رجحان منافع عمومی شرط اعتلای خدمات مهندسی

مهدی روانشادنیا

رئیس دانشکده عمران و معماری دانشگاه علوم تحقیقات

---

رجحان منافع عمومی، انجام خدمات مهندسی منطبق بر دانش حرفه‌ای، رفتار شرافتمندانه، مسئولانه، توأم با امانتداری، رازداری، انصاف و حسن نیت در عرضه خدمات مهندسی در برابر صاحبان کار از مهم ترین شروط اعتلای صنفی و حرفه ای نظام مهندسی است.

حقوق ساخت و حقوق مهندسی، یکی از حوزه های بین رشته ای مهم در ایران است، که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است. سالها بررسی پرونده های انتظامی و قضایی مهندسان و تدریس دروس حقوق ساخت و مقررات پیمان، منجر به تجربیاتی شده، که بخشی از آن در قالب ۱۰ درس جهت استفاده حرفه مندان صنعت ساختمان ارایه می شود.

درس اول: آمار پرونده های قضایی و انتظامی بالا است 

در ۱۶ اسفند ۱۳۹۴ اعلام شد که ۱۵ میلیون پرونده قضایی (تقریبا هر ۵ نفر یک پرونده) در حال رسیدگی است.

در سال ۱۳۶۴، ایران با جمعیت ۴۴ میلیون و ۸۰۲ هزار نفر، ۲ میلیون و ۴۷۱ هزار فقره پرونده یعنی در مقابل هر ۱۸ نفر یک پرونده قضایی وجود داشت.

بیش از هشت هزار نفر محکوم مالی غیرکلاهبرداری در سطح کشور تحمل حبس می کنند که علت عمده ورود این افراد به زندان عدم اطلاع درست و یا ناقص آنها نسبت به وجود برخی قوانین و مقررات قضایی است.

درس دوم: جزئیات مهم اند

میخی افتاد، به خاطر میخی نعلی افتاد، به خاطر نعلی اسب افتاد، به خاطر اسبی سواری افتاد، به خاطر سواری جنگی شکست خورد، به خاطر شکستی مملکتی نابود شد، و همه اینها به خاطرکسی بود که میخ را خوب نکوبیده بود؛ در مسائل حقوقی و قانونی جزئیات مهم هستند و گاه یک گزارش ساده از یک خلاف ساختمانی، می تواند از بروز حادثه ای تلخ جلوگیری کند.

درس سوم: حق متناظر است با مسئولیت

در برابر هر حقی، مسئولیتی وجود دارد. هر شخصی از جمله مهندسان، پاسخگوی اعمالی هستند که به آنها مستند و منتسب است.

بنابراین، اگر پروانه اشتغال و صلاحیت حرفه ای حقوقی را ایجاد می کند، مسئولیت نیز متوجه ما مهندسان و سایر حرفه مندان فعال خواهد شد.

درس چهارم: ندانستن و نداشتن مهارت رافع مسئولیت نیست

شرایط تحقق مسئولیت مدنی، وجود ضرر، فعل زیانبار (یا ترک فعل) و رابطه سببیت (یا علیت) بین عمل فرد واردکننده زیان و ضرر وارده است.

در برخی از محاکم قضایی از زبان فعالان حرفه ای شنیده می شود که از کل یا بخشی از مقررات و ضوابط بی اطلاع بوده اند، که عموماً در محکمه مسموع نیست.

برای نمونه، ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی قتل غیر عمدی را که به واسطه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته یا به سبب عدم رعایت نظامات ارتکاب یافته، تعریف کرده است.

درس پنجم: مسئولیت حرفه ای، قائم به شخص دارای صلاحیت است و قابل واگذاری به غیر نیست!

مطابق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، خدمات مهندسی ساختمان، در قالب اشخاص حقوقی و حقیقی ارائه می شود. برخی مهندسان با این انگاره مواجه اند که در صورت سپردن بخشی از کارهای خود به دیگران، مسئولیت با شخص انجام دهنده است. در حالی که، مسئولیت حرفه ای، قائم به شخص دارای صلاحیت است و قابل واگذاری به غیر نیست!

درس ششم: مسئولیت های مهندسی ساختمان می تواند از جنس کیفری باشد

علاوه بر مسئولیت اخلاقی، مسئولیت های حقوقی در قالب مسئولیت مدنی، انتظامی، اداری و گاه کیفری می تواند متوجه صاحبان حرفه مهندسی باشد. مثلا، طبق ماده ۵۴۰ قانون مجازات اسلامی، برای تصدیق نامه های خلاف واقع که موجب ضرر شخصی ثالثی باشد، یا آنکه خسارتی بر خزانه دولت وارد آورد، مجرم علاوه بر جبران خسارت وارده به شلاق تا ۷۴ ضربه یا به ۲۰۰ هزار تا ۲ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

این ماده در شرایطی می تواند برای گزارش های مرحله ای که در آنها فعل یا ترک فعل سببیت عمل مجرمانه ای را فراهم کرده باشند، مصداق پیدا کند.

درس هفتم: بسترهای لازم برای توسعه اخلاق حرفه ای را فراهم کنیم

رجحان منافع عمومی، انجام خدمات مهندسی به نحو حرفه‌ای، رفتار شرافتمندانه، مسئولانه، توأم با امانتداری، رازداری، انصاف و حسن نیت و منطبق بر دانش حرفه‌ای در عرضه خدمات مهندسی در برابر صاحبان کار و خودداری از هر اقدامی که با منافع قانونی صاحبان کار مغایرت داشته باشد، از جمله اصول اخلاق حرفه ای است.

مهندسان ساختمان بایستی از رفتاری که موجب لطمه به همکاران، سلب اعتبار اجتماعی یا وهن صاحبان حرفه مهندسی باشد، احتراز کنند.

درس هشتم: تنها با آگاهی و ایجاد مطالبه عمومی نسبت به زنجیره تامین صنعت ساخت است که مسأله اشتغال حرفه مندان و کیفیت ساخت بهبود خواهد یافت

بعضی از الزامات مهم قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، مانند اجرای کلیه ساختمانها توسط سازندگان صاحب صلاحیت، بیمه تضمین کیفیت ساختمان، شناسنامه فنی ملکی، صلاحیت نگهداری و تعمیرات، صلاحیت سایر حرفه مندان صنعت ساختمان و رعایت الزامات و شرایط مصالح و تجهیزات ساختمانی مورد کم توجهی در اجرا واقع شده است.

یکی از راههای کمک به ترویج مقررات ملی، آگاهی عموم مردم نسبت به حقوق خود به عنوان صاحب کار و بهره بردار ساختمان است، که این اتفاق هم به ارتقا کیفیت ساختمانها کمک خواهد کرد و هم به توسعه زمینه های فعالیت حرفه مندان کمک خواهد کرد.

درس نهم: دانش حقوق ساخت و حقوق مهندسی ایران در ابتدای کار زمینه های توسعه زیادی دارد

حتی یک مجله علمی در حوزه حقوق ساخت و حقوق مهندسی در ایران نداریم. این می تواند نمادی برای ضعف دانش حقوق ساخت در ایران باشد.

در حالی که در برخی کشورهای دنیا دوره کارشناسی حقوق ساخت و دهها مجله معتبر وجود دارد، ما با کمبود شدید منابع درسی و پژوهشی در این حوزه بین رشته ای مواجهیم. این حوزه می تواند یکی از زمینه های مهم تحقیقاتی سالهای آتی باشد.

درس دهم: پیشگیری از وقوع جرم از طریق توسعه آگاهی، ترویج مقررات و اصلاح مقررات، قراردادها و رویه های قضایی ممکن است

قراردادهای ساخت متعارف فعلی، ضعف ها قابل توجهی در شرایط سقوط تعهدات دارند. بعد از بروز اختلافات و حوادث، نبود مکانیزم های مناسب حل اختلاف، زمینه هایی برای طرح دعاوی متعدد در محاکم قضایی می شود، که این رویه قابل اصلاح است.

همچنین، در سالهای گذشته اقداماتی چون رونمایی از سایت عدل ایران، راه اندازی دفتر پیشخوان قضایی در تهران و شهرستانها، راه اندازی سامانه جامع آماری قوه قضائیه به نام «سجا»، راه اندازی سامانه خدمات الکترونیکی قضایی به نام «سخا» و آغاز اجرای طرح تحلیل و نقد آرای دادگستری در دیوانعالی کشور به نام «تناد» انجام شده است.

با وجود این، ترویج خرد جمعی حقوقی در کنار اصلاحات در مکانیزم های پیشگیری از جرم و فرایندهای دادرسی می تواند به کاهش مشکلات فعلی و پیشگیری از اطاله دادرسی کمک کند.