نگاهی به تاریخچه بحث تعارض منافع در نظام مهندسی
تاسیسات نیوز: شروع بحث تعارض منافع در سازمانهای نظاممهندسی ساختمان در اسفندماه ۱۳۹۴ بود. زمانیکه اصلاحیهیآئیننامهیاجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان طی نامهی شمارهی ۰۱/۱۱۰/۶۷۰۴۲ مورخ ۰۵/۱۲/۱۳۹۴ از سوی مدیرکل حوزهی وزارتی به معاون وقت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی ابلاغ شد.
در این نامه از جانب وزیر راه و شهرسازی به دو نکتهی مهم اشاره شده بود:
-
تبیین اصول ارتباطی مهندسان با طرفهای قرارداد؛
-
قید فوریت جهت اجرای آن با انجام هماهنگیهای لازم با شورای مرکزی سازمان نظاممهندسی ساختمان، سازمانهای نظاممهندسی ساختمان استانها و مدیران کل راه و شهرسازی استانها.
در این نامه اصلاحیهی مادهی (۲) مکرر به آئیننامه الحاق شد. مادهای که به اخلاق حرفهای که همهی اشخاص در ارائهی خدمات مهندسی خود ملزم به رعایت کردن آن هستند میپردازد. در این ماده، بند ۵ از اهمیت بیشتری برخوردار است که آورده است: «اجتناب از تکفل همزمان اموری که زمینه و موجبات نمایندگی یا قبول منافع متعارض را فراهم آورد.»
به بیانی دیگر اعضای سازمان نظاممهندسی ساختمان را از تکفل همزمان اموری که باعث ایجاد منافع متعارض میکند،برحذر میدارد. در ذیل بند (۵) مادهی (۲) مکرر آمده است: «مصادیق رفتارهای مشمول رعایت یا نقض اصول فوق در حرفههای مهندسی موضوع قانون بر اساس «نظامنامهی رفتار حرفهای اخلاق در مهندسی ساختمان» خواهد بود که پس ازکسب نظر از شورای مرکزی سازمان نظاممهندسی ساختمان و تشکلهای قانونی و رسمی مرتبط با حرفه با تصویب وزیر راه و شهرسازی ابلاغ میشود.
پس از آن در تاریخ ۰۹/۰۴/۱۳۹۵ (نظامنامه رفتار حرفهای اخلاق در مهندسی ساختمان) ابلاغ شد که این نظامنامه در تاریخ ۲۱/۰۵/۱۳۹۵ به مدت پانزده روز در روزنامهی رسمی آگهی شد و پس از آن به طور قانونی دارای قابلیت اجرائی گردید.
چند بند از این نظامنامه از اهمیت بیشتری برخوردار است که آنها را مرور میکنیم:
-در بند (۲-۱-۶) ذکر شده است:«اجتناب از تصدی همزمان مسئولیت در دو مرجع که یکی بر دیگری وظیفهی نظارتی دارد و خوداظهاری در مواردی که احتمال تعارض منافع وجود دارد.» به بیان دیگر اگر شخصی در اداره کل راه و شهرسازی شاغل باشد و مسئولیت نظارت بر سازمان نظاممهندسی ساختمان را داشته باشد، نمیتواند عضو هیئتمدیرهی سازمان نظاممهندسی ساختمان باشد.
– در بند (۲-۲-۱۰) ذکر شده است: «خودداری از ارائهی خدمات یا مشارکت در ارائهی خدمات مهندسی طراحی، محاسبه، اجرا در پروژهای که از طرف کارفرما یا استخدامکننده خود مسئول بررسی، کنترل، بازرسی، تأیید یا تصویب آن است.» به زبان ساده پروژهای که شخص در آن به عنوان مجری فعالیت دارد نمیتواند امور نظارت بر اجرای آن را نیز بر عهده داشته باشد یا اگر شخصی خدمات طراحی ارائه کرده است، میبایست فرد دیگری آن را کنترل کند.
– در فصل (۳) این نظامنامه شیوهی احراز نقض نظامنامه آمده است: رعایت رفتار حرفهای اخلاقی موضوع این نظامنامه به وسیلهی تمامی اشخاص مسئول آن احرازشده تلقی میگردد مگر آنکه شورای انتظامی نظاممهندسی ساختمان استان یا شورای انتظامی نظاممهندسی ساختمان کشور حسب مورد، متعاقب دریافت شکایت پس از سیر تشریفات قانونی، نقض ارادی آن را احراز و به آن حکم نموده و رأی صادره قطعی شده باشد.به بیانی ساده عدم رعایت تعارض منافع برای یک شخص وقتی احراز میگردد که ابتدا شکایتی از جانب شخصی حقیقی یا حقوقی به شورای انتظامی سازمان استان یا شورای مرکزی ارسال و پس از طی تشریفات قانونی اثبات گردد که نقض این موضوع ارادی و عمدی بوده و بعد از صدور حکم، آن حکم قطعی گردد.
عباس آخوندی وزیر وقت وزارت راه و شهرسازیشش نظریه را در خصوص موضوع مادهی ۱۲۳ آئیننامهیاجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۱۳۷۵ ابلاغ کرده است:
در ابلاغیه اول به شمارهی ۰۲/۱۰۰/۵۴۵۱۴ به تاریخ ۱۵۱۵/۱۰/۱۳۹۳ آمده است: «عضویت کلیه پرسنل شاغل وزارت راه و شهرسازی اعم از مدیران کل، معاونان، مدیران مسکن، رؤسای ادارات نظاممهندسی، مقررات ملی ساختمان و فناوریهای نوین در هیئتمدیرهی سازمانهای نظاممهندسی و کاردانی ساختمان استانها و تصدی سمتهای بازرسی و عضویت در شورای انتظامی این سازمانها با توجه به نقش حاکمیتی و نظارتی این وزارتخانه جایز نیست. در همین راستا ضرورت دارد چنانچه اشخاص یادشده در نظر داشته باشند برای سمتهای فوق داوطلب شوند باید حداقل سه ماه از تاریخ داوطلبی از سمت خود در این وزارتخانه استعفا دهند.»
در ابلاغیهی دیگر وزیر راه و شهرسازی به شماره ۰۲/۱۰۰/ ۵۴۵۱۵ در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۹۳ آمده است؛ «در خصوص ابهام پیشآمده نسبت به عبارت «موافقت نظاممهندسی استان» موضوع مادهی ۴۷ آئیننامهی اجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۷۵ در فرایند تغییر اقامتگاه شخص عضو سازمان نظاممهندسی ساختمانی استان به استان دیگر منظور عبارت مذکور صرفاً حصول اطمینان از رعایت تبصرههای مادهی ۶ قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان میباشد. با توجه به حقوق مصرح اشخاص در قانون اساسی و شمول اصل عدم اختیار در خصوص وظائف و اختیارات هیئتمدیرهی سازمان نظاممهندسی ساختمان استان هیئت مدیره مجاز به وضع شرایط و ضوابط اضافه بر قانون یا اعمال تشخیص و سلایق خود در پذیرش عضو انتقالی اعم از حقیقی یا حقوقی نیست.
در ابلاغیهی سوم به شماره ۰۲/۱۰۰/۵۴۵۱۶ به تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۹۳ آمده است: «در خصوص سکوت موجود در آئیننامهی اجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۱۳۷۵ در موضوع اشتغال اعضای هیئترئیسهی سازمان استان در زمان خروج یک یا چند نفر از این هیئت با توجه به مادهی ۷۱ آئیننامه و تبصرههای الحاقی بعدی آن، چون مدت تصدی فوق یکسال است که از ابتدای تصدی هیئترئیسه محاسبه میشود، لذا عضویت شخص یا اشخاص جایگزین اعم از عضویت اولیه یا ثانویه (به علت فوت، حجر یا تعلیق یا لغو عضویت) تا سقف یکسال مذکور و بهصورت ترمیمی خواهد بود و در پایان یکسال مذکور هیئتمدیره کلیهی اعضای هیئترئیسهی سازمان استان را با لحاظ ترتیبات قانونی مقرر در آئیننامهی اجرائی انتخاب خواهد کرد.
در ابلاغیهی چهارم آخوندی به شماره ۰۲/۱۰۰/۵۴۵۱۷ مورخ ۱۵/۱۰/۱۳۹۳ آمده است: «در خصوص سکوت موجود در آئیننامهی اجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۱۳۷۵ در موضوع اشتغال اعضای هیئتمدیره، بازرسان و اعضای شورای انتظامی سازمانهای نظاممهندسی ساختمان استانها در سمتها و پستهای مختلف سازمان استان از قبیل سمتها و مشاغل اجرائی، اداری، مالی (غیر از خزانهداری)، تصدی ریاست دفتر نمایندگی، سمت مشاور و موارد مشابه در این سازمانها با توجه به اینکه اصولا انجام وظیفه اشخاص مذکور در سمت های عضو هیئت مدیره، بازرس و عضو شورای انتظامی با تصدی سمت و پست های سازمان و اشتغال در آن، در تعارض منافع قرار داشته و با اصول اخلاق حرفه ای مغایرت دارد و موجب بروز اختلال در امور سازمان میگردد، لذا تصدی سمتها و پستهای سازمان تحت هر عنوان توسط اعضای هیئتمدیره، بازرسان و اعضای شورای انتظامی سازمان استان غیرمجاز و ممنوع بوده، دریافت هر گونه وجه از این بابت مجاز نیست.اشخاصی که قبل از این تاریخ در سمتها و پستهای یادشده اشتغال یافتهاند نیز مشمول الزام مذکور هستند. لذا باید موضوع در اولین جلسهیهیئتمدیره طرح و به شرح فوق اتخاذ تصمیم نماید.حضور موظف و تمام وقت رئیس سازمان استان در سمت خود از این امر مستثنی است.
در ابلاغیهی پنجم وزیر راه و شهرسازی به شماره ۰۲/۱۰۰/۵۴۵۱۸ آمده است: «داشتن پروانهی اشتغال به کار معتبر مهندسی کاردانی یا معماری تجربی همچنین پروانهی مهارت فنی معتبر برای پذیرش کلیهی امور فنی ساختمان و شهرسازی موضوع مادهی ۴ قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب ۱۳۷۴ و سایر خدماتی که داشتن پروانههای مذکور برای آنها ضرورت دارد الزامی است. همچنین تصدی سمتهای عضویت در هیئتمدیرهی بازرسی و عضویت در شواری انتظامی اعم از زمان داوطلبی و طول دورهی تصدی سمتهای فوق در سازمان نظاممهندسی ساختمان استان و سمتهای مشابه در سازمان نظام کاردانی ساختمان استان مستلزم داشتن اعتبار پروانه اشتغال به کار و تمدید به موقع آن میباشد و با عدم تمدید پروانه اشتغال به کار سمتهای فوق از شخص ذیربط ساقط میگردد.
در نهایت در نظریهی شماره ۰۲/۱۰۰/۵۴۸۸۸ در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۹۳ وزیر راه و شهرسازی آمده است: «نظر به حقوق اساسی آحاد ملت ایران که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح شده است و با نگرش به آزادیهای مقرر در قانون و الزامات مندرج در قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۱۳۷۴، انتخاب مهندسان طراح و سازنده (مجری- پیمانکار) و خدمات آزمایشگاهی و واگذاری خدمات مذکور به آنان از حقوق مسلم شهروندان بوده و انتخاب پروژه برای پذیرش ارائهی خدمات مذکور از حقوق اساسی مهندسان است و برای این سازمانها در خصوص ارجاع کارهای فوق به اعضا و به اصطلاح توزیع کار یا ارجاع کارهای مذکور و همچنین دریافت بهای این خدمات وظیفه و اختیاری در قانون در آئیننامهیاجرائی احصاء و مقرر نشده است. بدیهی است سازمانهای نظاممهندسی ساختمان استانها صرفاً موظفاند بر حسن انجام خدمت مهندسی اعضای خود نظارت نمایند. همچنین اعلام فهرست قیمت خدمات مهندسی باید طبق تبصرهی ۲ ماده ۱۱۷ آئیننامهیاجرائی قانون نظاممهندسی و کنترل ساختمان مصوب ۱۳۷۵ صورت گیرد و روش غیر از آن، توسط سایر مراجع مجاز نیست.
در گام بعدی در مورخ ۰۵/۱۱/۱۳۹۶ دستورالعمل دیگری با عنوان (دستورالعمل اجرائی منع پذیرش همزمان اموری که زمینه و موجبات نمایندگی و یا قبول منافع متعارض را فراهم میآورد) به شمارهی ۰۲/۱۰۰/۵۷۵۷۳ از سوی دکتر آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی در ۴ بند ابلاغ میشود. مهمترین موضوع آن که به جامعهینظاممهندسی ساختمان شوک وارد کرد آنجائی بود که در بند (۱) آمده است: کلیه دارندگان پروانه اشتغال به کار در هر رشته اعم از اصلی یا مرتبط و در هر پایه که همزمان تحت هر عنوان در دستگاهها و نهادهای نامبرده در جدول پیوست آن دستورالعمل مطابق قانون مدیریت خدمات کشوری هرگونه رابطهی استخدامی دارند و یا محل خدمت آنان در این دستگاههاست تا زمانی که رابطهی استخدامی آنان پابرجاست نباید از پروانهی اشتغال به کار در هیچیک از صلاحیتهای مندرج در ظهر پروانهی خود و امتیازهای ناشی از آن استفاده کنند. و در بند (۴) عدم رعایت مفاد این دستورالعملرا تخلف انتظامی محسوب نموده بود.این دستگاهها و نهادها عبارتاند از:
ردیف |
دستگاههای مشمول دستورالعمل |
زیرمجموعه |
۱ |
وزارت راه و شهرسازی |
ستاد وزارتخانه، ادارات کل راه و شهرسازی استانها، سازمان ملی زمین و مسکن، سازمان هواشناسی کشور، سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات عمومی و دولتی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، شرکت آزمایشگاه فنی خاک، شرکت عمران شهرهایجدید، سازمان بازآفرینی شهری |
۲ |
وزارت کشور |
ستاد وزارتخانه، استانداری، فرمانداری، بخشداری، دهیاری، سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور |
۳ |
وزارت نیرو |
مهندسی آب و فاضلاب کشور، شرکت برق منطقهای، شرکتهای توزیع نیروی برق، شرکتهای آب منطقهای، شرکتهای آب و فاضلاب شهری، شرکتهای آب و فاضلاب روستایی |
۴ |
وزارت نفت |
شرکت ملی گاز اعم از کشوری و استانی |
۵ |
شهرداریها |
تشکیلات مرکزی و مناطق، کلیه سازمانها و شرکتهای وابسته به شهرداری اعم از اینکه کل سهام یا درصدی از آن متعلق به شهرداری باشد |
۶ |
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی |
تشکیلات مرکزی و ادارت کل استانها |
۷ |
شورای شهر و روستا |
اعضای اصلی و علیالبدل و کارکنان |
۸ |
سازمان ثبت اسناد و املاک کشور |
تشکیلات مرکزی و ادارات استانی |
۹ |
دبیرخانهی شورایعالی مناطق آزاد، تجاری، صنعتی و ویژهی اقتصادی |
تشکیلات مرکزی و سازمانهای مناطق |