آیا ارتباطی بین بوی نامطبوع و زلزله وجود دارد؟

یک زلزله‌شناس ایرانی با اشاره به یک سند مکتوب درخصوص تجربه استشمام بوی نامطبوع و وقوع زمین‌لرزه، اعلام کرد: در جمع‌بندی‌های انجام شده درخصوص منشأ بوی نامطبوع شهر تهران ، تاکنون عامل انسان‌ساختی برای پدیده «پخش بوی بد در تهران» در تاریخ ۱۲دی ماه سال جاری شناسایی نشده است.

به گزارش پایگاه خبری تاسیسات نیوز، علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی، مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی، با بیان اینکه مطابق آخرین جمع‌بندی‌های انجام شده از سوی مجموعه مدیریت بحران شهر تهران تمام احتمالات مطرح در ارتباط با شناسایی منشأ بوی نامطبوع شهر تهران منتفی شده است از وجود یک سند مکتوب درخصوص استشمام بوی بد قبل از وقوع یک زمین‌لرزه مهیب در یک و نیم قرن گذشته خبر داد.

به گفته وی و بر اساس گزارش‌های ارائه شده از سوی مجموعه مدیریت بحران شهر تهران، پیش‌تر طبق بررسی‌های میدانی و استعلام از مراکز و نهادهایی که احتمال داده می‌شد به‌نوعی مرتبط به مواد یا آلاینده‌هایی بوده که پتانسیل تولید گازها و بوی بد را داشته باشند، مشخص شد که هیچ‌کدام از نهادهای مورد نظر پخش بوی بد را ناشی از محصولات مرتبط به خود یا نتیجه فعالیت‌های خود نمی‌دانند و داشتن هرگونه نقش را در این زمینه انکار می‌کنند.

از ابتدای انجام بررسی‌های کارشناسی درخصوص منشأ انتشار بوی نامطبوع در هوای تهران چند عامل طبیعی و غیرطبیعی به‌عنوان منشأ احتمالی انتشار بو مطرح شد.

به گفته بیت‌اللهی، تمام آنچه پیش از این در ارتباط با دلایل احتمالی انتشار بوی نامطبوع تهران مطرح شده بود هم‌اکنون در جلسات سازمانی رد شده است؛ از آن جمله، شرکت گاز استان تهران این نکته که بوی مذکور ناشی از نشت یا سانحه در شبکه گاز بوده است را رد کرد؛ همچنین شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز نشت بو به دلیل احتمال شکستگی لوله فاضلاب را منتفی اعلام کرد؛ از سوی دیگر، مرکز پسماند آرادکوه شهرداری تهران نیز انتشار بوی ناشی از زباله‌ها، شیرابه‌ها، سوزاندن پسماندها را به‌طور کلی رد کرد.

مسوولان پالایشگاه نفت تهران نیز اعلام کردند،فعالیت‌های این پالایشگاه نقشی در پخش بوی بد در تهران نداشته است. همچنین طبق مدلسازی سازمان هواشناسی و بررسی‌های انجام یافته در ارتباط انتشار بوی نامطبوع با منشأ فاضلاب ساختمان پلاسکو نقش این عامل نیز به‌عنوان عامل اصلی انتشار بو منتفی اعلام شد.

فرضیه ارتباط انتشار بوی نامطبوع با آلودگی و وارونگی هوا نیز به‌دلیل خصلت تکراری بودن آن و حالت سانحه‌ای بودن رخداد روز ۱۲ دی ماه منتفی است. موضوع سانحه در شرکت مترو نیز طبق استعلام از شرکت مترو و نیز بررسی‌های به‌عمل آمده و با توجه به نوع و ماهیت گسترش بوی بد در تهران ردشد.

بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه در حالی‌که در پرونده سازمانی بررسی بوی نامطبوع تهران احتمال ارتباط پخش بو به‌عنوان یک پیش‌نشانگر لرزه‌ای با تنش‌های تکتونیکی زمین منتفی اعلام شده است،افزود: با این وجود براساس یک سند مکتوب قبل از وقوع یک زمین‌لرزه مهیب در ۱۵۱ سال قبل (۱۸۶۸ میلادی) در حصار گلی در دریاچه نمک (از توابع ورامین)، ساکنان آن منطقه بوی گوگرد در هوای محل زندگی خود استشمام کرده‌اند.

در کتاب تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، نوشته امبرسیز و ملویل (۱۹۹۱) که در سال ۸۰ ترجمه و منتشر شده، آمده است: «مورد زمین‌لرزه ۱۸۶۸ میلادی در حصار گلی در دریاچه نمک از این نظر جالب است که قدیمی‌ترین کوشش شناخته شده برای پیوند دادن رفتار بی‌هنجار جانوران پیش از یک زمین‌لرزه با خود پدیده زمین‌لرزه و نیز با اثرات آن روی مخابرات تلگرافی است.

یک دانشمند ایرانی گمنام در این باره اعلام کرده است: در ۱۰ جمادی الاول در همه جا مخابرات به وسیله خطوط تلگراف دستخوش دشواری بسیار و دریافت ضعیف شد که از آن می‌توان این نتیجه را گرفت هنگامی که زمین‌لرزه‌ای نزدیک به روی دادن باشد روز پیش از آن شدت الکتریسیته در زمین بیشتر می‌شود و در نتیجه مخابرات تلگرافی را دشوار می‌سازد؛ در شب مورد بحث، پیش از جنبیدن زمین و نزدیک به رویداد زمین‌لرزه، جانوران و پرندگان ناله و فریاد می‌کردند و بیشتر مردم بوی زننده‌ای مانند بوی گوگرد حس می‌کردند که سبب دست دادن احساس تهوع می‌شد.

از آنجا که حس بویایی جانوران قوی‌تر از آدمیان است، ممکن است همین بو دلیل سر و صداهایی که جانوران می‌کردند بوده باشد. سبب آن است که بخاراتی در درون کره زمین محصورند که در نتیجه رویداد یک زمین‌لرزه از ترک‌ها و شکاف‌های زمین به بیرون راه می‌یابند.»

بیت‌اللهی در این باره می‌افزاید:از نظر تاریخ احساس بو و وقوع زلزله نیز مراجع مختلف زمان چند روز تا چند ماه را ذکر کرده‌اند. بیت‌اللهی خاطرنشان کرد: مقالات و گزارش‌های متعددی در زمینه انتشار بویی شبیه گازهای سولفور دی اکساید قبل از رخداد زلزله وجود دارد که نمونه‌هایی از این رخدادها و وقوع زمین‌لرزه بعد از استشمام بوی گوگرد در تاریخ زمین‌لرزه‌ها وجود دارد.

وی با این حال تاکید کرد: به‌عنوان نظر «کارشناسی شخصی و نه سازمانی» تاثیر تجمع تنش‌های تکتونیکی را در پخش گازهای متصاعده در تهران، به‌عنوان یک فرضیه محتمل تلقی کرده و بر این گزینه نیز به‌صورت کار کارشناسی متمرکز شده‌ایم.

طی روزهای اخیر شهرداری تهران با انتشار یک گزارش درخصوص آخرین بررسی‌ها پیرامون پخش بوی نامطبوع در شهر تهران در ۱۲ دی ماه امسال، اعلام کرد داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوا نشان می‌دهد حجم و میزان غلظت دو آلاینده، ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون و گاز دی اکسید گوگرد SO۲ در ساعات ۱۶ تا ۱۷ روز انتشار بوی نامطبوع در هوای تهران، در برخی ایستگاه‌ها به خصوص محدوده مرکزی و جنوب شهر تهران افزایش قابل توجهی پیدا کرده که به معنی بالابودن میزان گوگرد در منبع آلاینده است.

بنابر اعلام بیت‌اللهی موضوع پخش بوی بد تنها مختص به گستره تهران نبوده و در شهر‌های قم ، ابهر، کرج و حوالی آبیک نیز احساس شده است. وی در خاتمه تاکید می‌کند باید بدانیم توابع ژئوفیزیکی توابع چند جوابی‌اند، صرف مشاهده یک پدیده یا صرف عدم مشاهده یک پدیده مرتبط با پدیده‌های فیزیک زمین، دال بر ایجاد رابطه یا نفی رابطه علت و معلولی بین آن پدیده ژئوفیزیکی مانند زلزله و نشانگر‌های مرتبط با آن نمی‌شود و لازم است تا با تجمیع اطلاعات سعی در ایجاد رابطه «یکه‌تر» بین پدیده و آثار و نشانگرهای آن کرد.

به‌عنوان مثال نبود رخداد خردلرزه‌ها دال بر نبود بی‌هنجاری لرزه‌ای در لایه‌های زمین نیست، همچنان که احساس بوی نامطبوع نیز دال بر رخداد قطعی زلزله در یک گستره نخواهد بود. بنابراین نباید یک فرضیه یا فرض یک احتمال، نفی‌کننده کار روی فرضیه و موارد محتمل دیگر باشد.»