نگاهی به روش‌های آبرسانی کرمان از قدیم تا امروز
کرمان شهری است در دل کویر که به دلیل اقلیم خاص، محل مناسبی برای احداث یخدان بوده و آب‌انبارهای قدیمی در این شهر نشانگر میزان بارش دراین منطقه بوده است.
به گزارش تاسیسات نیوز، کمبود میزان بارش و بالا بودن میزان تبخیر در این منطقه خشک، مردم قدیم کرمان را وادار به احداث بناهای عظیم یخدان‌ها کرده است که معماری خاص و شگفت‌انگیز آن نشانگر ذوق و سلیقه مردم آن دوره بوده است.
هر چند آب آشامیدنی کرمان قدیم به دلیل وجود آب‌های سطح‌الارضی از طریق قنات‌ها و چاه‌ها تأمین می‌شد اما قنات‌ها در مسیر خود تنها از بعضی محل‌ها و منازل عبور می‌کردند و خانه‌ای که قنات از آن می‌گذشت، نسبت به خانه‌های دیگر ارزش بیشتری داشت چرا که ساکنان آن می‌توانستند آب مورد نیاز خود را با زحمت کمتری به دست آورند.
یخدان‌های حومه شهر
در گذشته یخدان‌هایی در حومه شهر بود که در ایام یخبندان زمستان، آب را در استخر کنار آن می‌ریختند و آب یخ می‌بست، صبح زود یخ‌ها را می‌شکستند و داخل یخدان می‌ریختند و درب آن را می‌بستند، تابستان یخ داخل یخدان‌ها را به بازار می‌آوردند و در بعضی سال‌ها که زمستان چندان سردی نبود، زندگی برای مردم به سختی سپری می‌شد.
مهم‌ترین یخدان‌های کرمان قدیم
یخدان‌های کرمان عبارت بودند از یخدان چوب مفیدی، یخدان‌های زریسف، یخدان رحیم‌آباد و یخدان مؤیدی و مابقی یخدان‌ها تماماً از بین رفته و اثری از آن‌ها باقی نیست.
آب این یخدان‌ها از قنات تأمین می‌شده و فالوده فروشان صاحب آن‌ها بودند و بعضی هم وقف بر عامه بوده‌اند.
به این یخدان‌ها باید یخدان محله ریگ‌آباد را هم اضافه کرد که در حال حاضر بازسازی شده است.
متروکه شدن یخدان‌ها
با تقلیل و متعاقب آن، خشک شدن آب بیشتر قنات‌ها، آب انبارها و یخدان‌های کرمان به بناهای متروکی تبدیل شدند که اکنون تنها می‌توان از آن‌ها به عنوان نمونه‌ای از میراث‌های به جا مانده از پیشینه پر فراز و نشیب آب کرمان یاد کرد.
کیفیت آب در کرمان قدیم
طبق اسناد و اطلاعات به جای مانده از گذشته می‌توان چنین نتیجه گرفت که تقریباً تمام انواع آب‌هایی که مردم کرمان در گذشته از آن‌ها به عنوان آب آشامیدنی استفاده می‌کردند، آلوده و ناقل بسیاری از امراض و بیماری‌های خطرناک و مهلک بودند.
البته پیشینیان چاره‌ای غیر از استفاده از همین آب‌های آلوده نداشتند و شاید تصور نمی‌کردند که در آینده‌‌ای نه چندان دور، فرزندانشان قادر باشند آب آشامیدنی بدون امراض و به اصطلاح امروز تصفیه شده را در هر زمان و مکان و به هر اندازه به راحتی مورد استفاده قرار دهند.
با کمال تأسف، روزگاری را که پیشینیان برای دستیابی به اندکی آب آلوده و بیماری‌زا مرارت‌ها و مشقت‌های غیرقابل وصفی را تحمل می‌کردند به سادگی به بوته فراموشی سپرده شد و با مصرف بی‌رویه و هدر دادن این عنصر مقدس مشکلات و گرفتاری‌های گذشته را برای خود فراهم کردند.
یک سند از گذشته
مرحوم میرزا برزو آمیغی یکی از مدیران سابق دبیرستان ایرانشهر که جدیت او در امر نظم و انضباط، زبان‌زد مردم قدیم کرمان بوده در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۳۸ برای استاندار وقت نامه‌ای نگاشته تا وی را از وضعیت نامطلوب یکی از آب انبارهای کرمان با خبر سازد.
او با احساس مسئولیتی که نسبت به همشهریان خود داشته به نکات ظریفی اشاره کرده و خواستار بهسازی این آب انبار که بخشی از آب آشامیدنی مردم از آب ذخیره شده در آن تأمین می‌شد، شده بود.
نگاشته‌های کتاب شش دروازه
علاوه بر نامه مرحوم محمود همت، در کتاب «کرمان شش دروازه» کیفیت آب‌های آشامیدنی مردم کرمان در ادوار گذشته را مورد بحث قرار داده است، « در آن ایام مثل امروز آب لوله‌کشی نبود و در هر محله حوض انباری بود که آن را هر چند وقت یک بار پر از آب می‌کردند و مردم آب مورد نیاز خود را از همین حوض انبارها می‌آوردند، آب حوض انبار با چاه این فرق را داشت که آب چاه کمی شور مزه و ناگوار بود، آب چاه خنک و گوارا و سبک بود، اما مملو از میکروب و به لحاظ اینکه مقر آب که داخل حوض می‌ریخت پر از موش و گاهی توله سگ و گربه مرده بود و از روی این اجساد آب می‌گذشت و این میکروب‌ها را به حوض می‌برد با این وضع مردم چاره نداشتند و می‌خوردند.
چاه‌های خانگی
یک کارشناس آب می‌گوید: بخشی از آب آشامیدنی مردم در گذشته از طریق چاه‌ها تأمین می‌شد و در هر خانه‌ای چاهی وجود داشت که آب را با «چاه چرخ» از آن بیرون می‌کشیدند و در بعضی از خانه‌های بزرگ که دارای باغ و کشتزار بودند با وسیله‌ای به نام «چرخ گاوگرد» آب را از زمین استخراج می‌کردند که این آب به مصرف کشاورزی و مصارف آشامیدن مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
آب انبار
مهدی دوامی افزود: بخش عمده آب‌های آشامیدنی از آب موجود در مخازنی تأمین می‌شد که به «آب انبار» موسوم بودند، این آب انبارها به دو دسته تقسیم می‌شدند یکی آب انبارهای خانگی و دیگری آب انبارهایی که در صحراها و شهرها و روستاها برای استفاده عمومی ساخته می‌شد.
وی عنوان کرد: آب انبارهای خانگی دو نوع بودند یکی مخزن آب آشامیدنی و دیگری مخزن آب باغبانی، مخازن آب آشامیدنی معمولاً سربسته بودند. برای آب‌بند ساختن آن مخزن از آهک‌های آب بند به نام ساروج استفاده می‌شد، برداشت آب به وسیله شیر صورت می‌گرفت که آن را کمی بالاتر از کف آب انبار نصب می‌کردند.
داومی تصریح کرد: برای تأمین مصارف باغبانی در نقطه‌ای مناسب حوض یا استخر می‌ساختند که صرف نظر از ذخیره آبی یک عنصر تزئینی معماری به شماره می‌رفت.
وی عنوان کرد: این مخازن خانگی را در گردش هفتگی بیشتر از منابع آبی خارج از محوطه مسکونی از قبیل رودخانه، قنات، چشمه و گاهی نیز آب باران پر می‌کردند. این روش تأمین آب هنوز هم در روستاهایی که لوله‌کشی ندارند، دیده می‌شود.
آب انبارهای عمومی
در واقع این آب انبارها حوض‌های بزرگی بودند که در زیرزمین می‌ساختند و مردم می‌توانستند از طریق پلکان‌هایی که برای پایین رفتن در نظر گرفته شده بود، خود را برای برداشتن آب به این حوزه‌های زیرزمینی برسانند.
این مخزن آبگیر از لحاظ ساختمان استوانه‌ای شکل بوده و در زیرزمین نهفته می‌شد و روی آن‌ها سقفی به شکل مخروط دیده می‌شد که در رأس آن هواکش تعبیه شده است، گاهی نیز چند هواکش به صورت بادگیر در اطراف آن تعبیه می‌کردند.
برداشت آب از آب انبار توسط راه پله‌ای که عمقش با گودی انبار برابر است صورت می‌گرفت، پهنای پله را طوری انتخاب می‌کردند تا پایین روندگان مزاحم بالا روندگان با سطل و کوزه پر از آب نشوند و برای تسریع در پر کردن ظروف آب گاهی دو تا سه شیر یا بیشتر نصب کرده بودند.
تذکر این نکته لازم است که در نتیجه عمل همین بادگیرها، آب انبارهای بزرگ به قدری کامل و خوب تهویه می‌شدند که آب آن‌ها در گرمای شدید تابستان بسیار خنک می‌ماند، در کنار کویر و جاده‌های کاروانی از اینگونه آب انبارها زیاد دیده می‌شود.
معروف‌ترین آب انبارها
آب ملک که در محله شهر واقع شده، آب انبار شیخ داوود نزدیک دروازه ناصریه، آب انبار خیابان مظفری، آب انبار ابراهیم خان واقع در قیصریه، آب انبار وکیل واقع در قیصریه بازار، آب انبار حاج آقا علی روبه‌روی مسجد حاج آقا علی، آب انبار گنجعلیخان واقع در بازار مسگری، آب انبار میدان قلعه، آب انبار حاج غلامحسین واقع در بازار دروازه رق‌آباد و آب انبار خواجه خضر در کوچه خانقا قرار دارد.
آب این حوض انبارها از قناتی که در نزدیکی آن‌ها بود تأمین می‌شد و در زمستان آب را پر از آب می‌کردند تا در تابستان خنک و گوارا باشد.
آب انبارهای دیگری به نام باغ للِ، قبه سبز، حاج محمدتقی، کوچه مؤیدی، محله شهر، ابراهیم خان، بازار مظفری و بازار قلعه وجود داشته که تماماً متروکه شده و تنها آثار بعضی از آن‌ها به جامانده است.
ظرفیت این نوع آب انبارها بین ۳۰۰ تا ۳ هزار متر مکعب بوده است.
معماری آب‌انبارها
ساختمان اینگونه آب‌انبارها به طور مدور بدون ستون امکانپذیر نیست از این لحاظ در قدیم مجبور بودند ستون‌های وسطی در یک یا چند ردیف برای تکیه دادن سقف‌های گنبدی یا ضربی آب‌انبارها در نظر بگیرند در برخی از آب‌انبارها، کف مخزن آب یا همان حوض موجود در آب‌انبار را با یک لایه از سرب می‌پوشاندند تا در واقع عایقی باشد برای جلوگیری از حرارت و گرمای زمین و در نتیجه خنک ماندن آب موجود در حوض انبار.
یخچال‌های مخروطی شکل
به غیر از آب‌انبارها در بسیاری از نقاط کشور خرابه‌هایی به شکل آب‌انبارهای بزرگ مخروطی شکل مشاهده می‌شود که برای ذخیره کردن یخ به کار می‌رفته‌اند، این انبارها را یخچال می‌نامیدند و در شهرها و روستاها معمولاً از آن‌ها استفاده می‌شده است و در گذشته مصرف یخ ساکنان هر منطقه در فصل گرمای تابستان به وفور از همین راه تأمین می‌شد.
طرز تهیه یخ این یخچال‌ها
روش تهیه یخ این یخچال‌ها بسیار جالب و از این قرار بوده که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف تعبیه می‌کردند که در شب‌های زمستان به طور یکنواخت روی آن قرار می‌گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می‌بست، وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب‌های منجمد شده قبلی جلوگیری کند در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ‌گیری می‌تابید آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می‌کردند.
مقدار آبی که هر شب روی توده‌های منجمد از یخ‌های قبلی هدایت می‌شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد و یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ‌گیر از چند سانتیمتر تجاوز نمی‌کرد، این شرط فنی به خوبی می‌رساند که یخچال‌سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ‌گیری را طراز کنند.
پس از آن تقریباً قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می‌رسید، یخ‌ها را قطعه قطعه کرده و به داخل منابع که به مثابه همان آب‌انبارهای مدور تعبیه شده بود و در مجاورت سطوح یخ‌گیری قرار داشت می‌ریختند و انبار می‌کردند.
در کف انبار یخ، یک یا چند چاه پیش‌بینی شده بود تا آب‌هایی که احتمالاً در فصل گرما از آب شدن یخ‌ها به‌وجود می‌آمد از کف انبار دور شود، روی هر طبقه از یخ‌ها مقداری کاه می‌ریختند تا از چسبیده شدن آن‌ها به یکدیگر جلوگیری شود، این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ‌ها پس از تهیه به کار می‌رفت و دیگری برای بیرون آوردن آن در فصل تابستان.
روش توزیع آب در کرمان قدیم
در فاصله سال ۱۳۲۰ تا اواسط دهه ۴۰، عده‌ای در کرمان به توزیع و فروش آب به وسیله تانکرهایی که روی گاری‌های چوبی قرار می‌گرفت و با نیروی اسب، قاطر یا الاغ به حرکت در می‌آمد مبادرت می‌کردند و آب مورد نیاز مردم را از معروف‌ترین قناعت آن زمان یعنی قنات مؤیدی که حدوداً در اراضی مابین میدان خواجو و میدان علی‌بن ابیطالب (ع) کنونی مظهر می‌شد درون این تانکرهای سیار ریخته و روانه کوچه‌ها و محله‌های مختلف شهر می‌شدند و پیوسته فریاد سر می‌دادند، «آب مؤیدی، آب سرچشمه … بهترین آب».
زن‌ها با شنیدن صدای آشنای این فروشندگان آب چادر بر سر انداخته و به کمک کودکان خود ظروفی از قبیل کوزه، دلو و یا حلبی را به کوچه می‌بردند و آبی را که عاملان توزیع آب از سرچشمه قنات مؤیدی آورده بودند و به نسبت آب سایر قنات‌ها و معدود آب‌انبارهایی که باقیمانده بود، سالم‌تر و گواراتر بود، حلبی یک ریال می‌خریدند تا آب مورد نیاز آشامیدن و پخت و پز خانواده خود را برای یکی دو روز مهیا کرده باشند.
سقاها در کرمان قدیم
افرادی بودند که آب مورد نیاز مردم کرمان را با شیوه‌هایی ساده‌تر توزیع و یا به فروش می‌رساندند، این افراد در اصطلاح عامه مردم کرمان «سقا» نامیده می‌شدند، درست مشخص نیست که سقاها که آب قنات‌ها و آب‌انبارها را درون مشک‌های گوسفند ریخته و گردن می‌آویختند و در مناطق مختلف شهر و به خصوص محله‌های پر از ازدحام و پرترددی مانند بازار به انتظار تشنه لبی که جرعه‌ای آب طلب کند و سلامی بر شهی تشنه لب کربلا حسین بن علی (ع) و لعنی و نفرینی بر قاتلان وی نثار کند و به خاطر انجام یک عمل ثواب پول ناچیزی دریافت کند از چه زمان و چه تاریخی این کار را رایج کرده بودند، اما قدر مسلم این است که از زمان‌های بسیار دور و پیش از آن که توزیع کنندگان آب با گاری مبادرت به فروش آب کنند به این کار که تبدیل به یک شغل شده بود می‌پرداختند و با درآمد ناچیز آن، امرار معاش می‌کردند.
این سقاها مشک‌های چرمی بزرگی به دوش داشتند و پر از آب کرده به خانه‌ها می‌بردند و بعضی مواقع که مشتری نبود، مشک پر از آب را کنار سقاخانه می‌گذاردند و فریاد می‌زدند: «هر کس می‌خواهد آمرزیده شود، پول این مشک آب را بدهد تا آن را در سقاخانه خالی کنم»، یک قران یا ده شاهی به او می‌دادند مشک را خالی می‌کرد.
بعضی هم با کوزه یا لیوانی که داشتند آب به مردم می‌فروختند در ایام محرم و صفر سقاها پول نمی‌گرفتند، اما آب برای مجالس روزه‌خوانی می‌بردند و پول زیادی عایدشان می‌شد.
در قدیم روز عاشورا سقاها جمع شده نوعی عزاداری می‌کردند که دلسوز و گریه‌آور بود و بعضی مواقع با مشک گردانی هنر‌نمایی می‌کردند و هر کدام برنده می‌شدند خلعت و انعام دریافت می‌داشتند.
به تدریج عده‌ای از سقاها توزیع و فروش آب را با کمک الاغ یا قاطر انجام دادند، این افراد با در اختیار داشتن یک شی چوبی که مانند زین بر پشت الاغ بسته می‌شد و در هر طرف آن دو تا سه حلب آب قرار می‌گرفت با صرف وقت کمتری به کسب درآمد می‌پرداختند و با فروش هر حلب آب به قیمت دو ریال در حالی که فریاد می‌زدند، «آب خنک مال حوض ملک» به دنبال مشتری می‌گشتند، البته عده‌ای از سقاها به موازات فروش آب به مردم در مواقعی از اداره بلدیه مزد می‌گرفتند و با مشک‌ها و حلبی‌های آب به آبپاشی خیابان‌های خاکی شهر می‌پرداختند.
ظهور شغلی با عنوان فروشندگی آب
شیوه توزیع آب با مشک و حلب، زمینه را فراهم ساخت تا از حدود سال ۱۳۲۰ تا اواسط دهه ۴۰ بنا به عواملی از جمله افزایش جمعیت، گسترش فضای شهر و نیاز به سرعت بیشتر در انجام کارها، توزیع آب به صورت سازمان یافته و پیشرفته‌تر از گذشته انجام پذیرد.
عده‌ای با مشارکت یکدیگر کار توزیع و فروش آب را به وسیله گاری‌هایی که تانکرهای آب بر روی آن قرار می‌گرفت گنجایش بیشتری برای حمل آب داشت آغاز کردند، این افراد آب مورد نیاز مردم را از تانکرهای بزرگی که در محلی معروف به صحرا حوالی میدان فابریک سابق به طور ثابت مستقر کرده بودند و آب آن را از قنات حسین‌آباد تأمین می‌کردند، درون منبع گاری خود ریخته و برای فروش روانه سطح شهر می‌شدند.
آب موجود در تانکرهای بزرگ که در واقع مخازن ثابت آب کرمان محسوب می‌شدند از طریق ماشین‌های تانکردار شهرداری که هر صبح روانه قنات حسین‌آباد در نزدیکی ماهان می‌شدند و آب گوارا و سالم این قنات را که برای مصرف روزانه مردم کرمان به این شهر حمل می‌کردند در تانکرهای مذکور تخلیه می‌شد.
البته عده‌ای از فروشندگان آب، تانکر گاری‌های خود را از آب قنات مؤیدی که یک دستگاه تلمبه دستی در دهانه آن کار گذاشته بودند پر می‌کردند، گاری‌هایی که از آن‌ها به منظور حمل آب آشامیدنی استفاده می‌شد توسط فردی به نام حاج محمود حسینی معروف به حاج محمود نجار که نجاری وی در منطقه «چوپان محله» واقع بود، ساخته می‌شد.
اسب‌ها و قاطر‌هایی که به وسیله آن‌ها با گاری‌ها، آب را حمل می‌کردند توسط فردی به نام حاج حسین هاشمی معروف به حسن هدایت که در واقع مسئول نگهداری و به اصطلاح چاروادار اسب‌ها بود در محله معروف شاهزاده محمد نگهداری می‌شدند.
همچنین کار توزیع و فروش آب را افرادی به نام سید محمود کارآموز، محمد ایرانمنش، شاهپور نشاط و افراد دیگری که نام آن‌ها در گذر زمان به بوته فراموشی سپرده شده، انجام می‌دادند.
تولد دوره‌ای جدید از آبرسانی در کرمان قدیم
شیوه توزیع آب با تانکر رایج بود تا اینکه با جاری شدن چند سیل ویرانگر بیشتر قنات‌های کرمان از جمله قنات معروف مؤیدی تخریب شد.
ویرانی حاصل از این سیل و روانه شدن گل و لای به درون قنات‌ها به حدی بود که دیگر قابل لایروبی و بازسازی نبودند، البته این اتفاق زمینه‌ای شد تا دوره جدیدی از تاریخ آب در شهر کرمان آغاز شود.
بدین ترتیب که بعد از تخریب قنات‌ها و به دنبال آن متروک شدن معدود آب‌انبارهای موجود، مردم شهر مجبور بودند آب مورد نیاز خود را از آب قنات حسین‌آباد که توسط ماشین‌های تانکردار به کرمان حمل می‌شد، تأمین کنند، اما این مقدار آبی که قنات حسین‌آباد به کرمان آورده می‌شد، کفاف نیاز مردم را نمی‌داد.
در فاصله سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۷ شهرداری کرمان برای بهبود وضعیت آب آشامیدنی این شهر با یک اقدام قابل توجه به انتقال آب با یک لوله از قنات هفت‌چنار حسین‌آباد واقع در ۲۰ کیلومتری کرمان به منابع ثابتی که در منطقه صحرا مستقر بودند، مبادرت ورزید.
با اتصال دائمی آب قنات حسین‌آباد به مخازن ذخیره آب شهر کرمان فروشندگان آب بدون هیچ وقفه‌ای می‌توانستند آب مورد نیاز اهالی را در تانکر گاری‌های خود ریخته و در سطح شهر توزیع کنند.
تأسیس نخستین سازمان آب و لوله‌کشی در کرمان
در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۷ هجری شمسی نخستین گام برای کشیدن لوله‌ای به طول ۲۰ کیلومتر از روستای حسین‌آباد به محل منبع آب مؤیدی برداشته شد، صاحبان گاری‌هایی که به تشریح وضعیت آن‌ها پرداخته شد، صبح علی‌الطلوع مقابل منابع آب صف می‌کشیدند و پس از آبگیری منبع گاری خود به داخل محلات شهر روانه شده و با صدای بلند فریاد می‌زدند، «آب سرچشمه، آب مؤیدی، بهترین آب».
اهالی محله‌ها نیز کوزه به دست مقابل گاری‌های توزیع آب صف می‌کشیدند تا به نسبت جمعیت ساکن در منزلشان آب آشامیدنی حداکثر یک شبانه‌روز اهالی خانه را فراهم کنند و فردا روز از نو روزی از نو.
تشکیلاتی شدن آبرسانی در کرمان
نخستین گامی که برای لوله‌کشی شهر کرمان برداشته شد به سال ۱۳۳۵ بر می‌گردد، زمانی که سازمان برنامه و بودجه طرح و نقشه ۲۴ کیلومتر لوله‌کشی را در دستور کار خود قرار داد و با حفر پنج حلقه با همکاری شرکت پرما و نظارت حسنعلی مستوفی مشاور سازمان برنامه را آغاز کرد.
البته به غیر از این چاه‌ها، چاه عمیق دیگری در کارخانه خورشید و دو چاه دیگر توسط شهرداری کرمان حفر و ساختمان مخزنی به گنجایش یک‌هزار متر مکعب احداث شد.
قرارداد لوله‌کشی شهر کرمان به طول ۲۴ کیلومتر از نوع چدنی مابین سازمان برنامه و شهرداری و از طرفی تجهیز پنج حلقه چاه داخل شهر و احداث ساختمان مبنی به گنجایش یک‌هزار متر مکعب آب میان سازمان برنامه و بودجه و شرکت ساختمانی جم در سال ۱۳۳۵ منعقد و با نظارت مهندسان مشاور اجرای طرح آغاز شد.
اما به دلایلی کار لوله‌کشی مدتی متوقف شد و نظارت آن به گروه اترس مهندسان مشاور واگذار شد در نتیجه این پروژه حدود ۹ سال به طول انجامید و هزینه‌ای بالغ بر ۲۰ میلیون به خود اختصاص داد که البته این بودجه از محل وام سازمان برنامه و کمک‌های غیرمالی اصل چهار تأمین و اداره امور لوله‌کشی شهر کرمان به طور رسمی به شهرداری این شهر واگذار شد.
در تاریخ ۱۹ فروردین ماه ۱۳۴۳ گروه اترس طی نامه‌ای به فرماندار و سرپرست وقت شهرداری کرمان در زمینه لوله‌کشی و تأسیس دایره شبکه آب شهر کرمان چنین نوشت، «دادن هر گونه انشعاب و … در تأسیسات لوله‌کشی از طرف شهرداری مستلزم تحویل موقت شبکه لوله‌کشی به آن شهرداری بوده».
در آن زمان آن چه می‌توانست از اهمیت خاصی برخوردار باشد، وجود گروه مجهزی به نام «دایره شبکه آب کرمان» بود که این گروه از شهرداری وقت تقاضا کرد تا فرصت را غنیمت شمرده، مقرر کنند تشکیلاتی به ترتیب سلسله مراتب و با تبیین وظایف هر یک چه از نقطه نظر امور تأسیسات و رسیدگی کامل در تمام اوقات شبانه‌روز به موتورخانه‌ها، دستگاه‌های کلرزنی، شیرهای فشار و تخلیه منبع آب و چه از نظر واگذاری انشعاب که روز به روز بر تعداد متقاضیان آن افزوده می‌شد، شکل گرفته و آغاز به کار کند.
تصفیه آب و گام‌های مدرن‌تر برای آبرسانی
در تاریخ ۱۵ اسفند‌ماه سال ۱۳۴۳ شرکت جم آمادگی خود را در زمینه تحویل لوله‌کشی آب کرمان به سازمان برنامه اعلام کرد، اما در این زمان شهرداری فاقد هر نوع تجهیزات برای اداره امور آب کرمان بود و همین امر موجب شد تا سرپرست اداره آب شهر کرمان پیشنهاداتی برای بهبود لوله‌کشی آب کرمان عرضه دارد.
پیرو این پیشنهادات و با توجه به اینکه تعداد انشعابات و متقاضیان رو به ازدیاد بود و رسیدگی به این امور توسط «دایره آب شهرداری» مقدور نبود، سازمان آب کرمان بر اساس ماده ۸۴ قانون شهرداری‌ها در مورخ ۱۹ مهرماه سال ۱۳۴۶ به منظور تأمین و توزیع آب شهری کرمان تأسیس و اداره امور آب با ۳۶ کیلومتر لوله‌کشی و دو هزار انشعاب به این سازمان واگذار شد.
همزمان با تأسیس سازمان آب، سازمان برنامه به منظور توسعه لوله‌کشی و تأمین آب کرمان مبلغ ۶۰ میلیون ریال به این سازمان اختصاص داد که از محل اعتبار مذکور برای حفر و تجهیز پنج حلقه چاه عمیق در اراضی منطقه فریزن و ایجاد تصفیه‌خانه شهر کرمان قراردادهایی با وزارت آبادانی و مسکن منعقد و این اقدامات اساسی مورد بهره‌برداری قرار گرفت، با این اوصاف تعداد مشترکان آب در ابتدای سال ۱۳۴۸ به ۴ هزار و ۵۲۴ و تا پایان همان سال به ۷ هزار و ۴۹۵ مشترک رسید.
پس از آن نیز سه واحد تصفیه‌خانه آب کرمان در سال ۱۳۴۹ به منظور تصفیه فیزیکی و شیمیایی یک‌هزار و ۵۰۰ متر مکعب آب ایجاد و آزمایشگاه تصفیه خانه نیز در محل طراحی و در نظر گرفته شد.
آب‌های زیرزمینی کرمان بمبی خنثی نشده
این بود گوشه‌ای از تاریخچه رشد آب و فاضلاب شهری کرمان از گذشته تاکنون، اما ناگفته نماند که روند توسعه روزافزون و سریع شهری کرمان و پیشرفت کند و استاندارد نبودن سیستم فاضلاب‌های این شهر امروزه آب‌های زیرزمینی و قنات‌های این منطقه را به یک بمب خنثی نشده تبدیل کرده که هر لحظه امکان انفجار آن می‌رود.
قرار گرفتن این منطقه بر روی گسل‌های فعال زلزله و تکان‌های مستمر این گسل‌ها احتمال وقوع این خطر و از بین رفتن کامل بافت قدیم و آثار و بناهای عظیم تاریخی مانند راسته بازار سنتی، مسجد جامع، بنای مشتاقیه و دیگر آثار بی‌نظیر این شهر را بیشتر می‌کند.
پایان پیام/.