توهم گرانی انرژی خورشيدي
به گزارش تاسیسات نیوز، اگر به‌عنوان يك فعال بخش برق و انرژي مخاطب مستند حاضر هستيد، حتي براي يك بار هم كه شده، در ناخودآگاه خود يا در مقام پاسخگويي و ارائه گزارش به مدير بالادست، قيمت تمام شده برق با نيروگاههاي معمول حرارتي را در مقايسه با مولدهاي تجديدپذير، محاسبه كرده‌ايد. به احتمال فراوان نتيجه اين مقايسه نيز بر اين باور كه، هزينه توليد برق تجديدپذير به‌طور قابل توجهي از روش‌هاي فعلي توليد برق بالاتر است، مهر تاييد زده است. در اين بين اگر به انرژي خورشيدي (و نه بادي) فكر كرده باشيد، با اطمينان بيشتري به نتيجه بالا رسيده‌ايد؛ چراكه در اين‌گونه بررسي‌ها، اغلب هزينه نصب يك كيلووات پنل خورشيدي را تنها با هزينه نصب يك كيلووات نيروگاه حرارتي مقايسه و بدون لحاظ كردن عواملي چون فاصله ميان قدرت عملي و توليد در روز پيك با ظرفیت نامي نيروگاه‌ها، هزينه احداث شبكه، هزينه سوخت و راهبري نيروگاه، تلفات و…، حكم به بازنده شدن مولدهاي تجديدپذير مي‌دهيم. مستند حاضر با اين هدف تدوين شده كه يك بار براي هميشه، هزينه‌هاي تامين هزار مگاوات برق در محل مصرف مشتركان را با استفاده از دو گزينه «نصب مولد خورشيدي» و «نيروگاه سيكل تركيبي و شبكه مورد نياز» مورد مقايسه قرار داده و در اين خصوص به نتيجه‌اي منصفانه برسد.اگر شما نيز در زمره افرادي هستيد كه به گراني انرژي تجديدپذير ايمان داريد، خواندن اين مقاله برايتان خالي از لطف نيست.در شرايط فعلي، براي تامين هزار مگاوات بار در محل مصرف، به چه ميزان ظرفيت نيروگاهي نياز داريم؟ظرفيت نامي نيروگاهي كشور در روز پيك سال 1392، 69276 مگاوات بوده است كه حدود 82 درصد اين ظرفيت را نيروگاههاي حرارتي، 4/14 درصد نيروگاههاي برق‌آبي و بقيه آن را نيروگاههاي هسته‌اي و تجديدپذير تشكيل داده‌اند؛ اما داشتن ظرفيتي بالغ بر 70 هزار مگاوات، به معناي توانايي شبكه براي تحويل همين ميزان بار در محل مصرف نيست. به‌عنوان نمونه ظرفيت نامي نيروگاههاي گازي در شرايط استاندارد ـ دماي 15 درجه سانتي‌گراد و ارتفاع صفر از سطح آب‌هاي آزاد ـ اندازه‌گيري مي‌شود و با هر ميزان اختلاف دما و ارتفاع، از توانايي اين ظرفيت براي توليد كاسته خواهد شد. به همين دليل ظرفيت واقعي نيروگاه‌ها كه در صنعت برق با نام «ظرفيت عملي» خوانده مي‌شود، در فصل‌هاي مختلف تغيير مي‌كند و در تابستان‌ها (مواقع پيك شبكه برق كشور) به دليل بيشينه بودن دما، كمترين ميزان را دارد. بنابراين در شرايط عمومي، نيروگاهي با ظرفيت نامي 1000 مگاوات، قادر نيست به همين ميزان خروجي داشته باشد. نمودار شكل «یک» كه برگرفته از آمار رسمي شركت توانير است، نشان مي‌دهد ظرفيت عملي نيروگاههاي كشور در روز پيك سال جاري، تنها 54879 مگاوات بوده است؛ یعني 21 درصد كمتر از ظرفيت نامي كه براي نصب آن هزينه صرف شده و اين هزينه هنگام مقايسه با برق خورشيدي ملاك عمل قرار نمي‌گيرد.اما اين تمام ماجرا نيست. همه 54879 مگاوات ظرفيت عملي نيز نمي‌تواند به دلايلي مانند کمبود آب سدها، بروز نقص فني در عملكرد نيروگاه‌ها و ضريب آمادگي پايين، مورد استفاده قرار گيرد و بر اساس آمار توانير بيشينه توليد همزمان شبكه نيروگاههاي كشور، در زمان پيك تنها 45516 هزار مگاوات بوده است.تا به اينجا تنها از ميزان توانايي توليد برق در شبكه سخن گفتيم و هنوز سهم مصرف داخلي نيروگاه‌ها و تلفات انتقال و توزيع را لحاظ نكرده‌ايم. با احتساب سهم 20 درصدي براي اين موارد، از 45516 مگاوات توان توليدي در لحظه پيك، تنها 36413 مگاوات به دست مصرف‌كننده نهايي مي‌رسد؛ اين رقم يعني ريزش 47 درصدي ظرفيت هنگام تحويل برق به مشترك نهايي، موضوعي كه هيچ‌گاه در مسابقه قيمت‌‌ها به آن توجهي نمي‌شود. با يك تقسيم ساده مي‌توان آنچه ما آن را «ضریب تولید به مصرفِ در محل» مي‌ناميم، به دست آورد.حاصل تقسيم ظرفيت نامي نيروگاههاي كشور (69276 هزار مگاوات) بر تامين نياز در محل مصرف (36413 مگاوات)، حدود 9/1 خواهد شد. در تفسير اين ضريب بايد گفت كه اگر بخواهيم در روز پیک 1000 مگاوات برق در محل مصرف داشته باشيم، با سبد فعلي نيروگاهي كشور بايد 1900 مگاوات ظرفيت متمركز نيروگاهي ايجاد كنيم. اين اعداد و ارقام مربوط به سبد نيروگاهي كشور (شامل برق آبي، حرارتی، هسته‌اي و…) است. اگر در بهترين شرايط اين ضريب را تنها براي نيروگاههاي سيكل تركيبي محاسبه كنيم و به‌عبارتي تاثير عدم توليد نيروگاههاي برق‌آبي را در تابستان به دليل نبود آب كافي حذف كنيم، مقدار اين ضريب حدود 6/1 خواهد شد.نتيجه تمامي محاسبات بالا حاكي از آن است كه براي مقايسه هزينه برق خورشيدي با برق حرارتي، در خوشبینانه‌ترین حالت بايد ضريب 6/1 را براي هزينه سرمايه‌گذاري اوليه لحاظ كنيم. بنابراين اگر مي‌خواهيم هزينه نصب و راه‌اندازي 1000 مگاوات سلول خورشيدي در محل مصرف را با گزينه‌هاي فعلي تامين برق مقايسه كنيم، بايد آن را در مقابل هزينه دستِ‌كم 1600 مگاوات نيروگاه حرارتی و شبكه مورد نياز آن، در نظر بگيريم.
برق خورشيدي گران‌تر است يا برق حرارتی؟
مقايسه هزينه‌هاي پاسخگويي به 1000 مگاوات بار پيك روز در محل مصرف، با دو گزينه «نصب 1000 مگاوات سلول خورشيدي در محل مصرف» و «نصب 1600 مگاوات ظرفيت سيكل تركيبي متمركز» در جدول «یک» آمده است. قيمت هر كيلووات مولد خورشيدي به همراه هزينه‌هاي نصب و ساير تجهيزات مورد نياز، 6 ميليون تومان در نظر گرفته شده است. با اين رقم، كل هزينه نصب هزار مگاوات پنل خورشيدي، 6 هزار ميليارد تومان خواهد شد. لازم به یادآوری است که سلول‌هاي خورشيدي هزينه نگهداري تعميرات ندارند و به علاوه براي انرژي خورشيد، بهايي نیز نمي‌پردازيم. همان‌گونه كه از جدول يك برمي‌آيد، گزينه ديگر احداث نيروگاه سيكل تركيبي به ظرفيت 1600 مگاوات به همراه شبكه انتقال و توزيع است. هزينه نصب چنين نيروگاهي به همراه شبكه مورد نيازش بيش از 5600 ميليارد تومان خواهد شد (هزينه نصب هر هزار مگاوات نيروگاه سيكل تركيبي، 2 هزار ميليارد تومان و شبكه برق آن 1500 ميليارد تومان لحاظ شده است) و اما هزينه سوخت! هر ليتر نفتِگاز سوزانده شده در نيروگاه سيكل تركيبي با راندمان 45 درصد، مي‌تواند 68/4 كيلووات ساعت برق توليد كند. اگر نيروگاه حرارتی (گزينه دوم) بخواهد به اندازه سلول‌هاي خورشيدي (گزينه اول) برق توليد كند، يعني حدود 3/2 تراوات ساعت در سال (با احتساب تلفات 15 درصدي شبكه)، بايد سالانه 500 هزار ليتر نفتِگاز مصرف شود كه با در نظر گرفتن نرخ تسعير 2500 توماني دلار و قيمت 70 سنتي براي هر ليتر نفتِگاز به قيمت فوب خليج فارس، هزينه سوخت نيروگاه 850 ميليارد تومان خواهد شد.در مجموع هزينه احداث 1600 مگاوات نيروگاه سيكل تركيبي و شبکه مورد نياز و با در نظر گرفتن سالانه 850 ميليارد تومان هزينه سوخت و بدون احتساب هزينه راهبري، بالغ بر 6450 ميليارد تومان خواهد شد. مقايسه دو عدد 6000 و 6450 ميليارد توماني، حاكي از آن است كه از نظر اقتصاد ملي، مولد خورشيدي در همان سال نخست، ارزان‌تر از نيروگاه حرارتي متمركز است.
دستاوردهاي جانبي برق خورشيدي در مقايسه با برق حرارتي
موارد اشاره شده در بالا، در تصوير صفحه آخر خلاصه شده‌اند. اما مزيت نسبي انتخاب انرژي خورشيدي تنها به مقايسه دو عدد 6000 و 6450 محدود نمي‌شود. اگر اندكي موشكافانه‌تر به موضوع نگاه كنيم، نخستين پيامد اين انتخاب، عدم مصرف سوخت فسيلي و عدم انتشار گازهاي گلخانه‌اي است. همان‌طور كه پيش‌تر نيز گفته شد، با نصب 1000 مگاوات سلول خورشيدي، سالانه از مصرف 500 ميليون ليتر نفتِگاز جلوگيري مي‌شود كه اين موضوع مي‌تواند ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي در كشور را تا بيش از 6/1 ميليون تن كاهش دهد. به علاوه نصب پنل يك كيلوواتي براي هر مشترك مي‌تواند تا 2000 كيلووات ساعت مصرف برق مشترك را در سال تامين كند. با توجه به الگوي مصرف 2500 كيلوواتي هر مشترك خانگي در كشور، مي‌توان گفت 80 درصد نياز برق مشتركان خانگي داراي پنل خورشيدي با اين روش پاسخ داده مي‌شود. در پايان نيز مشابه هر صنعت نوپاي ديگر، با توسعه صنعت ساخت و نصب سلول‌هاي خورشيدي، به ازای هر 1000 مگاوات، 60000 شغل پايدار در اين حوزه ايجاد می‌شود.
سخن پاياني
تمام هدف ما از نگارش اين مقاله، كشيدن خط بطلان بر باور گراني انرژي خورشيدي بود. ما می‌خواستیم نشان دهیم که از نظر سرمایه‌گذاری برای گذر از پیک، مولدهای خورشیدی با توجه به عدم نیاز به توسعه شبکه و موضوع تلفات، در همان سال نخست از نیروگاه‌های حرارتی باصرفه‌تر هستند؛ اما با وجود آنكه در چند ده سال گذشته، صد در صد هزينه‌هاي سرمايه‌گذاري نيروگاههاي حرارتي را از منابع دولتي تقبل كرده‌ايم، ولي در حال حاضر نسبت به پرداخت بخشي از هزينه‌هاي سرمايه‌گذاري نصب مولدهای تجديدپذير به مردم شك داريم. باید باور کرد که مولدهای تجديدپذير، خاصیت و کارکردی (برای صاحبانشان) جز تولید برق ندارند و تنها تفاوت آنها با نیروگاه‌های حرارتی متمرکز آن است که در محل مصرف و روی بام متقاضیان نصب شده‌اند.
پيتر گليك، كارشناس انرژي و آب و رييس موسسه پاسيفيك در كتاب «جهان در ۲۰۵۰»، به خوبي با يك مثال نشان مي‌دهد كه سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در بيشتر موارد راهكار حل مشكلات نيست. به گفته او بسياري از نهادهاي بزرگ مانند صندوق بين‌المللي پول به خوبي مي‌دانند چگونه يك ميليارد دلار را در جايي هزينه كنند (مثلا ساخت يك نيروگاه يا سد)، اما نمي‌دانند كه چگونه يك هزار دلار را در يك ميليون نقطه (به عنوان مثال براي نصب مولدهای خورشیدی یا بهبود بهره‌وری انرژی) خرج كنند. در بيشتر مواقع راه حل هزار دلاري همان چيزي است كه از همه بيشتر مورد نياز است. به نظر مي‌رسد كه ما هم گرفتار همين درديم و برای رهایی از آن، باید چشم‌هایمان را بشوییم و جور دیگری ببینیم.
انتهای پیام