طاهره نصر، عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور
این روزها نه تنها کشور ما، بلکه جهان، درگیر بحران کروناست. مردم بیشتر از قبل اوقات خود را در خانه می‌گذرانند و حضور در فضا و کیفیت فضای معماری را تجربه و درک می‌کنند. اینجاست که ضرورت توجه به درک فضا و مکان و نیز توجه به معماری مطلوب، کاملا آشکار است.
به گزارش پایگاه خبری تاسیسات نیوز، خانه‌هایی که می‌توانند فقط به عنوان سرپناه مطرح باشند و یا برعکس، خانه‌هایی که توانسته‌اند به لحاظ تأمین آرامش افراد نیز مطرح باشند. در شرایط کنونی جامعه، وظیفه معماران وظیفه‌ای بیش از خلق فضاست. وظیفه‌ای که بر پایه اخلاق استوار است و باید دانش حرفه‌ای بر محور توجه به اخلاق‌مداری مدنظر قرار گیرد. قطعا این مورد یعنی توجه به حقوق بهره‌برداران فضاها علاوه بر اخلاق‌مداری که طراح معمار باید به آن پایبند باشد، به عنوان یکی از اصول مهم حقوق شهروندی نیز مطرح است. اما متأسفانه در بسیاری موارد، واقف نبودن سازندگان به تفاوت‌‌های میان منافع کوتاهمدت و منافع بلندمدت و نیز منافع خصوصی و منافع عمومی باعث تصمیم‌گیری‌های نادرستی می‌شود که علاوه بر اینکه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به هویت و بافت شهر وارد می‌کند به حرفه معماری نیز لطمه وارد می‌سازد. آنچه در این میان حائز اهمیت است اینکه باید عواملی همچون تأمین امنیت، آرامش و رفاه شهروندان در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی در تمامی سطوح برنامه‌ریزی در نظر گرفته شود، تا جایی که میتوان در نگاهی وسیع‌تر، این موارد را به عنوان عوامل مؤثر بر توسعه پایدار شهری دانست.
به طور کلی میتوان عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه پایدار شهری را متشکل از ویژگیهای طبیعی، کالبدی، هویت معماری و شهرسازی، جنبههای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و پویایی فضای شهری دانست. باید اذعان داشت توسعه پایدار به بررسی و انتخاب پایدارترینها برای آینده اشاره می‌کند. بنابراین آینده‌پژوهی باعث نهادینه شدن توسعه پایدار شده و با اتصال به فرایند خط‌مشی‌گذاری، فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند که در ارتقای کیفیت زندگی در شهر مؤثر خواهد بود.
آینده‌پژوهی مجموعه فعالیت‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها، و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسّم آینده‌های بالقوّه و برنامه‌ریزی آنها می‌پردازد. آینده‌پژوهی، باعث نهادینه شدن و حاکمیت توسعه پایدار شده و با اتصال به فرآیند خط‌مشی‌گذاری، فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند. در کلی‌ترین سطح، هدف آینده‌پژوهان، تلاش برای تبدیل جهان به مکانی بهتر برای زندگی، سود‌رسانی به مردم و حفظ و گسترش آن دسته از ظرفیت‌های کره زمین است که به پایداری حیات در آن کمک می‌کنند. در آینده پژوهی، چگونگی سناریونگاری بسیار قابل اهمیت است. باید سناریوها را ابزاری دانست برای نظم‌دهی به ادراک یک فرد درباره محیط‌های بدیل آینده که تصمیم‌های فرد در آن محیط‌ها گرفته خواهد شد.
جهت دستیابی به توسعهای پایدار و منطقی در حال و آینده، باید در مرحله اول عوامل اصلی تأثیرگذار بر توسعه پایدار شهری شناسایی شده و در مرحله بعدی در قالب برنامههای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت، جهت رسیدن به سناریو مطلوب توسعه پایدار به هر کدام از پیشرانهای کلیدی جهت داد. در این میان معماری و کیفیت معماری به عنوان عاملی قابل توجه و به بیانی بهتر به عنوان پیشران کلیدی می تواند در این توسعه مطرح باشد.
آنچه مسلّم است محیط زندگی انسانها در «معماری» شکل می‌گیرد. همچنین معماری را باید فرصتی دانست برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود؛ معماری را باید آفرینش مکانی دانست برای رفع نیاز که بر پایه باور و اندیشه است. معماری هنر سازماندهی فضاست و این هنر از راه ساختمان بیان می‌شود. برخی نیز معماری را هنر ساختن و هدف کلی آن را محصور کردن فضا برای استفاده بشر تعریف می‌کنند. عده‌ای نیز به معماری به عنوان هنر محصور کردن فضا جهت استفاده بشر می‌نگرند. اما در کلامی کلی، معماری، تبدیل ذهنیت به کالبد عینی در قالب فرم، محتوا و عملکرد است.
در نگاهی کلی میتوان هم عامل محیط و هم عامل انسانی یا به بیانی دیگر مخاطب معماری را در شکل‌دهی به معماری مؤثر دانست. توجه به محیط از آن جنبه مهم است که بستر طراحی به عنوان عاملی هویت‌بخش به معماری می‌تواند و باید مطرح باشد. همچنین تأمین امنیت و آسایش مردم جامعه به عنوان مخاطبان معماری نیز بسیار مهم است و می‌تواند به عنوان یکی از عوامل شکل‌دهنده معماری به عنوان پاسخ به نیاز مردم مطرح باشد.
در هر حال معماری همواره فرصتی برای شناخت انسان از محیط پیرامون خود بوده است و معماران آفرینندگان مکان‌هایی برای رفع نیاز بوده‌اند که البته این آفرینش بر پایه اندیشه و باور بوده است. در چارچوب تأمین فضای مورد نیاز برای آسایش انسان، معماری و نیز معماری مسکونی، نه تنها وجودی مادّی است که تحقّق آن مستلزم دانش مهندسی است، بلکه کیفیّتی فضایی است که تأمین نیازهای روحی و روانی آدمیان را بر عهده دارد. در این چارچوب، علاوه بر واحد مسکونی، واحدهای مسکونی، محلّه، روستا و شهر نیز مسکن، یعنی محل سکونت، محسوب می‌شوند. بنابراین باید برای توجه عموم مردم و متخصصان به معماری و مهندسی در ایران کوشید و زمینه حمایت و مشارکت بیشتر دستگاه‌های اجرایی جهت ارتقای طراحی و کیفیت ساختمان‌ها را فراهم کرد. همچنین باید جایگاه ارزشی معماری را در جامعه بازتعریف کرد. باید به یاد داشت که معماران در عرصه تاریخ همواره تأثیرگذار بوده‌اند و در تاریخ جایگاهی خاص داشته‌اند.
