولی است. حال خواهان این است که ایران نیز به شرط کاهش قیمت گاز خود یکی از تامین‌کنندگان گاز این خط لوله باشد.
عراق: چندی است که ایران در حال تدارک برای صادرات گاز به عراق است؛ صادرات گاز به این کشور از دو خط لوله به انجام می‌رسد؛ یکی خط لوله‌ای است که گاز را به پالایشگاه‌های البغداد و المنصوریه می‌برد که در شرف اجرایی شدن است و دیگری از طریق خط لوله ششم سراسری و از خرمشهر که راهی بصره خواهد شد. پیش از این قرار بود گاز ایران زمستان سال گذشته از طریق خط لوله‌ای که به نظر می‌رسد ساخت آن به اتمام رسیده است به این کشور منتقل شود. اما با ظهور گروه تروریستی داعش در این کشور برنامه صادرات گاز به تعویق افتاده است. حال در آخرین اظهارات، اعلام شده که تا پایان اردیبهشت ماه سال جاری گاز ایران به عراق می‌رود. به گفته مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز، انتقال گاز به بغداد با حجم روزانه چهار میلیون مترمکعب آغاز می‌شود و تا ٣٥ میلیون مترمکعب در روز قابل افزایش است. کاملی درباره قرارداد گازی به بصره نیز گفت: اسفند ماه سال گذشته هیاتی از ایران به بغداد سفر کرد و مذاکرات خوبی در این زمینه انجام شد و قرار شد قرارداد صادرات گاز به این کشور به‌زودی نهایی شود. وی درباره مقدار اولیه صادرات گاز ایران به بصره اظهار کرد: صادرات گاز به بصره یک سال پس از امضای قرارداد (سال ١٣٩٥) با حجم روزانه پنج میلیون مترمکعب آغاز می‌شود و سرانجام به ٣٠ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. وی با اشاره به افزایش تولید گاز در کشور اعلام کرد: ایران آمادگی تامین روزانه بیش از ٣٠ میلیون مترمکعب گاز را به بصره دارد. کاملی همچنین درباره مدت زمان قرارداد صادرات گاز به بصره و اینکه انشعاب آن از چه خط لوله‌ای گرفته می‌شود، گفت: مدت قرارداد ٦ ساله و قرار است انشعاب آن از خط لوله ششم سراسری گرفته شود.نکته‌ای که درخصوص صادرات گاز به عراق قابل توجه است مدت زمان قرارداد است. قرارداد صادرات گاز به بغداد 10 ساله و قرارداد صادرات به بصره 6 ساله منعقد شده است. چنین مدت زمانی در صادرات گاز از طریق خط لوله کوتاه‌مدت محسوب می‌شود. در واقع عراق در حال توسعه میادین گازی خود است و ظرف چند سال آینده خود قادر خواهد بود که گاز مورد نیازش را تامین کند. بر همین اساس عراق را نمی‌توان مشتری دائم گاز ایران دانست. حتی برخی کارشناسان بر این باورند درصورتی که ایران در قیمت صادراتی خود به ترکیه تجدید نظر نکند در سال‌های آینده این مشتری گازی خود را از دست می‌دهد و ترکیه خریدار گاز کردستان عراق خواهد شد.
پاکستان: شاید مدت زمان مذاکرات درخصوص صادرات گاز به این کشور در انواع مذاکراتی که ایران تاکنون در همه زمینه‌ها انجام داده، کم نظیر باشد.
مذاکرات در ابتدا با هند و بیش از 25 سال پیش شروع شد و در ابتدا قرار بود که پاکستان تنها به‌عنوان کشوری که بر سر راه این خط لوله قرار دارد در این قرارداد مشارکت کند، اما به مرور هند از مذاکرات کناره‌گیری کرد و ایران ماند با پاکستانی که حتی قادر نیست هزینه ساخت خط لوله را بپردازد. برخی کارشناسان بر این باورند حتی اگر ساخت خط لوله به اتمام برسد درخصوص توانایی پاکستان برای پرداخت پول گاز دریافتی تردید وجود دارد. در واقع گاز ایران قرار بود از طریق خط لوله آی‌پی به پاکستان برسد، اما با آنکه ایران تقریبا ساخت خط لوله را در خاک خود به به پایان رسانده، پاکستان هنوز هیچ اقدامی در این خصوص انجام نداده است. مهلت ساخت خط لوله 31 دسامبر سال میلادی قبل به اتمام رسیده است و حال بعد از گذشت چند ماه از مهلت ساخت این خط لوله به تازگی اخباری مبنی بر مشارکت چین در ساخت آن به گوش می‌رسد و توافق‌نامه‌ای در این خصوص طی دیدار رئیس‌جمهور چین از اسلام‌آباد در ماه آینده به امضا خواهد رسید.
عمان: دو سال پیش میان بیژن زنگنه و محمدبن حمد الرمحی، وزیر انرژی عمان مذاکراتی انجام شد و بر اساس تفاهم‌نامه امضا شده توسط هر دو قرار شد که گاز ایران راهی این کشور شود اما هنوز در این خصوص کار جدی صورت نگرفته و ساخت خط لوله آغاز نشده است. به گفته حمیدرضا عراقی، مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران مذاکرات صادرات گاز به عمان در وزارت نفت در حال پیگیری بوده و این مذاکرات هنوز به مرحله خاصی نرسیده است. حجم این قرارداد ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال است و قرار است خط لوله صادراتی گاز ایران از طریق رودان در استان هرمزگان به سهار در عمان وارد شود و بعد به شبکه داخلی گاز عمان متصل شود. طرح صادرات گاز میدان کیش به عمان شامل یک خط لوله ۲۰۰کیلومتری است که بخش عمده‌ای از آن زیرآب خواهد بود. در فاز نخست پروژه گاز معادل یک میلیارد فوت مکعب و با توسعه فازهای بعدی به میلیارد فوت مکعب در روز قابل افزایش است.
انتهای پیام