بادگیرها، نخستین کولرهای آبی جهان

در فصل گرما یکی از حال و هواهای خوب، نشستن و قرار گرفتن در هوای خنک و مطبوع است. هوایی که معمولا از طریق سیستم های سرمایشی نظیر کولرهای آبی ایجاد می شود. وقتی جلوی باد کولر می نشینیم درواقع در آسایشی آرام می گیریم که قدمتی هزاران ساله دارد. با وجودی که دنیا، کولر را به نوعی دست ساخته آمریکایی ها در دهه اول قرن بیستم، می داند ولی واقعیت این است که تاریخچه این سیستم سرمایشی پرطرفدار، به ایران و مصر باستان باز می گردد.

کولر آبی چیست؟

کولر آبی نوعی خنک کننده است که از طریق تبخیر آب، هوا را خنک می کند. در واقع کولر آبی با فرایند سرمایش تبخیری کار می کند. سرمایش تبخیری فرایندی بسیار قدیمی است که منشأ آن به تمدن های باستانی ایران و مصر برمی گردد. البته کولرهای آبی جدید که در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد، بر اساس نمونه های اولیه ای که در دههٔ ۱۹۰۰ آمریکا ساخته شد، تولید می شوند. در سرمایش تبخیری، از تبخیر به عنوان یک جاذب گرماییِ طبیعی استفاده می شود. در این فرایند سرمایشی، گرمای هوا جذب می شود وازآن برای تبخیر آب استفاده می شود. در این شرایط مقدار گرمای جذب شده به مقدار آبی که تبخیر می شود، بستگی دارد. هر چقدر آب در حال گردش داخل کولر بیشتر باشد توان خنک کنندگی کولرهم بیشتر می شود.

کولر های آبی را می توان در دو گروه اصلی طبقه بندی کرد:

سیستم چرخش آب ظرفیت هوادهی کولر های آبی بر اساس سیستم چرخش آب

کولر هایی که در این دسته قرار می گیرند، خود شامل ۳ زیر دسته اصلی می شوند: معمولی چرخشی آب پاش کولر آبی معمولی: رایج ترین نوع از کولر های آبی که در ایران استفاده می شود، کولر آبی معمولی است. بازدهی این نوع از کولر ها حدودا ۸۰ درصد است. این کولرها از بخش های مرطوب کننده(در اکثر مواقع پوشال)، پمپ آب، منبع ذخیره(تشتک) و فن تشکیل شده اند.

نحوه کار کولر آبی

نحوه کار کولر آبی بسیار ساده است. نخست هوای خشک و گرم از پوشال های کولر آبی عبور می کند، و با توجه به اینکه پوشال ها از قبل مرطوب شده اند، هوای وارد شده گرمای خود را صرف تبخیر آب موجود در پوشال ها می کند. به این شکل هوای گرم و خشک، خنک و مرطوب می شود و از طریق فن کولر آبی، به سمت کانال و دریچه های کولر هدایت می شود. سرعت خنک کنندگی کولر های آبی به مدل، اندازه اتاقک کولر، نوع فن و … بستگی دارد. کولر های آبی می توانند تا اندازه ای گرد و غبار را تصفیه کنند. کولر آبی می بایست برای مناطقی با آب و هوای گرم و خشک استفاده شود چرا که کولر آبی با ایجاد رطوبت از خشک شدن هوا و ترک خوردن وسایل چوبی و ایجاد الکتریسته ساکن در این مناطق جلوگیری می کند و از سوی دیگرموجب لطافت هوا می شود.

کولر آبی چرخشی: قسمت فن(دمنده) این نوع از کولر ها شبیه کولر های آبی معمولی است و تنها قسمت تبخیرکننده آن عملکرد متفاوتی نسبت به کولر های معمولی دارد و به علت چرخش قسمت تبخیرکننده در یک بستر آب مرطوب به آن ها کولر های آبی چرخشی گویند.

کولر آب پاش: قسمت خنک کننده این کولرها، آب را در هوای خشک اسپری می کنند. کولر های اب پاش شامل بخش خنک کننده تبخیری و همچنین پروانه استوانه ای سانتریفیوژ می باشند. راندمان این نوع از کولر ها نیز ۸۰ درصد است.

پیشینه

همان گونه که در بند نخست نوشتار، به آن اشاره شد پیشینه کولربه ویژه سیستم های سرمایشی تبخیری به ایران و مصر باز می گردد. واکاوی تاریخی در این زمینه نشان می دهد که طرح واره(شماتیک) نحوه کار بادگیرهای باستانی در ایران به این شکل بود که هوا با آب قنات خنک می شد. قدیمی ترین نمونهٔ کولر آبی هم در جهان، همان بادگیرهایی است که در حدود هزاران سال پیش در ایران اختراع و بکار بسته شده بود. کارکرد بادگیرها به این صورت است که هوای بیرون از خانه را به داخل خود کشیده و با تشت های آبی که درونش تعبیه شده، هوا را خنک و سبک می کند و پس ازاین فرایند هوای خنک و مطبوع را به داخل خانه هدایت می کند.