علت فرو ریختن ساختمان‌های نوساز
فردای زلزله سال گذشته کرمانشاه موضوع تکان دهنده ای که خبرسازشد تخریب بیمارستان تازه ساز اسلام آباد غرب بود، بیمارستانی که در آن شرایط باید به کمک مصدومان می‌آمد خودش مسأله ساز شد یا ساختمان‌های مسکن مهر که آنها هم نوساز بودند در زلزله آسیب زیادی دیدند و بسیاری از آنها تخریب شدند.
به گزارش پایگاه خبری تاسیسات نیوز، ساختمان‌های دولتی و عمومی یا توسط نهاد متولی ساخته می‌شود مانند مدرسه‌سازی یا نوسازی مدارس که توسط سازمان نوسازی ساخته می‌شوند یا سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی که تابع وزارت راه و شهرسازی است به ساخت و ساز ساختمان‌های عمومی و دولتی اقدام می‌کند، انتظار این است ساختمان‌هایی که با مجری گری نهادهای دولتی ساخته می‌شوند استحکام زیادی داشته باشند و فرو ریختن آنها بخصوص ساختمان‌های نوساز دولتی این فکر را در ذهن ایجاد می‌کند که وقتی ساختمان‌های عمومی و دولتی به این راحتی فرو می‌ریزند تکلیف ساختمان‌های دیگر چه می‌شود؟
قانون چه می‌گوید؟
براساس آیین نامه «مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله»، ساختمان‌های با اهمیت زیاد و متوسط، اعم از آنکه متعلق به بخش دولتی و عمومی یا بخش خصوصی باشند باید در مقابل زلزله تا حداکثر امکان مقاوم شوند و مالکیت این قبیل ساختمان‌ها موظفند ساختمان‌های خود را طبق اصول فنی و با نظارت مهندسین مجاز دارای گواهینامه مخصوص صادر شده از طرف وزارت مسکن و شهرسازی یا مهندسین مشاوره سازه که صلاحیت آنها به تأیید سازمان برنامه و بودجه رسیده باشد، در برابر زلزله تقویت نمایند و گواهی «انجام عملیات مقاوم‌سازی» دریافت کنند.
تفاوت ساختمان‌های دولتی و شخصی
علی بیت الهی، مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت که در ساخت تمام ساختمان‌های دولتی و بیمارستان‌ها به استثنای مدارس(که در مدرسه‌سازی مقاومت ساختمان‌ها در برابر حوادث خوب ارزیابی شده) دولت وظیفه کارفرمایی دارد و امر نظارت، طراحی و پیمانکاری به شرکت‌های واجد شرایط که اغلب خصوصی هستند سپرده می‌شوند.
سازمان مجری ساختمان‌های عمومی و دولتی که تابع وزارت راه و شهرسازی است نقش کارفرمایی دارد و بیشتر این کارفرمایی از نظر تأمین منابع مالی است، اما ساخت از نظر فنی و نظارت به شرکت‌های واجد شرایط سپرده می‌شود.
به گفته بیت الهی در ساخت و سازهای دولتی که براحتی آسیب می‌بینند کنترل و نظارت به‌صورت جدی اجرا نشده است. کنترل در دو حوزه طراحی و اجرا بیشترین ضربه را به غیرایمن بودن ساختمان‌های عمومی و دولتی وارد کرده است.
طرح باید قبل از ساخت و ساز از نظر استاندارد و مقاومت در برابر زلزله یا حوادث دیگر موارد فنی را داشته باشد. در زلزله کرمانشاه دو مقوله مصالح نامرغوب یا نبود نظارت جدی در ساخت و ساز بیشترین خسارت را به ساختمان بیمارستان و برخی مسکن‌های مهر وارد کرد.
در برخی مسکن‌های مهر بتن مانند کلوخ در دست خرد می‌شد. غیر از این دو موضوع مشاهده کردیم که در برخی ساخت و سازها طرح از نظر مهندسی قابل قبول بود اما اجرا چیز دیگری بود یعنی محصول تولیدی مطابق طرح نبود این چرخه معیوبی است که نتیجه آن آسیب ساختمان‌های دولتی در چندین زلزله مانند زلزله ورزقان بوشهر کرمانشاه و… است.
انتظار نداریم رفتار ساختمان‌های دولتی در حوادث مانند ساختمان‌های عادی باشد
بیت‌الهی تأکید کرد: انتظار نداریم رفتار ساختمان‌های دولتی در حوادث مانند ساختمان‌های عادی باشد چون مثلاً بیمارستان‌ها باید آخرین درجه ایمنی را داشته باشند و بعد از زلزله به سرویس دهی ادامه دهند اما در خیلی از زلزله‌ها بیمارستان‌ها جزو اولین ساختمان‌هایی است که از فرم کاری خارج می‌شوند.
فرقی که ضوابط ساخت و ساز در ساختمان‌های دولتی با مسکونی دارد این است که در ساختمان‌های عادی و مسکونی مهندس ناظر و عوامل نظارت بر اساس ضوابط نظام مهندسی است اما در ساختمان‌های دولتی ساخت و نظارت از طریق واگذاری کار به یک شرکت مشاور که دارای تأییدیه صلاحیت از طرف سازمان برنامه و بودجه است انجام می‌شود بنابراین چنین ساختمان‌هایی باید عملکرد بهتری در برابر حوادث داشته باشند نه اینکه در حوادث این ساختمان‌ها هم مقاومتی در حد ساختمان‌های عادی و حتی کمتر داشته باشند.
۲ متولی برای یک موضوع
اکبر ترکان رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در پاسخ به این سؤال که متولی نظارت بر ساخت و سازهای عمومی و دولتی چه سازمان یا نهادی است گفت: بر اساس قوانین ساختمان‌های دولتی توسط نظام فنی و اجرایی ساخته می‌شوند که از نظام مهندسی ساختمان جدا است.
به‌گفته ترکان این نظام از زمان تأسیس سازمان برنامه و بودجه شروع به‌کار کرد و شامل سه جزء کارفرما، مشاور و پیمانکار می‌شود.
در این سازوکار، کارفرما معمولاً دولت است و تصمیم می‌گیرد که پروژه ای را اجرا کند. مهندس مشاور کار طراحی را انجام می‌دهد و پیمانکار می‌سازد.
معمولاً با مهندس مشاور قرارداد نظارت بر ساخت بسته می‌شود اما کارفرما سازمان مجری ساختمان‌های دولتی و عمومی است که وابسته به وزارت راه و شهرسازی است و گاهی هم کارفرما خود دستگاه‌های اجرایی هستند.
نظام و ضوابط سازمان برنامه و بودجه برای ساخت و ساز مورد اعتماد است
ترکان تأکید کرد که در ساخت و ساز طراحی مهم است که باید طبق قواعد باشد و مقررات و طراحی باید چارچوب مشخص داشته باشد. معمولاً این مقررات و ضوابط را سازمان برنامه و بودجه در نشریات خود اعلام می‌کند.
به گفته ترکان نظام و ضوابط سازمان برنامه و بودجه برای ساخت و ساز مورد اعتماد است اما به‌دنبال آن هستیم تا نظام فنی و اجرایی و نظام مهندسی ساختمان با هم ادغام شوند اما تاکنون موفق به این کار نشده‌ایم. این دو سازمان باید یکی شود و در قالب نظام واحد طراحی و نظارت بر ساخت و ساز را چه در بخش دولتی چه در بخش خصوصی انجام دهند.
فرهنگ‌سازی در افزایش استحکام ساختمان‌ها مهم است
ترکان افزود: وزارت راه وشهرسازی در قالب مباحث ۲۲ گانه ساختمان تمام مباحث مربوط به ساخت و قواعد و نظام نامه‌ها را ابلاغ کرده است بنابراین اگر این دو متولی ساخت با هم ادغام شوند نظارت بر ساخت و سازها نتایج بهتری به همراه دارد.
البته ترکان فرهنگ‌سازی را در افزایش استحکام ساختمان‌ها مهم دانست و گفت: باید برای گچ کار، برق کار، بنا، سنگ کار… گواهی نامه توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صادر شود اما وزارت کار در حال حاضر این ظرفیت را ندارد.
الان خود سرمایه‌گذار سازنده ساختمان شده در حالی که صلاحیت ساخت را ندارد باید برای هر ساختی مجری صلاحیت دار انتخاب شود.