كارنامه گازي ايران و نقشه حضور در اروپا
به گزارش تاسیسات نیوز ، به لحاظ طبيعي ايران فرصت‌هاي مناسبي براي حداكثر كردن منافع ملي خود دارد. قرار گرفتن در منطقه‌اي كه كشورهاي حاضر در آن به آب‌هاي آزاد دسترسي ندارند، استقرار در قلب انرژي جهان، برخورداري از منابع سرشار نفت خام و گاز طبيعي از جمله اين فرصت‌ها است. اما ايران در بهره‌برداري از اين فرصت‌ها براي توسعه پايدار و اقتصادي كه در قالب مؤلفه‌هاي جديد امنيتي بتواند اهداف سياسي و اقتصادي خود را در مقابل دنيا پيگيري كند موفقيت چنداني نداشته است. ايران در سال 2012 اولين دارنده ذخاير گازي دنيا بود، اما سهمش در تجارت جهاني گاز ناچيز است. اينكه ايران براي تحقق اين هدف از چه وضعيتي برخوردار است در اين نوشتار مورد توجه قرار مي‌گيرد.نقش انرژي در تحقق اهداف كشورها بي‌بديل و به تناسب وضعيت پيشرفت كشورها در عرصه اقتصاد نيز متفاوت است. امروزه ادعا مي‌شود كه بدون انرژي توليد ناخالص داخلي كشورهاي پيشرفته به صفر نيز خواهد رسيد، لذا اين براي كشورهاي دارنده اين‌گونه منابع فرصت تلقي مي‌شود.ايران كشوري است كه در سال 2012 به‌عنوان يكي از بزرگ‌ترين دارندگان ذخاير گازي دنيا شناخته شد ولي به‌رغم برخورداري از اين فرصت خدادادي، در بازار جهاني گاز يا تجارت گاز نقش چنداني ندارد. پيگيري سياست جايگزيني مصرف گاز طبيعي با فرآورده‌هاي نفتي، نامناسب بودن وضعيت مصرف در بخش‌هاي مختلف و… از جمله عواملي هستند كه موجب شد ايران نتواند در تجارت گاز نقش مناسبی ايفا كند.
بررسي وضعيت مصرف، وارداتو صادرات گاز
قبل از پيروزي انقلاب سياست شركت ملي گاز توليد و انتقال گاز طبيعي براي صادرات بود. بر اين اساس، فقط بخش‌هاي كوچكي از برخي شهرهاي كشور تحت پوشش گاز طبيعي قرار داشتند.بعد از انقلاب با توجه به اينكه يكي از شعارهاي كليدي دولت افزايش خدمات عمومي به مردم بود، شركت ملي گاز هدف مربوط به تحت پوشش قرار دادن شهرهاي مسير خطوط لوله و گسترش تاسيسات و امكانات براي گازرساني به شهرهاي پرجمعيت و سردسير، صنايع و نيروگاه‌هاي مستقر در اين مناطق را مورد توجه قرار داد. با توجه به چنين هدفي، طي مدت ده‌ساله اول انقلاب حدود 800 هزار انشعاب و طي پنج سال اول برنامه 1368 تا 1372 بيش از يك ميليون و 75 هزار انشعاب در كشور نصب گرديد و ميزان مصرف داخلي گاز در دوره 1360 تا 1372 با رشد ساليانه 5/14 درصد مواجه شد.در پيگيري اهداف مذكور تعداد شهرها و روستاهاي برخوردار از گاز طبيعي طي زمان بيشتر شد، به نحوي كه در مهرماه سال 1392 تعداد مشتركان گاز طبيعي به حدود 21 ميليون مشترك افزايش يافت و با اين تعداد مشترك، 995 شهر (8/81 درصد كل شهرهاي كشور) و 14,828 روستا (6/28 كل روستاهاي كشور) از نعمت گاز طبيعي بهره‌مند شدند.تلاش در اين عرصه باعث شد كه متوسط مجموع مصارف گازرساني در سال 1391، 24/415 ميليون مترمكعب شود. جزئيات اين مصرف در جدول(1) آمده است:در جدول (1)ميزان مصارف گاز طبيعي در بخش گازرساني ارائه شده است، اما علاوه‌بر اين نوع مصرف، بخشي از گازهاي توليدي و وارداتي در بخش‌هاي عملياتي، استحصال اتان، تزريق به مخازن نفتي، تزريق به مخازن ذخيره‌سازي گاز و صادرات تخصيص داده مي‌شود كه با اين نوع مصارف، متوسط مصارف و صادرات گاز طبيعي در سال 1391 روزانه 55/485 ميليون مترمكعب اعلام شده است. جزئيات مربوط به اين قسمت در جدول 2 ارائه شده است.مطابق ارقام مندرج در جدول 2 در سال 1391 سهم مصارف گازرساني از كل مصرف گاز كشور 86 درصد بوده كه با توجه به متوسط صادرات 45/25 ميليون مترمكعب در روز، سهم صادرات از كل مصرف، 6 درصد است.همان‌طور كه در ابتداي اين گزارش آمده است، ايران از پيش از انقلاب موضوع مربوط به صادرات گاز به كشورهاي ديگر را در برنامه داشت و به‌اين‌منظور بسترهاي مربوط به تحقق اين هدف بعضا فراهم شد، اما به‌دليل تحولاتي كه در برخي موضوعات سياسي و اقتصادي بين ايران و اتحاد جماهير شوروي سابق اتفاق افتاد، صادرات گاز به اين كشور از اولويت خارج شد تا اينكه موضوع صادرات گاز به تركيه مورد توجه قرار گرفت.به‌طور كلي بحث مربوط به صادرات گاز ايران به اروپا، پاكستان و هند در سال‌هاي مياني دهه 1370 در كشور انجام شد. با توجه به اين مطالعات، قراردادي بين شركت ملي گاز ايران و شركت بوتاش تركيه به امضا رسيد. براساس اين قرارداد مقرر شد صادرات گاز ايران به تركيه از نيمه دوم سال 1380 آغاز شود. صادرات گاز طبيعي با 3 ميليارد مترمكعب در سال آغاز و طي يك دوره 25ساله جمعا 228 ميليارد مترمكعب گاز بايد صادر مي‌شد.
بر همين اساس ابتدا قرار شد از تجهيزات خط لوله دوم استفاده و گاز طبيعي از ميادين مربوطه به شمال كشور منتقل شود و با تزريق به يك خط لوله 280 كيلومتري به مرز بازرگان انتقال يابد. براي افزايش حجم صادرات گاز مورد قرارداد طي دهه آينده، خط لوله سوم پيش‌بيني شد تا توليدات سه فاز اول ميدان گازي پارس جنوبي را به مرز تركيه انتقال دهد.يران در اين سال‌ها علاوه‌بر پيگيري موضوع مربوط به صادرات گاز به‌دليل اتخاذ سياست مربوط به توسعه گازرساني در كشور و جايگزيني گاز طبيعي به‌جاي فرآورده‌هاي نفتي به واردات گاز طبيعي نياز پيدا كرد. بدين‌منظور واردات گاز ايران براساس قراردادي كه بين ايران و تركمنستان در سال 1374 منعقد شد، از سال 1376 آغاز گرديد. براي اين منظور خط لوله‌اي به قطر 4 اينچ از مرز ايران و تركمنستان تا كردكوي به طول 60 كيلومتر احداث شد. واردات گاز ايران از اين كشور در سال 1376 با 4/0 ميليارد مترمكعب آغاز شد.با توجه به اين اقدامات، ايران تلاش كرد در قالب واردات برق از ارمنستان به اين كشور گاز صادر كند. صادرات گاز طبيعي از سال‌هاي 1381 و 1388 به ترتيب به كشورهاي همسايه تركيه و ارمنستان آغاز شد. وضعيت صادرات گاز به كشورهاي تركيه و ارمنستان در سال‌هاي 1381-1390 به‌شرح جدول 3 است.اطلاعات مندرج در جدول 3 نشان مي‌دهد كه صادرات گاز ايران به تركيه از سال 1381 آغاز شد. ميزان صادرات گاز ايران به تركيه با 5/3 ميليون مترمكعب در روز آغاز شد و به 55/23 ميليون مترمكعب در سال 1390 افزايش يافت. مطابق اطلاعات در دسترس، ميزان قرارداد مربوط به صادرات گاز به تركيه 30 ميليون مترمكعب در روز است. البته جمهوري اسلامي ايران علاوه‌بر اين، در سال‌هاي اخير مقداري گاز با عنوان تبادل گاز يا سوآپ بين آذربايجان و ايران به‌منظور تحويل به نخجوان انجام داده است. با اضافه شدن اين رقم به رقم صادرات گاز مندرج در جدول 3، در سال‌هاي 1386، 1387، 1388، 1389 و 1390 در مجموع به‌ترتيب 4/15، 88/12، 59/18، 26/23 و 96/25 ميليون مترمكعب در روز گاز صادر شده است.
شركت ملي گاز ايران با توجه به برخورداري از ذخاير مناسب گاز طبيعي و در راستاي تحقق اهداف مندرج در اسناد فرادستي كشور تلاش مي‌كند در بهره‌برداري از اين فرصت برنامه‌هاي لازم را طراحي كند. به‌اين‌منظور شركت مذكور طرح‌هايي را براي صادرات گاز به بقيه نقاط دنيا دارد كه در قسمت بعد مورد توجه قرار مي‌گيرد.
مروري بر برنامه‌هايصادرات گاز ايران به دنيا
دستيابي به جايگاه سوم صادركننده گاز در جهان با سهم 8 تا 10 درصد از تجارت جهاني گاز از جمله اهداف مندرج در افق چشم‌انداز 1404 در بخش گاز كشور است. به‌اين‌منظور راهبردها و سياست‌هايي در اين بخش طراحي شده است كه بهره‌برداري از موقعيت منطقه‌اي و جغرافيايي كشور براي خريد و فروش، فرآوري و پالايش و معاوضه و انتقال نفت و گاز به بازارهاي داخلي و جهاني از جمله آنهاست.به‌منظور تحقق اين اهداف ايران برنامه‌هايي براي صادرات گاز به كشورهاي همسايه، آسياي شرقي و اروپا در دستور كار قرار داده است. جزئيات اين برنامه در جدول 4 ارائه شده است.براساس برنامه‌ريزي‌هايي كه شركت ملي گاز انجام داده است، درحال حاضر صادرات گاز ايران به تركيه در حال انجام است و در سال 1390 به‌طور متوسط روزانه 55 /23 ميليون مترمكعب به اين كشور گاز صادر شده است. گزارش‌هاي در دسترس نشان مي‌دهد كه قرارداد صادرات گاز ايران به پاكستان در خردادماه سال 1389 منعقد شده است و تاريخ اجراي قرارداد، فروردين 1393 اعلام شده است، اما مطابق آخرين اطلاعات، كشور پاكستان هيچ اقدامي براي احداث خطوط لوله مربوط به انتقال گاز در داخل كشور خود انجام نداده است، لذا عملا اجراي اين قرارداد در تاريخ مقرر عملينخواهد بود.
صادرات گاز ايران به اروپا از طريق تركيه و مسير ايران ـ عراق ـ سوريه، جنوب لبنان ـ درياي مديترانه و اروپا نيز مدنظر كشور است. برآورد طول خط لوله اين مسير 5000كيلومتر به قطر 56 اينچ اعلام شده است و حجم گاز تحويلي به عراق، سوريه و جنوب لبنان به‌ترتيب 10 تا 15، 15 تا 20 و 5 تا 7 ميليون مترمكعب درنظر گرفته شده است و تفاهم‌نامه صادرات به عراق و سوريه در مرداد‌ماه1390 امضا شد. علاوه‌بر اينها موضوع مربوط به صادرات گاز به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس نظير شارجه، عمان و كويت از جمله برنامه‌هاي شركت ملي گاز ايران است. براي تحقق اين اهداف خطوط لوله‌هايي طراحي شده است كه جزئيات آن در جدول 5 ارائه شده است.تحقق اين برنامه‌ها به در دسترس بودن گاز كافي در كشور و تراز مثبت بين توليد و مصرف نياز دارد. براي اين منظور بررسي تراز گاز در كشور مي‌تواند تحقق يا عدم تحقق اين برنامه را انعكاس دهد.در برنامه پنجم توسعه برنامه صادرات گاز طبيعي ازطريق خط لوله به نحوي تدوين شده است كه در انتها روزانه 1 /202 ميليون مترمكعب گاز طبيعي در روز صادر خواهد شد.براي تحقق اهداف صادرات گاز ايران به كشورها و مناطق ذكر شده مسيرهايي تعيين شد كه مسير اروپا و آسيا ازجمله آنها است كه در شكل‌هاي ذيل ارائه شده‌اند.
مسير اروپايي صادرات گاز
براي صادرات گاز ايران از مسير اروپا خط لوله نهم سراسري تعيين شده است. اين خط لوله، گاز فازهاي 20 و 21 پارس جنوبي را انتقال داده و بخشي از نيازهاي گازي استان‌هاي لرستان، كرمانشاه و آذربايجان را تامين مي‌كند و سپس به اروپا صادر مي‌شود.
مسير آسيايي
براي صادرات گاز ايران از طريق مسير آسيايي خط لوله سراسري هفتم تعريف شده است. از اين خط لوله براي صادرات گاز ايران به كشورهاي پاكستان، چين و هند استفاده خواهد شد كه در مورد آخرين وضعيت صادرات گاز ايران به پاكستان مواردي مطرح شده است.
مروري بر وضعيت تراز گاز در كشور
تراز گاز عبارت است از مابه‌التفاوت بين منابع گاز عرضه‌‌شده در شبكه و مجموع مصارف. منابع گاز عرضه شده از دو قسمت عمده تشكيل شده است كه توليد گاز در داخل كشور و واردات از جمله آنها است. اطلاعات مربوط به تراز گاز در كشور از سال 1380-1390 در جدول 7 ارائه شده است.تا سال 1385 خوراك واحدهاي هيدروژن‌سازي پالايشگاه‌ها در مصارف سوخت پالايشگاه‌ها منظور شده است. تا قبل از سال 1387، تغييرات ذخيره در خط لوله در عدد مربوط تلفات انتقال منظور شده است.اختلاف آماري به‌علت اختلاف آمار و اطلاعات گزارش سيستم‌هاي مالي شركت ملي گاز با آمار و اطلاعات ديسپاچينگ آن شركت به‌وجود آمده است. مطابق اطلاعات جدول، همواره در سال‌هاي 1380-1390 بين ميزان توليد و مصرف گاز در كشور فاصله وجود دارد و براي تامين مصرف كشور بايد گاز وارد شود. لذا بخشي از مصرف مورد نياز كشور از طريق واردات بايد تامين گردد. جمهوري اسلامي ايران در كنار واردات گاز، بخشي از گاز توليد شده را صادر نيز مي‌كند. اما با مقايسه بين ارقام صادرات و واردات گاز اين نكته روشن مي‌شود كه همواره در سال‌هاي مذكور ميزان واردات گاز بيشتر از صادرات و تراز تجاري گاز در كشور منفي بوده است.
انتهای پیام