به مناسبت بزرگداشت روز فردوسی

به گزارش تاسیسات نیوز، ۲۵ اردیبهشت به‌عنوان روز بزرگداشت فردوسی نامگذاری شده ‌است. کیست که نام او نشنیده و سخن گوهرانه‌اش را نخوانده است.

فردوسی از طریق کتاب بزرگش کاخی بنا نهاده که از باد و باران نیابد گزند. او افزون بر آوردن سخن تازه و سرودن هستی و نیستی ایرانیان از اسطوره تا تاریخ، تصویری دقیق از شیوه‌های زندگی و کار و تجارت هم به دست داده است؛ از فرش تا عرش. شهدخت رحیم‌پور طی یک مقاله تحقیقی به روایت فرش در شاهنامه پرداخته که در اینجا بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:

براساس شاهنامه، دوره حكومتی پیشدادیان با كیومرث آغاز می‌شود؛ او نخستین پادشاه است و پس از او، هوشنگ به پادشاهی می‌رسـد. پـس از هوشـنگ در زمـان پادشـاهی طهمورث، صنعت ریسندگی مورد توجه واقع می‌شود. استفاده از واژه گستردنی نیـز بـرای نخستین بار در زمان طهمورث در شاهنامه آمده است.

پس از پشت میش و بره پشم و موی

برید و به رشتـــــن نهادند روی

به كوشش از او كــــرد پوشش برای

بگستردنی بُد هم او رهنمــــای

در شاهنامه، واژه گستردنی معادل واژه فرش آمده اسـت. عـلاوه بـر آن در برخـی متون قدیمی واژه بساط نیز معادل فرش در نظر گرفتـه شـده اسـت. جمشید آخرین پادشاه قدرتمند پیشدادی است كه رشد هنر بافنـدگی مملكـت، در دوره حكومتش سیر صعودی دارد. او مهم‌ترین شخصیت دوره پیـشدادی اسـت كـه در نهایـت، ضـحاك بی‌فره و فریب خورده اهریمن، پادشاهی را از او می‌سـتاند.

دوران ضحاک اوج ستمگری و حكومت استبدادی بـوده و بـا انقـلاب مردمـی بـرای رهـایی از سـتمگری و سرنگونی ضحاك، فریدون به پادشاهی می‌رسد. در ادبیات فردوسـی، در زمـان حكومـت فریدون كلماتی مانند پرنیان كه بر تابوت ایرج كشیده شده است یا دیبه هفت رنگ، دیبـا و خز و حریر از خاور به ایران فرستاده می‌شوند كه جـزو هـدایای سـلم و تـور بـه دربـار فریدون بوده است و نامی از گستردنی یا فرش در این دوران دیده نمی‌شود.

پس از فریدون، نوه او منوچهر به پادشاهی می‌رسد. در زمان منوچهر شمار هـدایای منـوچهر بـه سـام، از گستردنی نام برده شده است.

ز دینار و خز و ز یاقوت و زر

ز گستردنی‌های بسیـــار مر

گستردنی‌ها، معمولا پوشش‌هایی بوده كه در مكان نشستن، تخت شاهان و كفپوش رایـج بوده كه امروزه به فرش اطلاق می‌شود. در شاهنامه، نخستین بار دیبـای زربفـت از جملـه هدایای مهراب كابلی به دربار سام است. همچنین در وصف هدایای سیندخت ـ زن مهراب كـابلی ـ برای دربار سام برای نخستین بار از فرش نام برده می‌شود.

بسان سپهری یكی تخــت زر

برو ساخته چند گونه گهـــر

برش خسروی بیست پهنای او

چو سیصد فزون بود بالای او

وزان ژنده‌پیلان هندی چهار

همه جامه و فرش کردند بار

شاهنامه، در مقام فرهنگ‌نامه ایرانیان، مرجع كلانی است كه پیوسته زبان گویـای تمـدن ایران است و فرش، به‌عنوان كالایی كاربردی تا شیئی زیبنده در جای جای كلام فردوسی قرار دارد. عصر پیشدادیان و بخشی از دوره كیانیان، كه دوره پیش از تـاریخ اسـت و اشارات فردوسی به شیوه دستیابی به بافت فرش و كاربردهـای آن، نكـاتی قابل‌توجـه است. فردوسی در مقام راوی، بیانگر ماهیت فرهنگی است كه در زبانی هنرمندانه از ابتـدا تـا به انتها تداوم و توالی كلمات و تناسب آنها با سـایر كاربردهـای گـستردنی دوران كهـن و اساطیری تمدن ایرانی را بیان می‌دارد.

تأكید بر بیان حقایقی كه قدمت فـرش را بـه زمـانی كهن‌تر می‌برد. از طرفی پس از این دوران، با منبع مستندی چون فـرش پازیریـك مواجـه می‌شویم كه شاهدی بر توانایی و تسلط و شكل‌گیری ساختار فرشبـافی در گذشـته ایـن مردم است. با این تعبیر با توجه و استخراج آرای فردوسی، آمیختگی فرش با عمیـق‌ترین لایه‌های تمدن ایرانی قابل دریافت است.

– منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ

سال هفتم، شماره بیست و ششم، زمستان 1394

انتهای خبر