اقتصاد ایران فكرهای نو می‌خواهد
محسن خلیلی عراقی یكی از كارآفرینان و صنعتگران برجسته كشور است كه امسال هشتاد‌وسه ساله شده و با وجود بیماری، همچنان پرتلاش است.
به گزارش تاسیسات نیوز، وی در دوره جوانی به همراه پدر با خلاقیت و تلاشی مستمر، استفاده از گاز مایع را در كشور رواج داد تا از طرفی، از اتلاف گاز حاصل از نفت جلوگیری كند و از سوی دیگر رفاه را به خانه‌های ایرانی بیاورد كه مردم دیگر مجبور نباشند برای طبخ غذا از هیزم و نفت استفاده كنند.
پدر و پسر با تاسیس شركتی ـ كه بنیانگذار استفاده از گاز در خانه‌های ایرانی شد ـ خدمت بزرگی را به كشور ارائه كردند و هم‌اینك دیگر خانه‌ای را نمی‌بینید كه لوازم گازسوز – از اجاق گاز گرفته تا آبگرمكن‌های دیواری – در آن استفاده نشود.
مطالعه زندگی و سرگذشت افرادی همچون محسن خلیلی عراقی می‌تواند الگوی مناسبی از تولید ملی را به دست دهد. بویژه آن كه كشور در شرایط حساس كنونی به مردان باتجربه‌ای چون وی بسیار نیاز دارد. هم‌اكنون كه كشور در حال تصمیم‌گیری برای اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌هاست، تجربه‌ای كه وی به بخشی از آن در این گفت‌وگو اشاره كرده است، این روزها بیش از قبل به كار میآید.
اولین تجربه و آشنایی شما با وسایل صنعتی به چه زمانی بازمی‌گردد؟
اولین تجربه و آشنایی من با وسایل صنعتی در محیط خانه و سر و كار داشتن با وسایلی ازجمله دوچرخه، موتور و برق شروع شد؛ به طوری كه از دوران نوجوانی وقتی دوازده ساله بودم، در كارگاهی در محیط باغمان سعی می‌كردم تمام ابزارآلات و محصولات مختلف فلزی را به صورت دستی بسازم. البته نقش پدرم در ایجاد چنین روحیه‌ای بسیار موثر بود. پدرم فردی تیزبین، مولد و بسیار موثر بود كه در هدایت من نیز نقش داشت. من پس از اخذ دیپلم ریاضی از دبیرستان البرز، در رشته مهندسی الكترومكانیك دانشگاه تهران ادامه تحصیل دادم و سال 1332 پس از فارغ‌التحصیل شدن دوشادوش پدرم محمود خلیلی ـ كه بنیانگذار صنعت گاز مایع ایران بود ـ در صنعت گاز به فعالیت پرداختم.
چه شد كه خانواده خلیلی از میان صنایع مختلف به سمت صنعت گاز كشیده شد؟
پیش از ملی شدن صنعت نفت در دوره نخست‌وزیری دكتر محمد مصدق، سال‌های زیادی بود كه مهم‌ترین سرمایه ملی ایرانیان یعنی نفت به دست بیگانگان به یغما می‌رفت، اما بعد از ملی شدن صنعت نفت، یكی از فرآورده‌های پرارزش نفت یعنی گاز، سال‌های متمادی بر اثر سهل‌انگاری از دسترس استفاده و مصرف مردم دور بود و گاز همراه حاصل از استخراج نفت بر سر چاه‌ها به صورت آزاد بیهوده سوزانده می‌شد. این مساله پدرم را به‌این فكر انداخت كه حتی‌الامكان این سرمایه عظیم ملی تلف و نابود نشود و داخل مملكت با سرمایه‌گذاری و ایجاد تاسیسات لازم می‌توان مردم ایران را از این نعمت بزرگ الهی بهره‌مند كرد. پدرم در سال 1317 به ریاست اداره برق تهران منصوب شده بود، اما پس از حمله متفقین در جنگ جهانی دوم و تغییراتی كه در سازمان‌های اداری مملكت به‌وجود آمد، از ریاست اداره برق بركنار و بناچار خانه‌نشین شد، اما وی به‌دلیل روحیه تلاشگرش، آرام ننشست و به ایجاد صنعت گاز مایع علاقه‌مند شد. در آن سال‌ها كه من هم تازه از دانشكده فنی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده بودم، به اتفاق پدر سفری حدود یكساله را به كشورهای آلمان، فرانسه و آمریكا برای مطالعه در زمینه گاز مایع (LPG) و آشنایی با دست‌اندركاران این صنعت آغاز كردیم.
یعنی پس از بازگشت از این سفر مطالعاتی، سرمایه‌گذاری در این كار را آغاز كردید؟
پس از بازگشت با كمك چند نفر و استقراض از بانك‌های داخلی، سرمایه لازم را برای ایجاد تاسیسات كوچك و لازم برای شروع كار در آن روزها فراهم كردیم. شركت بوتان در سال 1332 ابتدا با تشكیلات كوچك ولی براساس فناوری‌های پیشرفته تاسیس شد و در آن هنگام خواهر و چهار برادر دیگرم هم بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشكده‌های مهندسی آمریكا به جمع ما پیوستند و به مرور با تلاش‌های بسیار به یك موسسه بزرگ و دارای پرسنل فنی و با تجربه امروزی درآمد.
با توجه به این كه در آن زمان كسی با این صنعت آشنایی نداشت و فرهنگ آن در كشور شناخته نشده بود. مصرف گاز بین مردم را چگونه گسترش دادید؟
به هر حال باید هرچه زودتر ساخت وسایل گازسوز را داخل كشور شروع می‌كردیم؛ برای آن كه مصرف گازمایع مستلزم وجود لوازم گازسوز و سیلندر گاز مایع و ظروف تحت فشار برای حمل، ذخیره‌سازی و توزیع آن است. براین اساس، شركت ما به موازات گسترش توزیع و اشاعه مصرف گاز مایع در كشور به طراحی و تاسیس واحدهای صنعتی و تولیدی عدیده اقدام كرد؛ به طوری كه گروه بوتان در طول حیات خود بیش از 200 نوع وسایل گازسوز را تولید كرده است. گسترش این صنعت به مرور خانم‌های ایرانی را از آشپزخانه‌های دودزده سنتی رهانید و باعث شد وقت آنها برای پرداختن به امور دیگر آزاد شود. فعالیت شركت در استفاده از گاز مایع و اشاعه فرهنگ مصرف آن در كشور زمینه تاسیس شركت ملی گاز ایران در سال 1348 شد و به دنبال آن طی سه دهه گذشته استفاده از گاز طبیعی در كشور فراگیر شد؛ به طوری كه به باور متخصصان اقتصاد انرژی، چنانچه گاز طبیعی وارد سبد انرژی مصرفی كشور نمی‌شد، ما اكنون نفتی برای صادرات نداشتیم.
بعد از درگذشت مرحوم پدرتان آیا فعالیت خانوادگی‌تان متوقف نشد؟
خیلی از خانواده‌ها پس از فوت موسسانشان با فاصله كمی شركت‌هایشان را می‌فروشند یا به دلیل اختلاف‌هایی كه بین وارثان پیش میآید، از هم فرو می‌پاشند، اما در خانواده ما وحدت خانوادگی حتی پس از فوت پدرم در سال 53 حفظ شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی برخی شركت‌ها دولتی و ملی شد. آیا شركت شما مشمول چنین تغییری نشد؟
با پیروزی انقلاب به دلیل فضای به وجود آمده شعارهای ضدسرمایه‌داری و بحث دولتی كردن فعالیت‌ها رواج یافت و طبیعی بود كه حفظ شركت نیز در این وضعیت بحرانی نیازمند تلاش طاقت‌فرسایی بود. بسیاری از صاحبان صنایع شركت‌های خود را رها كردند و برای كار به خارج كشور رفتند. در مورد شركت ما نیز به دلیل آن كه تعدادی از سهامداران به دلیل تحصیل و موارد دیگر در خارج از كشور به سر می‌بردند، شكایتی علیه شركت در دادسرا طرح شد كه این پرونده از سال 1358 تا تیر 1382 مرتبا پیگیری می‌شد تا سرانجام پس از حدود 20 سال حكم به برائت شركت بوتان صادر شد.
با وجود این، شركت بوتان از گسترش برنامه‌هایش غفلت نكرد و حتی با تخریب بخشی از تاسیساتش بر اثر بمباران خرمشهر و اهواز در زمان جنگ تحمیلی و همچنین محدودیت‌های ارزی و خروج نیروی انسانی ماهر و تحریم‌ها و همكاری نكردن شركت‌های بزرگ صاحب تكنولوژی خارجی، به فعالیت خود ادامه داد و در طول این سال‌ها گروه بوتان علاوه بر بهبود كیفیت و افزایش میزان تولید و تنوع در محصولات متكی بر توسعه اقتصادی كشور تا مرز 95 درصد به خودكفایی رسیده است.
سوابق شما نشان می‌دهد كه در بسیاری از تشكل‌ها حضور داشتید، آیا تشكل‌گرایی می‌تواند باعث توسعه صنعتی شود؟
من از زمانی كه وارد دانشكده فنی تهران شدم، فعالیت تشكل‌گرایی خودم را آغاز كردم. ابتدا به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران درآمدم و بعدها سندیكای توزیع‌كنندگان گاز مایع ایرانی را تاسیس كردم. در سندیكای لوازم خانگی، شورای سازندگان وسایل گازسوز، اتاق تهران و ایران، انجمن مدیران صنایع، كنفدراسیون صنعت ایران، شورای عالی كار و… فعالیت كرده و می‌كنم و بر این باور هستم كه با استفاده از خرد جمعی در حل مشكلات اقتصادی و صنعتی كشور می‌توان به نتیجه رسید. من در طول فعالیت صنعتی‌ام، تشكل‌گرایی و استفاده از خردجمعی و تعامل با دولت را برگزیدم و دریافتم كه خرد جمعی می‌تواند تفاهم، همدلی و همكاری بخش خصوصی با دولت را تقویت كند. لذا در طول بیش از پنج دهه فعالیت‌های حرفه‌ای، صنعتی و اجتماعی‌ام از تمامی وقت خود 25 درصد را مصروف صنعت خصوصی كرده‌ام و 75 درصد دیگر آن را در تشكل‌گرایی برای اشاعه فرهنگ صنعتی و ایجاد یك حركت عمومی در صنعت به‌كار انداختم.
باتوجه به تجربه طولانی شمادرامرتولید،راهكارهای رونق بخشی به تولید درشرایط فعلی كشورراچه می دانید؟
در ارتباط با رونق تولید به گمانم باید اصول و ارزش‌هایی رامدنظرقرارداد.پایبندی به ارزش‌مداری و اخلاق‌محوری یكی از اصول است .این ارزش‌هامبانی و اصولی هستند كه رفتار افراد یك مجموعه را با یكدیگر پایه‌گذاری می‌كند و با این روش می‌توان محیطی سرشار از همكاری، اعتماد، پشتیبانی، همسویی، درستی و تحرك ساخت كه كانون تعالی و پیشرفت باشد. اگرچه هر یك از افراد یك مجموعه از نظر فرهنگ، استعداد و برخی باورها با یكدیگر متفاوت هستند اما ارزش‌‌های محوری و اصول اخلاقی مشترك باعث می‌شود تفاوت‌ها و تضادها به نیرویی برای پیشرفت و نیل به هدف تبدیل شود. در چنین فضایی، همكاری، نوآوری، یادگیری و بهبود مستمر افزایش می‌یابد و افراد و بنگاه‌های صنعتی را قادر می‌سازد به سهم خود توان ارزش‌آفرینی بالاتری داشته باشند و چرخ صنعتی شدن را با سرعت بیشتری به حركت درآورند. اعتقاد به عدالت اجتماعی و اقتصادی ارزش محوری دیگر است.توزیع فرصت‌ها و امكانات در جامعه در صورتی عادلانه و منطقی است كه همگان در دستیابی به آنها از شرایط برابر برخوردار باشند. این امر نه تنها تولید ثروت توسط افراد را محدود نمی‌كند، بلكه با تكیه بر توانایی افراد و باز توزیع ثروت موجب افزایش همزمان ثروت و عدالت اجتماعی در جامعه می‌شود و سطح رفاه افراد و گروه‌های انسانی را ارتقا می‌‌بخشد.
یعنی دولت باید بیش ازقبل به عدالت اقتصادی توجه كند؟
دقیقا. در اجرای عدالت اقتصادی و اجتماعی دولت باید با سیاستگذاری صحیح و تدوین مقررات لازم و بهینه، فضایی را به‌وجود آورد تا صاحبان ثروت، سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش تولید را بهترین محل برای كسب سود و سرریز سرمایه خود تلقی كنند و در نهایت با پرداخت مالیات به حق و مناسب و مشاركت در فعالیت‌های عام‌المنفعه مانند امور فرهنگی و اجتماعی به ایجاد شرایط مناسب‌تر زندگی اقشار فقیر‌تر جامعه كمك كرده و با میل و رغبت میزان بهره‌برداری و بهره‌وری شخصی از ثروت خود را تعدیل كنند. بها دادن به خلاقیت‌ها و افكار تازه و نو اصل مهمی است. به اعتقاد من زمینه برای خلاقیت و نوآوری در كشورهای در حال توسعه بیشتر است، اما پیش نیاز آن شناسایی جامعه و نیازهای آن توسط كارآفرینان است زیرا با این روش می‌توان سیستم‌هایی را خلق كرد و نیازهای بخش‌های مختلف جامعه را تامین كرد و به تولید، اشتغال، درآمد و رفاه جامعه دامن زد. دلبستگی شدید بـه آموزش و یاد‌گیـری را یكـی دیگر از محور‌های كلیـدی در راه توسعـه صنعتـی و ارتقاء تولید ملی می دانم و معتقدم اشاعه فرهنگ صنعتی به عنوان زیربنای تحول جامعه نیز محور مهم در تقویت تولید ملی است كه با استفاده از آن می‌توان یك كشور را از یك سلسله امكانات زیربنایی در ابعاد مختلف ازجمله انسانی، فرهنگی و در بعد فیزیكی كارهای گسترده زیربنایی نظیر توسعه شبكه راه‌آهن، سدها، فرودگاه‌ها، بنادر، ارتباطات، مخابرات، تامین مواد اولیه، بهداشت و آموزش برخوردار كرد.
دولت هم اكنون در تدارك اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها است وهنوز اتفاق نظر كامل كارشناسی برای جرا یا عدم اجرای آن ایجاد نشده است. به نظر شما فاز دوم باید اجرا شود؟
درخصوص هدفمندی یارانه ها معتقدم كه همه مردم كشورمان باید بدانند كه نرخ فرآورده های نفتی و حاملهای انرژی در مملكت غلط است. وقتی تعادل بین كالاهای مختلف و از جمله انرژی صحیح نباشد، بحران به وجود می آید، دلالی و قاچاق ایجاد می شود. اكنون قیمت ارز سه برابر شده، قیمت محصولات نفتی ما نسبت به قیمت آنها در كشورهای خلیج فارس بسیار پایین است و قطعاً این امر سبب می شود قاچاق این محصولات كه از بین رفته بود دوباره رواج یابد. لذا باید قیمت محصولات نفتی منطقی باشد. همچنین ما برای هدفمند كردن یارانه ها قانون داریم و باید قانون رعایت وقیمت ها منطقی شود. به نظر من لازم است در زمینه هدفمند كردن یارانه ها و قیمت انرژی یك بحث منطقی و علمی و البته صمیمانه و دوستانه بین دولت و مجلس و با حضور اقتصاددانان مجرب و صاحبنظران بخش خصوصی مطلع صورت گیرد و یك راه حل منطقی و میانه اتخاذ شود. تحریم بـه صادرات ما لطمه زده است و دولت هنوز نتوانسته بودجه سال آتی را تقدیم مجلس نمایــد و قطعـاً دولت بـا كسـری بودجـه مواجـه می شود. لـذا من معتقـدم هدفمنـدی یارانـه‌ها و اصـلاح قیمت‌های انرژی باید به بودجه دولت كمك كند و درجهت رشد تولید و بهره وری نیز باشد.
منبع : جام جم انلاین
پایان پیام/