تلاش برای رهایی از ریزگردها و بیابانی شدن

 

به گزارش تاسیسات نیوز به نقل از ایسنا،این روزها در بعضی نقاط کشور شاهد حضور ریزگردها و گرد و غبارهای غیر منتظره هستیم.همه در ابتدا فکر می کردند که این پدیده پدیده ای زود گذر است و به زودی و خود به خود رفع خواهد شد اما با گذشت زمان شاهد استقرار مداوم این پدیده در کشورمان هستیم.مسئولان دولت هم از این مهم غافل نبوده و در فکر چاره این مشکل هستند اما شاید کمی دیرتر! ایران و اوضاع اقلیمی آن در حال تحول به سوی خشکسالی قرار گرفته و این ریزگردها نتیجه تحول منطقه بسوی خشکسالی است.اما سوال اینجاست که راهکار چیست؟در کشوری که با ذخایر بسیار کم آب روبروست چه چاره ای باید اندیشید تا این شرایط را بخوبی پشت سر بگذاریم؟در زیر مصاحبه ایسنا با دبیر ستاد توسعه فناوری آب و خشکسالی می خوانیم:

 

دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از تأیید شش مالچ زیستی برای مهار ریزگردها و راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع در این زمینه خبر داد.
دکتر حسنعلی بهرامی در گفت‌وگو با خبرنگار فناوری ایسنا، خشکسالی‌ها را نشانه روشنی از نوسانات اقلیمی دانست و افزود: هر چند سال یک بار خشکسالی بسیاری از مناطق دنیا بویژه نواحی خشک و نیمه بیابانی را با شدت‌های زیاد دربرمی‌گیرد و کشور ما نیز با این مشکل روبروست؛ از این رو کارگروه “خشکسالی و تغییر اقلیم” به منظور یافتن راهکارهای علمی و فناورانه برای مقابله با این پدیده در این ستاد ایجاد شده است.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای رفع اثرات خشکسالی در ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست اظهار داشت: در این راستا در حوزه اقدامات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت طرح‌های محوری متعددی در ستاد مطرح شده که از آن جمله می‌توان به ترویج روش‌های استحصال رطوبت هوا، جذب مه و شبنم،‌ سامانه‌های سطوح آبگیری باران، انتقال آب بین‌حوضه‌ای، آب مجازی، مدیریت جذب ابر، کاهش تبخیر، آب مغناطیسی و باز چرخانی آب اشاره کرد.
بهرامی ادامه داد: همچنین در این ستاد طرح‌هایی چون استفاده از آب‌های غیر متعارف مانند فاضلاب،‌پساب، آب شور، زه‌آب و تحقیق بر روی گونه‌های بومی و درختان مقاوم به خشکی ارائه شده که برخی از آنها مورد حمایت و اجرا قرار گرفته است.
به گفته وی در حال حاضر اجرای طرح‌های باز چرخانی آب و استفاده از آب‌های غیر متعارف مانند پساب‌ها،‌تحقیق روی کاهش تبخیر نزولات و کاهش تبخیر از مخازن،‌تحقیق بر روی استفاده از دستگاه آب شیرین‌کن‌ها،‌ تولید گیاهان خوراکی و یا علوفه‌ای با استفاده از آب دریا مانند گیاه جاتروفا،‌ سالیکورنیا و نیز تمرکز بر تولید و انتقال کشت‌های موجود به مناطقی که دارای منابع کافی آب یا منابع استراتژیک هستند، در دستور کار قرار دارند.
بهرامی یادآور شد: برای استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه خشکسالی، ستاد، بدون استثنا از تمامی شرکت‌های دانش بنیان دارای محصول با فناوری کارآمد در حوزه آب و خشکسالی حمایت کرده است.

بازار مکاره برای مهار ریزگردها
وی با اشاره به اعلام برخی یافته‌ها از سوی محققان کشور در زمینه تولید مالچ‌های زیستی، افزود: در هر جامعه‌ای که مشکلاتی ایجاد می‌شود افرادی، از این شرایط استفاده و ادعاهایی را اعلام می‌کنند که برخی از آنها با نگاه سوء استفاده شخصی و بعضی از آنها به منظور تامین منافع کشور است.
بهرامی به مشکلات ایجاد شده در زمینه ریزگردها اشاره کرد و اظهار داشت: در حال حاضر برای مهار ریزگردها از مالچ‌ها استفاده می‌شود که این مالچ‌ها دو دسته هستند. یک دسته، پایه شیمیایی دارند و دسته دوم مالچ‌های بیولوژیکی هستند. مالچ‌های بیولوژیکی پلیمرهایی هستند که مواد پرکننده آنها مواد طبیعی چون برگ خرما و سایر گیاهان است.
دبیر ستاد توسعه فناوری آب،خشکسالی،فرسایش و محیط زیست خاطرنشان کرد: با افزایش ورود ریزگردها به کشور به یکباره با بازار مکاره‌ای از عرضه پلیمرهای بیولوژیکی برای مهار ریزگردها مواجه شدیم که امکان تشخیص و تفکیک این محصولات را نداشتیم.
بهرامی به بیان برخی حساسیت‌ها در این زمینه پرداخت و یادآور شد: در شرایط طبیعی ریزگردها از جایی برمی‌خیزند و در جای دیگری فرود می‌آیند که با مهار ریزگردها می‌توان از وارد شدن این ریزگردها به مجاری تنفسی جلوگیری کرد.

علت حساسیت بالا نسبت به مالچ‌های زیستی تولید شده
وی ادامه داد: در صورتی که برای مهار ریزگردها از مواد شیمیایی استفاده شود که کارایی لازم را نداشته باشند، غباری که به هوا برمی‌خیزد مواد شیمیایی را نیز در هوا پراکنده می‌کند که در این حالت به جای حل یک مشکل کوچک، مشکل بزرگتری را برای مردم ایجاد می‌شود.
بهرامی، از راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع در زمینه تایید مالچ‌های زیستی خبر داد و گفت: به منظور تست مالچ‌های زیستی مناسب آزمایشگاه مرجع مالچ و ریزگردها در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران راه‌اندازی شد تا محصولات تولید شده در شرکت‌های دانش بنیان در این آزمایشگاه بر اساس شاخص‌هایی مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی با تاکید بر این که در این ستاد هیچ ایده‌ای حذف نخواهد شد، توضیح داد: در صورتی که محصولی در زمینه مالچ بیولوژیکی در آزمایشگاه مرجع نامناسب تشخیص داده شود، به صاحب ایده اعلام می‌شود تا نسبت به رفع اشکالات آن اقدام کند.

مالچ‌های تایید شده در ستاد خشکسالی
بهرامی از تایید شش مالچ زیستی تولید شده در کشور خبر داد و گفت: تاکنون شش مالچ زیستی تولید شده از سوی محققان کشور مورد تایید ستاد فناوری آب،خشکسالی،فرسایش و محیط زیست معاونت علمی قرار گرفته که دو مالچ تاییده شده از سوی “دانشگاه حکیم سبزواری” و “سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی” بوده است.
بهرامی یادآور شد: یکی از این مالچ‌ها برای انجام تست میدانی در وسعتی به مساحت دو هزار هکتار پاشیده شده است و منتظر نتایج آن هستیم.

طرح بارورسازی ابرها
دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی،فرسایش و محیط زیست ، طرح بارورسازی ابرها را از دیگر از طرح‌هایی دانست که در سال‌های اخیر ادعاهایی درباره آن عرضه شده است.
وی با بیان اینکه فناوری‌های مرتبط با باران‌زایی سابقه 70 ساله دارند، ادامه داد: در حالت طبیعی باروری ابرها بر اثر ایجاد شرایطی در طبیعت و جمع شدن ذرات مولکول آب صورت می‌گیرد ولی در بارورسازی مصنوعی ابرها با استفاده از “یدید” نقره که از طریق هواپیما و یا از طریق شلیک توپ‌هایی از زمین اقدام به تزریق آن می‌شود، هستکی ایجاد می‌شود تا ذرات بخار آب جمع و تبدیل به بارش شود.
وی “یونیزاسیون” را یکی از روش‌های مطرح در زمینه بارورسازی ابرها دانست و گفت: برخی مدعی هستند که با استفاده از یون می‌توان اقدام به بارورسازی ابرها کرد که در این زمینه برخی از کشورها چون روسیه پیشتاز هستند؛ اکنون آمریکا اقدام به جذب دانشمندان روسیه و تقویت خود در این زمینه کرده که در مواردی از روسیه پیشی گرفته است.
بهرامی با تاکید بر اینکه طرح بارورسازی ابرها نیز در دستور کار این ستاد قرار دارد، ادامه داد: برخی بر این باور هستند که فناوری‌های مرتبط با بارورسازی ابرها و تعدیل مصنوعی آب و هوا از فناوری‌های قدرت‌ساز است و از این رو کشورها درصدد دستیابی به این فناوری هستند.
وی یادآور شد: در ستاد توسعه فناوری آب،خشکسالی،فرسایش و محیط زیست فرمولی داریم که بر اساس آن هر کس هر ایده‌ای که در زمینه رفع خشکسالی و کاهش فرسایش خاک داشته باشد شنیده خواهد شد؛ چراکه اعتقاد بر این است که درصدی از این ایده‌ها تبدیل به محصول و تجاری‌سازی خواهد شد و در این راستا از میان ایده‌های عرضه شده پس از بررسی و تأیید نهایی، تعدادی انتخاب و حمایت‌ می‌شوند تا در مسیر تجاری‌سازی قرار گیرند.
دبیر ستاد توسعه فناوری آب،خشکسالی،فرسایش و محیط زیست با تاکید بر حساس بودن طرح‌های زیست محیطی، یادآور شد: طرح‌های زیست محیطی نیاز به تست میدانی دارند و از این رو باید مناطقی انتخاب شوند که کمترین تاثیرگذاری زیست‌محیطی را داشته باشند.

تهیه اطلس منابع آب
وی تهیه اطلس‌های ملی منابع آب و خاک برای ارائه اطلاعات منسجم کشوری به دستگاه‌های اجرایی و محققان را از دیگر اقدامات این ستاد نام برد و خاطرنشان کرد: با تهیه این اطلس‌ها‌ اطلاعات پراکنده در گوشه و کنار بدون استفاده باقی نمی‌ماند؛ ضمن آن که پروژه‌های مطالعاتی و کاربردی مرتبط با بارش، دما و باد و هوا در دستور کار قرار دارند.
توجه ویژه به بخش کشاورزی در زمان خشکسالی
بهرامی با تاکید بر ضرورت توجه به بخش کشاورزی در زمان خشکسالی یادآور شد: در این زمینه باید بررسی شود که در چنین شرایطی چه گیاهی به چه روشی کاشته شود که هم مقاوم باشد و هم شرایط سخت محیطی را بتواند تحمل کند و همچنین در حال بررسی این موضوع هستیم که مشخص شود در گذشته در شرایط خاص و سخت چه اقداماتی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: برای مثال در شهرستان استهبان استان فارس محصول انجیر بدون آنکه خشک شود تولید می‌شود چراکه درخت انجیر در سطح زمین کاشته نمی‌شود بلکه چاله کاشت درخت را آنقدر حفر می‌کنند که به رطوبت خاک برسند به این ترتیب ریشه گیاه همیشه در رطوبت قرار داشته و خشک نمی‌شود.
بهرامی کاشت درخت انگور در بوشهر را نمونه دیگری از این تجربیات دانست که امروزه آثار باغ‌های زیر زمینی با عمق حدود 10 متر در بوشهر موجود است و ادامه داد: علاوه بر آن در سیراف بوشهر تمهیداتی به کارگرفته می‌شود که در هوای گرم محصولات زراعی با خشکسالی مواجه نمی‌شوند.
وی اضافه کرد: بر این اساس ما در حال بررسی برخی فناوری‌های گذشته و سازگاری فناوری‌های جدید و تکنیک‌های کارآمد در این باره هستیم تا تلفیقی از فناوری‌های روز و گذشته را برای رفع معضل موجود به کار گیریم.

ایجاد شرکت‌های جدید در حوزه شیرین‌سازی آب
بهرامی، شیرین‌سازی آب‌های شور را از برنامه‌های ستاد نام برد و اظهار داشت: هم اکنون چند شرکت برای این موضوع در دست راه‌اندازی است ولی از سوی دیگر در حال حاضر بیش از 200 شرکت در حوزه بحران آب در کشور در حال فعالیت هستند.
به گفته وی در ستاد پیگیری‌های لازم برای تسهیل در روند دانش بنیان شدن شرکت‌ها و سپس ارائه حمایت معنوی از چنین شرکت‌هایی در حال انجام است و هیچ ایده‌ای که احتمال کاربردی شدن را داشته باشد از چرخه حذف نخواهد شد.

حداقل حمایت‌های ستاد 100 تا 300 میلیون تومان
بهرامی به بیان حمایت‌های ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست از طرح‌های دانش‌بنیان در حوزه آب و خشکسالی پرداخت و گفت: ایده‌ها تا زمانی که در حد ایده باشند تنها مورد حمایت معنوی ستاد قرار می‌گیرند ولی زمانی که این ایده‌ها تیدبل به طرح و محصول اولیه شوند پس از داوری و تایید نهایی مشمول حمایت‌های مالی می‌شوند.
وی با بیان این که حمایت‌های این ستاد در دو قالب عرضه می‌شوند، اظهار داشت: بخشی از حمایت‌های ستاد شامل شرکت‌های نوپا برای دریافت مجوز و تولید نمونه اولیه محصول است.
بهرامی اضافه کرد: در صورتی که تشخیص داده شود که طرحی در موضوعات مرتبط با ستاد اثر گذار است مشمول حمایت‌های نامحدود ستاد خواهند شد. علاوه بر این دو نوع حمایت، تسهیلاتی در قالب وام قرض الحسنه برای توسعه زیرساخت‌ها و تجهیزات اعطا خواهد شد.
وی حداقل حمایت این ستاد را 100 تا 300 میلیون تومان ذکر کرد.

مهمترین تاکیدات نقشه و سند راهبردی توسعه فناوری آب و خشکسالی
بهرامی حفاظت از منابع آب، خاک،‌ هوا با عزم ملی و از طریق همگرایی در ایجاد فناوری‌های مورد نیاز، سرمایه گذاری در توسعه و اجرای فعالیت‌های هدفمند و مشارکت جمعی و فراملی را از تاکیدات سند راهبردی توسعه فناوری آب و خشکسالی دانست و خاطرنشان کرد: از مهمترین تاکیدات سند تدوینی،‌استفاده مناسب از تمامی ظرفیت‌های انسانی و تجهیزات موجود در کشور به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده در سند و نیل به چشم انداز 1404 است.
وی دستیابی به جایگاه برتر در فناوری‌های نوین مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، آبخوانداری و توسعه پایدار زیست بوم‌ها در منطقه آسیای جنوب غربی و جهان اسلام، استقرار نظام پیشرفته نوآوری و فناوری در حوزه‌های آب، خاک و محیط زیست، دستیابی به پیشرفته‌ترین فنون بازیافت پساب‌ها،‌پسماندها و کاهش آلاینده‌ها در آب و خاک و دستیابی به فناوری‌های لازم برای حفظ، احیا،‌ توسعه و بهره برداری پایدار از منابع آب،‌خاک و محیط زیست را از جمله اهداف این سند عنوان کرد.

چالش‌های موجود در زمینه اجرای برنامه‌های ستاد در بحران کم آبی
بهرامی با بیان اینکه کشورهای منطقه و نیز برخی از کشورهای دنیا با مشکل کم آبی و بحران خشکسالی مواجه هستند، خاطر نشان کرد: این کشورها متناسب با شرایط سرزمینی برای برون رفت از این بحران، انواع فناوری‌ها را به صورت مستقیم و غیر مستقیم به کار گرفته‌اند و ما نیز در گذشته فناوری‌های بومی را به کار می‌گرفتیم و نتایج اثر بخشی داشته است.
وی با انتقاد از اینکه در کشور ما از فناوری‌های روز دنیا، کم استفاده می‌شود و فناوری‌های بومی نیاکان خود را نیز به فراموشی سپرده‌ابم، تاکید کرد: در زمینه خشکسالی برای آنکه بتوانیم کاری را انجام دهیم که تاثیر داشته باشد باید از فناوری در سطح وسیعی استفاده کنیم تا اثر بخشی آن را مشاهده کرده و آسیب‌هایمان کمتر شود.
دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همچنین یادآور شد: از آنجایی که بحران کم آبی و خشکسالی یک موضوع حاکمیتی است و چندان درآمدزا نیست از این رو وارد شدن شرکت‌های دانش بنیان در مباحث شیرین سازی و تصفیه آب به خودی خود ممکن است صرفه اقتصادی نداشته باشد و ضرورت دارد تا نسبت به خرید تضمینی محصولات این شرکت‌ها اقدام شود و در این زمینه باید تمهیدات و پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد.