گرمای هوا معماری ایرانی را جهانی کرد

تاسیسات نیوز –  راضیه چنگیز نائین: تابستان ۱۴۰۲ به گواه آمار و ارقام یکی از گرم‌ترین تابستان‌های چند سال اخیر در جهان و ایران است. گرمایی بی‌سابقه که در این روزها به اوج خود رسیده و برای فرار از آن راهی به جز پناه‌آوردن به کولرها و وسایل سرمایشی نداریم. وسایل سرمایشی که دیگر حتی از پس این گرما هم برنمی‌آیند و در مبارزه با دمای هوا مغلوب هستند چرا که معماری خانه‌ها و ساختمان‌ها به شکلی است که در مقابل گرمای هوا به‌ویژه در استان‌های مرکزی و کویری از پیش بازنده‌اند. درحالی‌که روزگارانی نه‌چندان دور سیستم خنک‌کننده اختصاصی به کار برده شده در معماری ساختمان‌های مناطق کویری ایران، مردمان این مرزوبوم را از هر سیستم سرمایشی و کولر و خنک‌کننده‌ای بی‌نیاز می‌کرد.

نشریه تایم به‌تازگی در مقاله‌ای به معماری ساختمان‌های قدیمی، منحصربه‌فرد و پایدار خاورمیانه به‌خصوص مناطق کویری ایران اشاره کرده و آن را الگوی مناسبی برای کشورهایی همچون آمریکا عنوان کرده که با گرمای شدید هوا در فصل تابستان درگیر هستند. تایم در این مقاله به معماری ساختمان‌های کویری ایران که طراحی آنها و استفاده از خشت و گل سبب شده تا این ساختمان‌ها و خانه‌ها مطبوع‌ترین سیستم تهویه و خنک‌کننده را داشته باشند. سیستم خنک‌کننده‌ای که آلودگی‌های زیست‌محیطی ندارد و مصرف انرژی را به حداقل می‌رساند.

تایم در این مقاله نوشته صدها سال است که مردمان خاورمیانه ساختمان‌های پایداری طراحی می‌کنند تا در برابر گرمای شدید مقاومت کنند و ساختمان‌های موجود در مناطق کویری ایران را مثال زده است و در ادامه به بررسی ساختار معماری و استفاده از المان‌های خاص سازه‌ای شامل دیوار (گلی، خشتی، سنگی و آجری) و سقف (قوسی و مسطح) و مصالح استفاده شده در بناهای ایرانی در کویر و هم چنین معماری اعجازبرانگیز بادگیرها پرداخته است.

سال‌هاست آجر و سیمان و بتن و طراحی آپارتمان‌ها  و برج‌های بلندبالا جایگزین معماری ایرانی و بادگیرها در مناطق کویری ایران شده است. مصالحی که سازگار با محیط‌زیست نیست و نتیجه‌اش ساختمان‌هایی است که خنک‌کردنشان در دمای بالای تابستان کاری سخت است. ساختمان‌هایی که برای تهویه آنها باید میزان زیادی انرژی، آب و برق هدر برود. درحالی‌که معماری پایدار ایرانی در مناطق کویری کاملاً با اقلیم هماهنگ بوده و در گرم‌ترین روزهای سال نیز دمای خانه‌ها و ساختمان‌ها در مناطق کویری خنک و مطبوع بوده است.

معماری و ساختمان‌سازی در ایران چند سالی است که تحت‌تأثیر معماری مدرن غربی قرار گرفته است معماری که نه پایدار است، نه دوستدار محیط‌زیست و نه مناسب اقلیم گرم و خشک ایران، همین موضوع سبب شده تا تابستان‌های سخت هم مصرف انرژی را بالا برده و هم آلودگی‌های زیست‌محیطی ایجاد کند و هم سبک زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار داده است. ای‌کاش معماران و شهرسازان از آپارتمان‌ها و برج‌های چندین طبقه با مصالح ناسازگار با اقلیم به‌خصوص در مناطق گرم و خشک و کویری دست برداشته و به معماری و شهرسازی شهرهایی همچون نائین، خور و بیابانک در استان اصفهان و شهرستان‌های استان یزد توجه کرده و در مناطق کویری به سراغ این سبک از معماری و مصالح بروند. توجه نشریه تایم به معماری مناطق کویری ایران مصداق ضرب‌المثل «آب در کوزه و ما تشنه‌لبان می‌گردیم» است درحالی‌که سخت‌ترین و گرم‌ترین سال‌ها را در قرن اخیر تجربه می‌کنیم؛ ساختمانی که در آن زندگی و کار می‌کنیم هیچ تناسبی با اقلیم و آب‌وهوای کشورمان ندارد و تنها تقلید کورکورانه‌ای از معماری مدرن کشوری است که خودش به دنبال معماری ایرانی است.