ظام ساخت‌وسازهای شهری و کیفیت ساخت بنا، بر تاب‌آوری شهر و کیفیت زندگی شهروندان تأثیر مستقیم دارد. کیفیت بناهای شهری تحت‌تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد و حل مسائل و مشکلات مرتبط با ساخت‌وسازهای شهری، نیازمند توجه به تمام این عوامل است.
به گزارش تاسیسات نیوز، بناهای شهری در بستر محیط و به اقتضای ویژگی‌های فضایی شهر شکل می‌گیرد. البته این ویژگی‌ها تنها شامل ابعاد کالبدی نیست؛ بلکه سایر ابعاد مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نیز دربرمی‌گیرد که نیازمند توجه است.
نهادها و ارگان‌های مختلفی بر فرآیندهای شهری ازجمله ساخت‌وسازها نظارت دارند و به آن‌ها جهت می‌دهند که اخلال در عملکرد هر یک از این نهادها، بر مجموعه ساخت‌وسازها در شهر اثرگذار خواهد بود. عدم‌مدیریت واحد از یک‌سو و تخطی از قانون از سوی دیگر، موجب شده امروزه شاهد کاهش کیفیت ساخت‌وسازهای شهری باشیم.
همکاری و تعامل هرچه بیشتر نهادهای دخیل در این فرآیند به ارتقای کیفیت ساخت‌وساز کمک می‌کند. در گفت‌وگو با آتوسا افغان، کارشناس معماری و عضو انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان، نقش هریک از نهادهای مسئول در فرآیند ساخت‌وسازهای شهری و اهم مشکلات در این زمینه را بررسی کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
متولی اصلی ساخت‌وسازهای شهری کیست؟
به‌طورکلی مشکلات و مسائل در حوزه ساخت‌وسازهای شهری، در دو بخش طرح تفصیلی و قوانین و مقررات ملی ساختمان قابل بررسی است که بخش نخست (طرح تفصیلی) در حوزه اختیارات شهرداری و بخش دوم (قوانین و مقررات ملی ساختمان) در حوزه اختیارات سازمان نظام مهندسی است.
متولی ساخت‌وسازهای شهری از زمان صدور پروانه ساخت تا پایان کار و صدور سند، شهرداری است که طی این فرایند از نهادهای مختلف ازجمله سازمان نظام مهندسی کمک می‌گیرد. مشکلات حوزه ساخت‌وساز نیز در این فرایند ایجاد می‌شود و ناشی از تخلف و تخطی از قوانین است.
شهرداری براساس طرح تفصیلی شهرها که در آن تراکم و ابعاد حجمی بناها تعریف شده، پروانه ساختمانی صادر می‌کند. چنان‌چه شهرداری بر طبق طرح عمل کند، مشکلی ایجاد نمی‌شود؛ اما چنان‌چه اقدامی برخلاف طرح تفصیلی در حوزه ساخت و ساز انجام شود، تخلف و تخطی از قانون بوده و شهرهای ما را دچار ناهنجاری و مسائل و مشکلات زیادی می‌کند.
اساس انجام بسیاری از اقدامات شهرداری در سطح شهر، ازجمله در حوزه ساخت‌وساز، طرح جامع و تفصیلی است و هر زمان که طرح‌های شهری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و از ضوابط و اصول آن تخطی شود، دچار بحران می‌شویم. به طورمثال طراحی نمای ساختمان و اصول مرتبط با آن کاملاً در طرح تفصیلی شهرها تعریف شده و به‌کارگیری نماهای کلاسیک در شهرهای ما مشخصاً با مفاد و ضوابط طرح تفصیلی در مغایرت است.
مشکلات دیگری نیز در حوزه ساخت‌وساز و در زمینه مقررات و قوانین ملی ساختمان وجود دارد که سازمان نظام مهندسی متولی آن است. مهندسان سازمان در چهار رشته ساختمان، عمران، مکانیک و برق، موظف به طراحی اصولی و نظارت بر بناها برمبنای این قوانین و مقررات هستند؛ لذا زمانی که در این حوزه کاری، چه در قسمت طراحی و چه در قسمت نظارت، تخلف و تخطی از قانون انجام بگیرد، حتی اگر ساخت بنا منطبق بر طرح تفصیلی نیز باشد، باز هم ساختمان دچار بحران و مشکل می‌شود.
دلیل اهمیت تعامل میان شهرداری و سازمان نظام مهندسی چیست؟
تعامل شهرداری و سازمان نظام مهندسی، بهترین نتایج را به همراه دارد. طرح تفصیلی و مقررات ملی ساختمان، پدیده ساخت و سازهای شهری را کنترل می‌کند و هر قدر متولیان این دو بخش با یکدیگر هماهنگی بیشتری داشته باشند، روند انجام ساخت‌وسازهای شهری نیز بهتر خواهد بود.
آنچه موجب می‌شود برخی مواقع شاهد نبود نظام منسجمی بر ساخت‌وسازها باشیم، این است که این دو مجموعه گمان می‌کنند در صورت تعامل، منافعی را از دست خواهند داد که دیدگاه درستی نیست؛ زیرا با تعامل قطعاً اتفاقات بهتری برای مجموعه ساخت‌وساز و پدیده ساختمان خواهد افتاد.
شهرداری یا نظام مهندسی؛ کدام‌یک در حوزه ساخت‌وساز مسئولیت بیشتری دارد؟
اگر موضوع بحث ساختمان و سازه، ایمنی و تجهیزات آتش‌نشانی باشد، صددرصد مسئولیت آن برعهده سازمان نظام مهندسی است و تک‌تک مهندسانی که در این مجموعه فعالیت می‌کنند، به شهرداری تعهد می‌دهند که کار طراحی و نظارت را به درستی انجام دهند؛ اما زمانی که ساخت‌وسازها در بستر شهرسازی مورد بحث است، وزارت راه و شهرسازی نیز در این زمینه مسئولیت می‌یابد؛ زیرا این سازمان با تأیید طرح تفصیلی شهر، آن را به شهرداری ابلاغ می‌کند و شهرداری مجری اجرا می‌شود.
سازمان نظام مهندسی که وظیفه کنترل ساختمان، کیفیت ساخت، و رسیدگی به وضعیت مهندسان و حق تعرفه را برعهده دارد، در این زمینه مسئولیت چندانی ندارد. در بعضی از موارد تخلف ساخت‌وساز، شهرداری مقصر بوده و در برخی دیگر شهرداری کمتر مقصر است؛ اما به طور کلی در این فرآیند همه چیز تحت کنترل شهرداری است.
تعامل میان این دو مجموعه چگونه امکان‌پذیر است؟
اتفاق خوشایندی که در نتیجه تعامل سازمان نظام مهندسی و شهرداری خواهد افتاد، مشخص‌تر شدن تکلیف مهندسان است. زمانی که این دو مجموعه با یکدیگر هم‌سو و همراه نباشند، مهندسان بلاتکلیف خواهند بود و این شرایط منجربه بروز مسائل مختلفی در مسیر ساخت‌وساز خواهد شد.
در هر استانی یک هیئت چهار نفره متشکل از معاونت عمرانی استانداری، شهردار، مدیریت اداره راه و شهرسازی و ریاست سازمان نظام مهندسی وجود دارد. این هیئت چهار نفره دقیقاً مجموعه‌ای هستند که بر مسائل ساخت و ساز نظارت دارند و دارای قدرت تصمیم‌گیری اجرایی در چارچوب قانون هستند.
این چهار نهاد به‌طورمشخص در پدیده ساخت و ساز مسئول بوده و باید در کنار یکدیگر با تعامل بیشتری همکاری داشته باشند. در بسیاری موارد این هیئت که بالاترین مرجع هر استان است، مسائل و مشکلاتی را که میان سازمان‌ها وجود دارد، برطرف می‌کند؛ لذا انتظار می‌رود وفاق میان آن‌ها بیشتر شود.
بعضی مواقع در جریان چرخش پول و سرمایه، این سازمان‌ها دچار اختلاف می‌شوند که درنهایت، این شرایط نظام ساخت‌وسازهای شهری و شهرهای ما را دچار مشکل می‌کند.
