حداکثر زمان مجاز برای انتقال بتن و ضوابط اجرای آن

حمل بتن یکی از مهم ترین فاکتورها برای استفاده از این مصالح ساختمانی است. سالهای بسیاری است که بتن به‌عنوان مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد. مواد اصلی یکسان بوده اند، اما فناوری های جدید افزودنی به طراحان و مهندسان این امکان را می دهد تا خصوصیات نهایی بتن کاملاً تنظیم شده را به خوبی تنظیم کنند.

حمل بتن آماده روشی برای جابه‌جایی بتن تازه از کارخانه اختلاط به مکانی است که باید سازه ساخته شود. از آنجایی که زمان صرف شده در روش حمل و نقل بتن آماده عمدتاً به زمان گیرش اولیه و نیاز به کارپذیری در محل بستگی دارد، باید پارامتر حداکثر زمان آن در نظر گرفته شود.

مشخصات اصلی بتن مورد استفاده در ساختمان سازی

مشخصات بتن توسط سنگدانه یا سیمان مورد استفاده یا روش مورد استفاده برای تولید آن تعیین می شود. نسبت آب به سیمان عامل تعیین کننده ای در بتن است، به گونه ای که بتن با محتوای آب کمتر بتن قوی تری است.

اما این کار باعث کاهش کارایی (و قابلیت پمپاژ) بتن می شود که می توان آن را با استفاده از تست اسلاپ اندازه گیری کرد. درجه بندی، شکل، بافت و نسبت سنگدانه نیز می تواند تأثیر مشابهی داشته باشد. در صورت نیاز به بتن مخصوصاً بتن محکم، می توان مقدار سنگدانه را در رابطه با سیمان کاهش داد. با این حال، سیمان یک فاکتور هزینه ای قابل توجه است و افزایش نسبت آن در مخلوط باعث افزایش قیمت کلی می شود.

حمل بتن

حمل و انتقال بتن، مرحله بسیار مهمی در روند اجرای کارهای ساختمانی است. این مرحله باید به صورتی انجام شود که در آن جداشدگی اجزای بتن صورت نگیرد. بنابراین سرعت انتقال بتن از محل ساخت بتن (بچینگ) تا محل پروژه باید در حدی باشد که بتن دچار اختلالاتی چون: کاهش اسلامپ، آب انداختگی، کاهش مقاومت و… نشود.

از سوی دیگر آلوده نشدن بتن به مواد مضر در طول حمل و جابجایی و عدم تبادل حرارتی در این مدت، از جمله مواردی است که باید به آن دقت ویژه ای مبذول نمود. مجموع این مسائل، باعث شده مسأله حمل بتن و مدت زمان انتقال آن امری مهم و ضروری باشد.

مدت زمان مجاز حمل بتن در تابستان و زمستان

بر اساس قاعده ای کلی، ایده آل ترین مدت زمان حمل بتن به سمت صفر میل می کند؛ یعنی بلافاصله پس از تولید بتن، بتن باید در قالب ریخته شود و هیدراتاسیون خود را شروع کند و در نهایت، عملیات عمل ‌آوری بتن و ادامه فرآیند اجرا انجام گیرد. بنابراین هر چه مدت زمان حمل بتن کمتر باشد، بهتر خواهد بود.

اما این حالت ایده‌آل در بسیاری مواقع رخ نمی دهد. بر این اساس، آیین نامه آبا (آیین نامه بتن ایران) و استاندارد ملی ایران شماره ۶۰۴۴، قوانین و تبصره هایی را برای مدت زمان مجاز حمل بتن در نظر گرفته اند که در ادامه به بررسی هر یک از آنها به صورت جداگانه می پردازیم.

مدت زمان حمل بتن طبق آیین نامه آبا

بر اساس آخرین ویرایش آیین نامه آبا (آیین نامه بتن ایران) که مربوط به سال ۱۴۰۰ است، مدت زمان مجاز حمل بتن، بخشی از مدت زمان مجاز بتن ریزی است. بر این اساس، مدت زمان مجاز بتن ریزی به معنای مدت زمان انتقال (حمل)، ریختن و تراکم بتن، برای دمای هوای کمتر از ۲۵ درجه سانتیگراد برابر با ۲ ساعت و برای دمای بیشتر از ۲۵ درجه سانتیگراد، برابر با ۱.۵ ساعت است.

البته این آیین نامه، ۲ تبصره برای مدت زمان مجاز بتن ریزی در نظر گرفته است. طبق تبصره شماره ۱، اگر شما در بتن از افزودنی هایی مانند دیرگیر بتن، کنترل کننده گیرش یا انواع روان کننده‌ بتن استفاده کنید، مدت زمان اعلام شده در آیین نامه آبا برای بتن ریزی با اجازه دستگاه مهندسی قابل افزایش خواهد بود.

همچنین در تبصره شماره ۲ این آیین نامه آمده، چنانچه بتن از محل تولید تا محل پروژه با استفاده از میکسرهای دوار حمل نشود و به جای آن از تراک هایی با مخزن ثابت استفاده شود، مدت زمان مجاز بتن ریزی، در دمای بیش و کمتر از ۲۵ درجه سانتیگراد، نیم ساعت کاهش پیدا می کند.

مدت زمان حمل بتن طبق استاندارد ملی ایران شماره ۶۰۴۴

طبق استاندارد ۶۰۴۴ که استانداردی مربوط به تولیدکنندگان بتن آماده است، حداکثر مدت زمان بتن ریزی برابر با ۱.۵ ساعت است. البته در این استاندارد آمده شروع این ۱.۵ ساعت از زمانی است که اولین تماس آب با سیمان یا سنگدانه مرطوب با سیمان انجام ‌شود و پایان آن معادل زمانی است که کاهش قابل توجهی در کارایی بتن ایجاد شود.

مطمئناً برای شما این سؤال به وجود می آید که کاهش قابل توجه کارایی در بتن به چه معنایی است و چه درجه ای از شرایط بتن را شامل می شود؟ طبق برداشت نویسنده پس از مطالعه کامل استاندارد ملی ایران در این بخش، منظور از کاهش قابل توجه کارایی برابر است با: «مقدار کاهشی که در آن بتن رسیده به محل پروژه، قابلیت پمپ پذیری، تخلیه و تراکم مناسب خود را از دست داده باشد.»

از سوی دیگر استاندارد ملی ۶۰۴۴ برای مدت زمان مجاز حمل و بتن ریزی، نکات ویژه ای در نظر گرفته که با تغییراتی در محتوا و شرایط بتن، مدت زمان اعلامی از سوی این سازمان دچار تغییرات قابل توجهی خواهد شد. این نکات به شرح ذیل است:

–  اگر بتن بعد از ۱.۵ ساعت به محل پروژه برسد، اما روانی ۱۰ تا ۱۲ داشته باشد یا به عبارت دیگر امکان پمپ پذیری و بتن ریزی بدون نیاز به آب و روان کننده را داشته باشد، استاندارد این اجازه را می دهد که در صورت رضایت مشتری، ۱.۵ ساعت را نادیده گرفته و بتن ریزی انجام داده شود.
–  مشتری این حق را دارد تا در فصل تابستان که بتن زودتر سفت می شود، از کارخانه تولیدکننده بتن بخواهد تا بتن را زیر ۱ ساعت در محل پروژه به او تحویل دهد یا برای بتن ریزی در هوای سرد و با توجه به اینکه در فصل زمستان بتن دیرتر سفت می شود، از کارخانه تولیدکننده بتن بخواهد تا بتن را کمی بیشتر از ۱.۵ ساعت یا حتی تا ۲ ساعت به او تحویل دهد. بر این اساس مشتری حق دارد به کارخانه تولیدکننده بتن درخواست زمان داده و این درخواست به صورت قرارداد در سفارش مشتری ثبت می شود.
–  در صورت استفاده از افزودنی های دیرگیرکننده یا انواع فوق روان کننده‌ بتن حتی در چند مرحله استفاده، مدت زمان ۱.۵ ساعت را می توان تا چند ساعت افزایش داد و محدودیتی از این بابت وجود ندارد.
–  استاندارد ملی ۶۰۴۴ تلورانس اسلامپی مجازی را برای بتن تعیین کرده است. بر این اساس، کارخانه های تولید بتن باید بتن مورد تقاضای مشتری را با تلورانس سه الی چهار به مشتری تحویل دهند.

همانطور که دیدید هر دو استاندارد ملی ۶۰۴۴ و آیین نامه آبا در اصلاحات جدید خود، به سمتی حرکت کرده اند که در آن قضاوت و شعور مهندسین بیشتر مد نظر قرار گرفته است. بر این اساس، تصمیم نهایی توسط مهندسین ناظر در محل پروژه گرفته می شود.

وسایل مختلف برای حمل و نقل بتن

در هنگام حمل بتن و انتقال آن به محل مورد استفاده، باید نکاتی را رعایت کرد. در این زمان، عدم تغییرات دما، عدم جداشدگی، عدم آلودگی به مواد زیان آور و کارایی بتن از اهمیت ویژه ای برخوردارند. همچنین انتخاب نوع وسیله حمل و نقل و ابزارهای لازم نیز حائز اهمیت است. هرچقدر که سرعت حمل بتن کمتر شود، برای اجرای آن مفید بوده و باید در زمان حمل سطح بتن را به‌طور کامل پوشاند تا عمل تبخیر صورت نپذیرد.

برای انتقال بتن به محل مورداستفاده، می توان از وسایل مختلفی استفاده کرد که در ادامه به آنها می پردازیم.

حمل بتن با استانبولی و زنبه

این ابزار برای انتقال بتن در مسافت و حجم کم بتن استفاده می شود. همچنین برای حمل در مواقعی که امکان استفاده از فرغون وجود ندارد، استانبولی و زنبه بهترین وسیله برای حمل بتن هستند.حداکثر ظرفیت بتن برای حمل با این ابزار، ۶۰ کیلوگرم (۲۵ لیتر) و طول حمل نیز ۳۰-۲۵ متر است.

حمل بتن با چرخ دستی یا فرغون

فرغون یا چرخ دستی برای حمل بتن در مسافت های طولانی افقی مورد استفاده قرار می گیرد. حداکثر ظرفیت این وسیله برای حمل بتن ۸۰ کیلوگرم است.

حمل بتن با دامپر

از این وسیله برای حمل بتن در سطوح هموار با مسافت طولانی استفاده می شود. حداکثر طول حمل بتن با دامپر، ۳۰۰ متر و طول حمل بهینه ۱۰۰ متر است.

حمل بتن با جام یا دلو

برای استفاده از وسایل نیاز به جرثقیل یا بالابرنده وجود دارد. حداکثر ظرفیت آن ها ۱۰۰۰-۱۰۰ لیتر است که جام ها نسبت به دلوها دارای حجم بیشتری بوده و عموماً برای پروژه های بزرگ قابل استفاده هستند.

حمل بتن با ناوه (شوت)

برای حمل بتن به نقاط دارای ارتفاع کم و پایین تر از سطح از ناوه استفاده می نمایند. این وسیله ابزاری است که کاربرد آسانی داشته و استفاده از آن سریع، ارزان و اقتصادی نیز است.

حمل بتن با کامیون مخلوط کن (تراک میکسر)

تراک میکسر وسیله ای برای انتقال و حمل بتن آماده است. زمانی که از این وسیله برای حمل بتن استفاده می کنید، در صورت طولانی بودن مسیر باید امکاناتی را فراهم کنید تا آب مخلوط در محل بتن ریزی به مخلوط بتن اضافه شود.

حداکثر زمان برای حمل بتن تا محل بتن ریزی بعد از افزودن آب، ۱/۵ ساعت است. این زمان در مناطقی با شرایط اقلیمی معمولی است. در مناطقی که دارای شرایط اقلیمی گرم هستند، حداکثر زمان انتقال ۴۵-۳۰ دقیقه بعد از افزودن آب است.

اگر مدت زمان حمل بتن با تراک میکسر طولانی شود، در اثر سایش سنگدانه های موجود در آن با یکدیگر و همچنین با بدنه دیگ تراک میکسر، سبب کاهش مقاومت بتن و همچنین کاهش اسلامپ می شود. به همین دلیل بهتر است از روش مخلوط خشک برای حمل بتن در مسافت طولانی استفاده شود.

نکته: انتقال بتن از تراک میکسر به محل بتن ریزی باید به گونه ای انجام شود که مواد تشکیل دهنده آن به هیچ وجه از یکدیگر جدا نشوند و همچنین از ایجاد هرگونه وقفه نیز پیشگیری شود.

• مدت زمان مجاز حمل بتن، طبق استاندارد ملی ایران شماره ۶۰۴۴ چیست؟

  طبق استاندارد ۶۰۴۴ (استاندارد مربوط به تولیدکنندگان بتن آماده)، حداکثر مدت زمان بتن ریزی برابر با ۱.۵ ساعت است. البته در این استاندارد آمده شروع این ۱.۵ ساعت از زمانی است که اولین تماس آب با سیمان یا سنگدانه مرطوب با سیمان انجام ‌شود و پایان آن معادل زمانی است که کاهش قابل توجهی در کارایی بتن ایجاد شود.

• مدت زمان مجاز حمل بتن طبق آیین نامه آبا چیست؟

  طبق آخرین ویرایش آیین نامه آبا (آیین نامه بتن ایران) مربوط به سال ۱۴۰۰، مدت زمان مجاز بتن ریزی به معنای مدت زمان انتقال (حمل)، ریختن و تراکم بتن، برای دمای هوای کمتر از ۲۵ درجه سانتیگراد برابر با ۲ ساعت و برای دمای بیشتر از ۲۵ درجه سانتیگراد، برابر با ۱.۵ ساعت است.