بحران آب یا بحران مدیریت

سازمان برنامه و بودجه، وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی در اجرای طرح‌های کلان مبتنی بر حوضه‌های آبریز، آمایش سرزمین، الگوی کشت کشاورزی، آبخیزداری، جنگلداری و مرتعداری ۳۷سال غفلت کرده‌اند و بدیهی است که پیامدهای این شیوه غلط مدیریت را نمی‌توان با برگزاری همایش‌های رنگارنگ جبران کرد.

به گزارش تاسیسات نیوز، زنگ خطر بحران آب که از دو دهه پیش به صدا در‌آمده بود، اکنون در رأس معضلات محیط‌زیست کشور قرار دارد. این درحالی است که طی شش دهه گذشته، بی‌توجه به نقد‌ونظر کارشناسان و منتقدان دلسوز حوزه آب، سدسازی تنها گزینه مقابله با کم‌آبی در کشور بوده است.

با همین رویکرد و با توجیه افزایش اراضی کشاورزی، تولید برق، مهار سیل و تأمین آب شرب، بالغ بر ۶۰۰ سد در کشور ساخته شد اما با وجود آنکه این سازه‌های پر‌هزینه راهکاری برای تأمین آب اعلام شد، این سازه‌ها نه‌تنها در تأمین آب موفق نبود که تخریب حوضه‌های آبخیز و زیست‌بوم‌های کشور را در پی داشت.

اکنون وزیر نیرو برای مقابله با بحران آب، بر اجرای راهکار «سازگاری با کم‌آبی آمایش‌محور» تأکید می‌کند؛ راهکاری که به گفته منصور قطبی‌سرابی، به تنهایی قادر به حل بحران آب کشور نیست.

او می‌گوید: برای برون‌رفت از بحران آب، ما نیازمند تولید منا بع آب جدید، به میزان ۱۵۰میلیارد مترمکعب در سال هستیم و در عین حال تأکید می‌کند ساختار تشکیلات سازمانی، تخصصی و قانونی وزارت نیرو قادر به تولید آب مذکور نیست.

قطبی سرابی که بیش از نیم‌قرن در حوزه‌ آب و کشاورزی فعالیت کرده و پیش از این هم در گفت‌وگو با همشهری، تفکیک آب شرب از آب بهداشتی را راهکار تامین آب شرب اعلام کرده بود، حالا در واکنش به ایده «سازگاری با کم‌آبی آمایش‌محور» می‌گوید: کشاورزان کشور، در سه هزار سال گذشته، نه فقط با مفهوم سازگاری با کم‌آبی آشنا بوده‌اند، بلکه با هوشیاری تمام آن را رعایت کرده‌اند.

مشکل کم‌آبی زمانی ایجاد شد که با توسعه سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی بزرگ در دشت‌های رودخا‌نه‌ای کشور، ابتکار عمل در دست متولیان مدیریت آب کشور و مسئولان وزارت نیرو قرار گرفت و حقابه چندین هزار‌ساله کشاورزان از رودخانه‌ها و قنوات کشور ساقط و به مدیریت منابع آب، واگذار شد.

۳۷سال غفلت در حوزه آب قطبی‌سرابی در توضیح این مطلب افزود: با تاسیس مدیریت منابع آب ایران و شرکت‌های اقماری مربوطه در سال ۱۳۷۵ از سوی وزارت نیرو، به‌ویژه بعد از تصویب قانون توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۸۱ در مجلس شورای اسلامی، حقابه‌های چندین هزار‌ساله کشاورزان از رودخانه‌ها و قنوات کشور، منتفی و به مدیریت منابع آب ایران محول شد.

به گفته وی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی در اجرای طرح‌های کلان مبتنی بر حوضه‌های آبریز، آمایش سرزمین، الگوی کشت کشاورزی، آبخیزداری، جنگلداری و مرتعداری ۳۷سال غفلت کرده‌اند و بدیهی است که پیامدهای این شیوه غلط مدیریت را نمی‌توان با برگزاری همایش‌های رنگارنگ جبران کرد.

ضرورت سازگاری با کم‌آبی این کارشناس با تأکید بر اینکه در شرایط فعلی، سازگاری با کم‌آبی آمایش‌محور، به تنهایی قادر به نجات کشور از بحران آب نیست، می‌گوید: اگر عزمی برای مقابله با بحران آب وجود داشته باشد، باید همزمان با عملیاتی‌شدن ایده سازگاری با کم‌آبی آمایش‌محور؛ با کلان‌نگری در حوضه‌های آبریز، اجرای طرح‌های الگوی کشت کشاورزی، اعمال مدیریت به‌هم‌پیوسته و یکپارچه منابع آب، تعادل‌بخشی کمی و کیفی منابع آب‌های زیرزمینی و نیز افزایش راندمان آبیاری هم اجرایی ‌شود.

قطبی‌سرابی تأکید کرد: همزمان با اجرای مواردی که به آنها اشاره شد، تولید منابع آب جدید به میزان ۱۵۰میلیارد مترمکعب در سال نیز ضروری است.

برای دستیابی به آب جدید در گام نخست باید وزارت آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست در کشور تاسیس شود؛ زیرا ۳۷سال تجربه عینی وزارت نیرو نشان داد ساختار سازمانی وزارت نیرو به شکل موجود قادر به مدیریت منابع آب کشور نیست.

او گفت که با تشکیل وزارت آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست، می‌توان با راهکارهایی از جمله اجرای طرح‌های آبخوانداری و آبخیزداری احیای قنوات، اجرای طرح تفکیک آب شرب از آب بهداشتی، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری در کشاورزی و تغییر الگوی کشت، بازچرخانی پساب‌ها و فاضلاب‌ها و استفاده مجدد از آنها، میزان منابع آب کشور را از ۱۳۰میلیارد مترمکعب به ۲۸۰میلیارد مترمکعب در سال‌ افزایش داد.

با افزایش این میزان تولید آب، کسری ذخایر منابع آب‌های زیرزمینی کشور به میزان حدود ۱۶میلیارد مترمکعب در سال و کسری ذخایر تجمعی آب‌های زیرزمینی به میزان ۱۲۱میلیارد مترمکعب، قابل جبران است.

مکث بیلان منابع آب کشور و چگونگی تأمین ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب بیشتر منصور قطبی‌سرابی درباره بیلان منابع آب کشور هم گفت: میزان آب ناشی از بارندگی کشور با درنظر‌گرفتن متوسط بارندگی به میزان ۲۵۰میلی‌متر در سال، ۴۱۰میلیارد مترمکعب است.

این درحالی است که بنا به آمار ۲۸۰میلیارد مترمکعب آب ناشی از بارندگی تبخیر و از دسترس خارج می‌شود. به گفته وی، حجم آب‌های تجدیدپذیر کشور هم ۱۳۰میلیارد مترمکعب شامل منابع آب‌های سطحی به میزان ۹۰میلیارد مترمکعب و منابع آب‌های زیرزمینی به میزان ۴۰میلیارد مترمکعب است.

قطبی‌سرابی می‌گوید: حداکثر منابع آب قابل بهره‌برداری از منابع آب تجدید‌پذیر کشور حدود ۶۵میلیارد مترمکعب در سال قابل برآورد است ولی با توجه به مصرف آب کشور به میزان ۹۶میلیارد مترمکعب در سال، کشور ایران هم‌اکنون با کسری منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به میزان ۳۱میلیارد مترمکعب در سال، مواجه است.

او با اعلام این آمار تأکید می‌کند: با تقلیل میزان تبخیر آب‌های ناشی از بارندگی کشور می‌توان ۱۰۰میلیارد مترمکعب آب استحصال کرد که ۸۴میلیارد مترمکعب آن با اجرای طرح‌های آبخیزداری و ‌۱۶میلیارد مترمکعب با حفظ رطوبت خاک قابل دستیابی است.

به گفته این کارشناس حوزه آب، افزایش راندمان آبیاری نیز باعث جلوگیری از هدر‌رفت ۲۰میلیارد مترمکعب آب در سال و اصلاح الگوی کشت سالانه باعث جلوگیری از تلف‌شدن ۱۰میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی می‌شود.

اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی کمی و کیفی منابع آب‌های زیرزمینی در دشت‌های زهدار و دارای بیلان مثبت و افزایش ذخیره مخزن آب‌های زیرزمینی نیز زمینه استفاده از ۱۰میلیارد مترمکعب آب را فراهم می‌کند.

علاوه بر این با بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی غیر متعارف، زمینه استفاده از ۱۰ میلیارد متر مکعب آب از این منابع امکان پذیر می‌شود.