محققان در یک پژوهش نشان داده‌اند که طراحی و معماری فضاهای آموزشی نظیر دبیرستان‌ها می‌تواند تاثیر واضح و قابل توجهی بر کاهش یا افزایش اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان داشته باشد.
به گزارش تاسیسات نیوز، با توجه به این‌که انسان‌ها در فضاهای جمعی حضور پیدا می‌کنند و به رفتارهای اجتماعی و تعاملات اجتماعی می‌پردازند، عملکرد صحیح آن‌ها در اجتماع بسیار مهم است. در این میان، رشد و پرورش نوجوانان که در سنین حساسی به سر می‌برند، برای آن‌که بتوانند رفتارهای اجتماعی مناسبی داشته باشند، از امور ضروری است. علم روان‌شناسی محیط ثابت کرده است که معماری فضاهای ساخته شده، رفتار و ذهن کاربران آن فضاها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین با توجه به این‌که نوجوانان ساعاتی از زندگی خود را در مدرسه سپری می‌کنند، طراحی و معماری مدارس آن‌ها باید به طور مطلوب انجام شود تا بستر مناسبی برای رشد و پرورش این نوجوانان فراهم آید.
به گفته متخصصان، در حیطه فضاهای آموزشی، پژوهش‌های زیادی انجام شده است. بنا بر برخی از این تحقیقات، سر و صدا، موقعیت نشستن افراد، جنسیت، حریم خصوصی و ویژگی‌های فضایی کلاس‌ها، اموری مربوط به علم روان‌شناسی محیط هستند که توجه به آن‌ها در طراحی فضاهای آموزشی می‌تواند موجب بهبودی سیستم آموزشی و کیفیت زندگی دانش‌آموزان شود. گفته می‌شود توجه به مواردی چون تغییرپذیری فضا و اجزای آن، تنوع پذیری، تداخل فضاهای باز و بسته و بازسازی عناصر محرک طبیعی مثل نور، گیاهان و آب در طراحی فضای مهدکودک‌ها، موجب افزایش خلاقیت کودکان می‌شود. همچنین، نور متغیر می‌تواند به طور مستقیم، بی‌قراری دانش‌آموزان را کاهش دهد و رفتارهای اجتماعی آن‌ها را بهبود بخشد.
در همین رابطه، پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز در مطالعه‌ای، تاثیر مؤلفه‌های معماری فضاهای آموزشی را در میزان اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان دبیرستانی مورد بررسی قرار داده‌اند.
این تحقیق توصیفی با مشارکت دانش‌آموزان دبیرستان‌های دخترانه شیراز انجام شده است تا نگاهی جدید به موضوع طراحی فضاهای آموزشی صورت گیرد. روش گردآوری اطلاعات در این مطالعه به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش مطالعات کتابخانه‌ای شامل پژوهش‌ها و کتب مرتبط با موضوع و در بخش میدانی شامل مشاهده فردی از مدارس و توزیع پرسش‌نامه‌های مرتبط بوده است.
یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که بین مطلوبیت ویژگی‌های معماری مدارس و اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان، رابطه معکوس برقرار است و هرچه میزان توجه به مؤلفه عملکردی معماری مدارس بیشتر باشد، اضطراب اجتماعی نوجوانان، بیشتر کاهش خواهد یافت.
طاهره نصر، دانشیار و پژوهشگر شهرسازی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز و دیگر همکارش در این تحقیق، می‌گویند: «مشخص شد که هرچه میزان توجه طراحان به ویژگی‌های مطلوب معماری مدارس بیشتر باشد، اضطراب اجتماعی نوجوانان نیز به مقدار بیشتری کاهش می‌یابد».
آن‌ها می‌افزایند: «نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه‌ها نیز نشان داد که با وجود این‌که در طراحی برخی مدارس مورد بررسی، یک حیاط مرکزی با هدف تأثیر ذهنی، روحی، تنوع محیطی و جذابیت محیطی و امنیت روانی طراحی شده است، اما چون درب این حیاط مرکزی بسته است و کاربران امکان استفاده از آن را ندارند، مؤلفه کالبدی و فضایی معماری در این مدرسه از نظر دانش‌آموزان از میزان کمی برخوردار است».
این موضوع در مدارسی هم که در آن‌ها فضایی با قابلیت چندمنظوره بودن وجود دارد، اما به آن توجهی نشده و یا در جاهایی که کارگاه سمعی و بصری با ابعاد نامناسبی در نظر گرفته شده و راه دسترسی به آن نیز پیچیده است، دیده می‌شود.
به گفته نصر و همکارش، «بنا بر نتایج تحقیق ما، بهتر است که ناظران فضاهای آموزشی، علاوه بر کنترل مسائل آموزشی مدارس، فضاهای مختلف مدارس را نیز مورد بازدید قرار دهند. زیرا معماری فضاهای آموزشی و قابل استفاده بودن آن‌ها توسط کاربران می‌تواند در وضعیت روحی و روانی‌شان اثرگذار باشد».
به اعتقاد آن‌ها، «مسؤولان مدارس نیز باید آگاه شوند و به چنین مسائلی توجه کنند تا فضای آموزشی مطلوبی برای رشد و پروش شخصیت نوجوانان فراهم شود».
این یافته‌های علمی پژوهشی که دقت نظر در آن‌ها می‌تواند موجبات پویایی بیشتر ذهنی-روانی را در دانش‌آموزان فراهم کند، در نشریه «معماری و شهرسازی پایدار» منتشر شده‌اند. این نشریه به صورت دو فصلنامه توسط دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی انتشار می‌یابد.
