خاکی که بر سر آب می‌کنیم
بسیاری‌مان تحصیلکرده و از نسل جدیدیم و بسیاری دیگر هم از نسل قدیم‌تر. هر دو نسل شیر آب را باز می‌گذاریم و به کارهایمان می‌رسیم. آب برایمان به مثابه ریگ بیابان است؛ بی‌تفاوت نسبت به اینکه با بحران بزرگ آب روبه‌رو هستیم و زندگی بدون «آب» نمی‌شود که نمی‌شود.
تاسیسات نیوز: نسل‌های قدیمی‌تر با این تفکر که اگر مصرف نکنیم، می‌فروشند، به همه چیز بی‌اعتمادند و نسل جدیدتر با این بهانه که فراموش کردیم شیر را ببندیم. هر دو آخرین ضربه را محکم‌تر می‌زنیم. نسل قدیم که در خاطراتشان از کمبودهای زمان خود می‌گویند و نسل جدید که مرتب از نارضایتی در زندگی می‌گویند، فراوانی را حق طبیعی خود می‌دانند غافل از اینکه فاجعه همواره حاصل سرسام مصرف است.
به گفته مصطفی فدایی فرد – پژوهشگر آب – با وجود آنکه کل منابع آب تجدیدپذیر کشور حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب است، ما سالانه حدود ۶۹ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کنیم، بنابراین از بحران آب عبور کرده و به ورشکستگی آبی رسیده‌ایم. با این وجود بسیاری از ما ترجیح می‌دهیم بعد از استفاده چند قطره از یک بطری آب، آن را در سطل زباله بیندازیم یا در گوشه‌ای از شهر رها کنیم یا استخرهای شخصی را برای چند ساعت تن به آب زدن پر و خالی کنیم.
طبق تحقیق محققان، آب‌های زیرزمینی با تأمین ۳۶ درصد آب آشامیدنی و ۴۲ درصد آب کشاورزی، منبع اصلی آب شیرین در سطح جهانی است. بدیهی است که در کشور ما، خشکسالی‌ها به عنوان محرکی در افزایش سرعت تخلیه آب‌های زیرزمینی ذخیره‌شده عمل می‌کنند اما کاهش آب‌های زیرزمینی عمدتاً به دلیل برداشت گسترده آب توسط انسان ایجاد می‌شود. به طور طبیعی آب‌های زیرزمینی به تنوع و تغییر در شرایط آب و هوایی حساسند. علیرغم فشارهای موجود بر منابع آب زیرزمینی، آنها نقش مهمی در حفظ امنیت آب دارند. در حال حاضر یک‌سوم جمعیت جهان در مناطق تحت تنش آبی بویژه در مناطق نیمه‌خشک و خشک آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین کشورهای مدیترانه زندگی می‌کنند. در بسیاری از این مناطق آب زیرزمینی تنها منبع قابل اطمینان آب است زیرا آب‌های سطحی به صورت فصلی یا دائمی وجود ندارند. از آنجا که تقاضای آب در این مناطق عمدتاً بر تولیدات مواد غذایی متمرکز است (به عنوان مثال ۸۵ درصد از آب در خاورمیانه به طور انحصاری برای آبیاری استفاده می‌شود) در دسترس‌بودن آب‌های زیرزمینی و امنیت غذایی به طور گسترده‌ای مرتبط و در هم آمیخته با امنیت ملی و منطقه‌ای است. در دسترس‌بودن منابع آب زیرزمینی در یک جهان گرم‌تر و پرجمعیت بسیار مهم‌تر می‌شود زیرا منابع آب سطحی در اثر افزایش دما حتی بیشتر تخلیه می‌شوند.
بر اساس میانگین سطح آب زیرزمینی تخمین زده شده در مقیاس حوضه، طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ حدود ۷۴ کیلومتر مکعب آب‌های زیرزمینی ایران تحلیل و از دست رفته است. این مقدار ۱.۶ برابر حجم آب دریاچه ارومیه در پُر آب‌ترین حالت (۴۶ کیلومتر مکعب در سال ۱۹۹۶) است که بزرگ‌ترین دریاچه در خاورمیانه و ششمین دریاچه آب‌شور روی زمین است.
متاسفانه طبق آخرین آمار، نرخ مصرف آب در بخش خانگی در کشور ما بیشتر از میانگین جهانی است و همچنین طبق تحقیقات دانشگاهی، آمار مصارف نشان می‌دهد که بالاترین مصرف در بخش حمام با سرانه ٣۴.۵ لیتر و بالاترین میزان هدررفت مربوط به کولر و تهویه مطبوع است که ٨.۵ برابر استاندارد در کشور است بنابراین باید به راهکارهای بهینه‌سازی در مصرف و جلوگیری از هدررفت توجه شود. این آماری است که دکتر ناهید محبی – دکترای مدیریت محیط زیست – به ایسنا می‌دهد.
او معتقد است: «پاکیزگی و تمیزی در فرهنگ ما ایرانیان اهمیت ویژه‌ای دارد به همین دلیل هم شست‌وشو در زندگی ما جایگاه بالایی دارد بنابراین در چنین شرایطی طبیعی است که مصرف آب بالایی داشته باشیم. از طرفی ایران جزء کشورهایی است که شاخص بهداشت بالایی دارد و مردم به رعایت موارد بهداشتی اهمیت زیادی می‌دهند. قاعدتا استفاده از آب بویژه در شرایطی که درگیر ویروس کرونا هستیم، مصرف را هم بالا می‌برد. همچنین با گرم‌شدن هوا این میزان افزایش پیدا می‌کند به همین دلیل نمی‌توان مصرف آب را از زندگی حذف کرد اما نکته قابل توجه و مهم، نحوه مصرف است. به عبارتی صرفه‌جویی، درست مصرف کردن است. در کل، مصرف آب در ایران چه در حوزه کشاورزی و چه در حوزه‌های دیگر بالا است. قبل از خشکسالی‌ها، در تهران به طور طبیعی شاهد ٢۵٠ میلی‌متر بارندگی در سال بودیم اما امسال هیچ ذخیره برفی نداریم. بارش باران هم آنقدر کاهش پیدا کرده که بنا بر گزارش‌ها به زیر ۲۰۰ میلی‌متر رسیده و قرار است امسال تابستان پرتنشی از نظر کم‌آبی داشته باشیم. در کل ایران روی کمربند خشک جهان واقع شده و خشکسالی با کشور ما عجین شده است. بنابراین نیاز است ما هم الگوی مصرفمان را متناسب با این شرایط در نظر بگیریم.»
به گفته این کارشناس محیط زیست «راهکارهایی برای صرفه‌جویی آب حتی در کشورهای به نسبت پر آب اروپایی مثل سوئد و آلمان وجود دارد که به آن استفاده از آب خاکستری می‌گویند. برای مثال می‌توان از آب شست‌وشوی سبزی برای موارد دیگری مثل شست‌وشوی حیاط، ماشین یا پارکینگ خانه استفاده کرد. حتی بسیاری آب روشویی دستشویی و حمام را به سیفون دستشویی وصل می‌کنند تا آب به صورت مستقیم به فاضلاب هدایت نشود که به آن استفاده مجدد از آب و بازچرخانی می‌گویند و یکی از راه‌های موثر مصرف آب در خانه محسوب می‌شود. بهتر است برای آبیاری باغچه‌ها و فضای سبز نیز از پساب تصفیه‌شده یا همین آب خاکستری یا آب باران استفاده کرد. شهرداری تهران نیز طرح‌هایی دارد که با هماهنگی شرکت‌های آب و فاضلاب از آب بازچرخانی‌شده برای آبیاری فضای سبز استفاده کند که بخشی از آن نیز اجرا شده است. از طرفی ابتدایی‌ترین موضوع در این امر الفبای صرفه‌جویی است مثل استفاده از یک لیوان آب برای مسواک‌زدن یا شست‌وشوی ظرف‌ها با فشار کم آب. استفاده از ماشین ظرفشویی‌هایی که آب و انرژی کمتری مصرف می‌کنند هم یکی دیگر از راهکارهای صرفه‌جویی است. یک روش دیگر برای مدیریت آب در مجتمع‌ها یا آپارتمان‌ها، استحصال آب باران است و می‌توان آب حاصل از باران را در ظرف جمع‌آوری و برای شست‌وشوی محوطه (صرفا در مواقع ضروری) به عبارتی از آب خاکستری استفاده کرد. کاهش استفاده از انرژی برق هم می‌تواند به طور غیر مستقیم بر کاهش مصرف آب و کاهش گازهای گلخانه‌ای تاثیر بگذارد به دلیل آنکه نیروگاه‌های ما اغلب برق‌آبی هستند یا با سوخت فسیلی کار می‌کنند.»
محبی همچنین درباره راهکار صرفه‌جویی آب برای پرکردن استخر خانه‌ها یا ویلاها توضیح می‌دهد: «باید راه درست استفاده کردن از استخر را دانست. روش‌های زیادی از جمله اوزن یا کلرزنی برای تمیز نگه داشتن آب استخر وجود دارد و می‌توان آبی که استخر را با آن پر می‌کنند حداقل تا ۶ ماه حفظ کرد. اینکه عده محدودی برای استفاده از استخر شخصی چندین متر مکعب آب را تخلیه و دوباره جایگزین کنند، رفتار اخلاقی نیست و به عبارتی الگوی اشتباه مصرف است که نیاز به اصلاح دارد. حتی در هتل کشورهای پرآب دنیا با وجود آنکه در حمام اتاق هتل‌ها وان وجود دارد اما باز هم هشدار می‌دهند به دلیل صرفه‌جویی آب از پر کردن وان حمام خودداری کنند. به عبارتی با وجود آنکه امکانات لازم در اختیار مسافر قرار می‌گیرد اما درخواست می‌شود در مصرف آب صرفه‌جویی شود که همین امر به نوعی فرهنگ‌سازی است و خوب است به این‌گونه موارد به طور جدی پرداخته شود.»
او در حال حاضر شناخته‌شده ترین راهکار برای مدیریت در این زمینه را بازچرخانی و کاهش مصرف آب می‌داند و معتقد است: «برای آموزش نحوه صحیح مصرف باید از مشارکت مردم استفاده و مردم را در این قضیه همراه کرد زیرا مردم به کشورشان عِرق دارند و باید راهکارها را نشان دهیم. اینکه فقط از مردم بخواهیم و چگونگی انجام را نگوییم نتیجه معکوس می‌دهد و بیشتر با آن مقابله می‌کنند. البته راهکارهای مدیریتی در سطوح کلان مدیریتی هم باید اجرا شود و مدیریت منابع آب در سطح کشور اجرایی شود. قطعا مردم ما نسبت به منابع طبیعی‌شان هم تعهد دارند و در صرفه‌جویی در مصرف آب بیشترین مشارکت را دارند. مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی بدون مشارکت مردم امکان‌پذیر نیست و تا جایی که ممکن است باید از راه‌های درست برای صرفه‌جویی در مصرف آب استفاده کرد. شعار «صرفه‌جویی، درست‌مصرف‌کردن است»، نوعی فرهنگ‌سازی محسوب می‌شود و این امر نیازمند زمان و صبر است و باید با هر قشری با زبان خودش صحبت کرد و مثال‌های واضح را نشان داد تا نتیجه مطلوب حاصل شود.»
محبی با بیان اینکه مبرهن است که ما در مدیریت آب کشورمان دچار مشکلیم، می‌گوید: «وزارت نیرو و سازمان محیط زیست هم به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند و نمونه این امر خشکی دریاچه بختگان و دریاچه ارومیه است. مهم‌ترین راهکار، تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از پساب است. مهم‌ترین راهکارها در بخش خانگی نیز مربوط به شناسایی نشتی‌ها و تعمیر لوله‌کشی در منازل و بازچرخانی آب می‌شود.»
به گزارش ایسنا، با توجه به سطح فعلی تخلیه آب‌های زیرزمینی و کمبود فزاینده منابع آب سطحی، در سال‌های آینده نگرانی‌های عمده‌ای برای حفظ آب به منظور آبیاری زمین کشاورزی و استفاده از آب خانگی وجود خواهد داشت.
شما هم راهکارهای خود هرچند ساده را برای صرفه‌جویی در مصرف آب با ما به اشتراک بگذارید.
منبع
ایسنا