بلدیه و اداره حمام‌های عمومی اصفهان
به گزارش تاسیسات نیوز، از بدو تاسیس بلدیه‌ها در زمان مشروطه، بر مبنای قانون بلدیه‌ها، که در مجلس اول به تصویب رسید، امور بهداشت و درمان شهر و نیز امور انتظامات آن بر عهده بلدیه‌ها نهاده شد به ناچار، بلدیه‌ها برای ساماندهی مسائل بهداشتی و درمانی شهر چاره‌هایی اندیشیده و درگیر موضوعاتی دشوار می‌شدند.
شاید یکی از نخستین تصمیمات مدیران شهری اصفهان انجمن ولایتی آن بود که «چهار حوض» حمام‌ها را بستند، آن هم به خواهش کسانی که از منکرات واقع شده در آنها شکایت داشتند؛«جمعی عارض بودند که چهارحوض‌های حمام‌ها مسدود و موقوف شود که جای انواع منکر بود و فساد کلی بر آن مترتب بود. در این باب بعد از مذاکرات بسیار به اکثریت آرا صلاح در مسدود شدن دیدند.»
اقدام دیگر اداره حفظ‌الصحه بلدیه در اوان مشروطیت آن بود که دستور داد دست‌کم هر چهل روز یک بار آب خزینه‌ها تعویض شود. وضع به این قرار بود تا سال۱۳۰۹/ ۱۹۳۰م که بلدیه‌ها بازسازی شده و قدرتی کسب کردند. از سوی دیگر، رشد فکری جامعه و گسترش شهرنشینی، بالارفتن سواد عمومی و ایجاد طبقه متوسط شهری موجب شد درخواست‌ها برای ارتقای سطح بهداشت جامعه شدیدتر شود. در این میان، بلدیه‌ها به‌عنوان مجری امور کلی شهر مورد توجه قرار گرفتند تا شهرها را به لحاظ بهداشتی مناسب‌تر گردانند.
این نهاد نوپا نیز به واسطه قدرتی که از انجمن شهر (منتخب مردم) و شهردار (منصوب وزارت داخله) کسب می‌کرد، اقدامات دامنه‌داری را در این زمینه آغاز کرد. بلدیه در موضوع اصناف، طرح «کارت‌های سلامت» اصناف را پیاده کرد و برای اصناف « نظام‌نامه‌هایی» را تهیه و اجرا کرد که به وضعیت بهداشتی آنها سروسامان می‌داد.
گفتنی است به موجب قانون بلدیه مصوب سال۱۳۰۹ ش به صراحت امر «مراقبت در پاکیزگی حمام‌ها»به عهده بلدیه نهاده شده بود. همزمان با گسترش طب جدید و نیز برپایی بیمارستان‌های جدید در شهرها، نظام پزشکی جدید مبتنی بر بهداشت و پیشگیری، بیش از پیش در میان جامعه ریشه دواند. بر همین اساس، باید حمام‌ها نیز از آن وضعیت درمی‌آمدند. روزنامه اخگر که در نقد اجتماعی گوی سبقت را از همقطاران ربوده بود، در سال ۱۳۰۷ ش/ ۱۹۲۸ م راجع به حمام‌های شهر نظرهایی داشت:
«حمام‌های اصفهان بی‌اندازه کثیف و ناشر میکروب امراض مختلفه است. بهترین خزینه‌ها ماهی یک مرتبه آبش عوض می‌شود. در این خزینه‌ها هر روز یک عده زیادی مبتلایان به امراض… وارد این حمام‌ها می‌شوند. روسای محترم دوایر و متمولین خودشان اغلب دارای حمام سرخانه هستند یا به حمام دوش می‌روند. ولی اکثریت جمعیت شهر، که صدی نودوپنج مردم را تشکیل می‌دهند، به همین حمام‌های پر از میکروب و کثافت تشریف می‌برند.»
از مطالب بالا معلوم است که در سال مذکور، طبقات بالای جامعه دارای حمام سرخانه بودند و نیز معدودی حمام‌های عمومی دوش‌دار در شهر دایر بوده است. در سال ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹ م، حادثه‌ای در یکی از حمام‌های زنانه محله جویباره اتفاق افتاد که تکانی بود به اصلاح‌طلبان و ترقی‌خواهان که صدای خود را برای ساماندهی حمام‌های شهر بلندتر کنند.
درحالی‌که حدود ۳۰۰ نفر در آن حمام مشغول استحمام بودند، در اثر غفلت حمامی، از تون حمام دود به گرمخانه نشت کرده و فقط یک نفر زن توانست فرار و مردم را خبردار کند. فورا طاق خزانه را خراب کردند تا دود خارج شده و زنان درحال اغما از محل خارج شدند. در نتیجه مردم محلتشکیل کمیسیونی برای اصلاح حمام‌های محله جویباره داده‌اند و اعضای کمیسیون مذکور اینک تصمیم گرفته‌اند که هر سه حمام محله خود را مبدل به حمام دوش نمایند و از قرار مذکور به فوریت هم بنا و عمله فرستاده، مشغول ساختمان حمام فوق‌الذکر شده‌اند.
روزنامه پس از ذکر این خبر اضافه کرد: به‌طور کلی جای تعجب است که از طرف اداره بلدیه تاکنون برای تغییر شکل حمام‌های شهری به حمام دوش تصمیمی جدی اتخاذ نشده است. در صورتی که بسیاری از حمام‌های اصفهان را در نهایت سهولت و با مخارج اندکی می‌توان مبدل به حمام دوش نمود. از این پس، در کنار درخواست برای اصلاح آب خزینه، برداشتن خزینه و تبدیل آنها به دوش نیز جزو مطالبات ترقی‌خواهان شهر درآمد. اما هنوز مدیران شهری بنا به مشکلات اجرایی، نقشه‌ای برای اجرای این تقاضا نداشتند.
در سال ۱۳۰۹ ش / ۱۹۳۰م، که پزشک بهداری (اداره صحیه) اصفهان به نام دکتر احتشام از سمت خود استعفا داد، در گزارشی راجع به اقدامات خود در باب حمام‌های شهر نوشت: «در موضوع حمام‌ها و حمامی‌ها نظام‌نامه‌ای تحت ۱۷ ماده تهیه و طبع گردید و در تمام حمام‌ها به دیوار الصاق شد. وظایفی بود که حمامی و کارکنان حمام‌ها باید معمول دارند؛ حمامی‌ها به‌طور کلی همه ماهه آب خزینه را عوض می‌کردند و مجروحان و مبتلایان به امراض مسریه و جلدی را هرگز اجازه دخول در خزینه نمی‌دادند و کثافت‌کاری‌های سابق از قبیل غسل اموات و حجامت و غیره و غیره جزو مواد هفده‌گانه متروک گردید. دخانیات در حمام استعمال نشود.» گویا، اداره بهداری تا این لحظه نقشه‌ای برای دوش‌دارکردن حمام‌ها نداشته است یا شاید اجرای چنین طرحی را پرهزینه و بعید می‌پنداشته‌اند.
منبع: عبدالمهدی رجایی، «بهداشت حمام‌های عمومی در دوره معاصر و نقش شهرداری‌ها (مطالعه موردی: شهر اصفهان)»، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی،۱۳۹۳.
انتهای خبر