به گزارش تاسیسات نیوز به نقل از خبرگزاری مهر، روند کاهشی میزان بارندگیها طی دهههای اخیر و برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، موجب بروز پدیده فرونشست زمین در ۳۱ استان کشور شده و تهدیدی جدی برای زیرساختها و کشاورزی به شمار میرود.
در سالهای اخیر، کاهش چشمگیر بارندگیها در کشور، همزمان با برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، موجب بروز پدیدهای نگرانکننده به نام «فرونشست زمین» شده است؛ پدیدهای که اکنون نهتنها تهدیدی برای کشاورزی، منابع طبیعی و زیرساختهای عمرانی کشور به شمار میرود، بلکه میتواند به بحرانی ملی در آیندهای نهچندان دور بدل شود.
بر اساس گزارشهای رسمی، بررسی میزان بارندگی استان تهران طی پنجاه سال اخیر نشان از روندی کاهشی دارد. این کاهش بارش، در کنار افزایش دما و تبخیر، منجر به افت شدید منابع آبهای سطحی و زیرزمینی شده است.
بهطور کلی دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ پر بارشترین سالهای تهران بودهاند، از اوایل دهه ۷۰ به بعد روند کاهش بارش آغاز شده است و سال ۱۳۷۵-۱۳۷۶ و ۱۴۰۳-۱۴۰۴ کمبارشترین سالهای این دوره بودهاند. کاهش بارندگی بهویژه در دهه ۹۰ و اوایل ۱۴۰۰ شدیدتر شده و در سال جاری به پایینترین حد خود رسیده، این روند نشاندهنده بحران جدی کمآبی و لزوم برنامهریزی برای مدیریت منابع آب در تهران است.
کاهش شدید بارندگی در تهران تأثیرات گستردهای بر منابع آبی، محیطزیست و زندگی روزمره مردم دارد. کاهش سطح آبهای زیرزمینی، افزایش فرونشست زمین، کاهش ذخایر سدها و افت کیفیت منابع آبی از جمله تبعات مستقیم این روند هستند. همچنین، افت بارندگی میتواند منجر به افزایش ریزگردها، کاهش پوشش گیاهی و تشدید بحرانهای زیستمحیطی در منطقه شود.
۴۵ درصد از چاههای آب کشور غیرمجازند
طبق آمار رسمی، ۴۵ درصد از ۸۰۰ هزار حلقه چاه آبی فعال در کشور، فاقد مجوز هستند، بر همین اساس برداشت غیرقانونی و بیرویه از منابع آب زیرزمینی باعث پدیدههای ویرانگری چون فرونشست زمین و تشدید دورههای خشکسالی شده است.
تعداد چاهها از ۴۷ هزار به یک میلیون رسیدند
کارشناسان معتقدند یکی از راهکارهای مهار فرونشست، کاهش برداشت از سفرههای آب زیرزمینی و بازنگری در الگوهای مصرف آب در بخش کشاورزی و صنعت است. به گفته «پیام باقری»، نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، در دهههای اخیر افزایش برداشت از منابع آبهای زیرزمینی منجر به بحرانهای جدی شده و تعداد چاههای مجاز و غیرمجاز از ۴۷ هزار حلقه در دهههای گذشته به بیش از یک میلیون حلقه افزایش یافته است.
فرونشست، ۱۰ فرودگاه و ۵ مسیر ریلی را تهدید میکند
در همین راستا، غزال راهب رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به موضوع فرونشست زمین، اظهار کرد: وضعیت فرونشست در ایران بر اساس آمار و نظر کارشناسان نامناسب است. در برخی مناطق مانند منطقه ۱۸ تهران، نرخ فرونشست بیش از ۳۰ سانتیمتر و در دشت بهرمان استان کرمان ۴۲ سانتیمتر گزارش شده است.
وی افزود: تفاوت نرخ فرونشست یا گرادیانت، زمینه بروز خطرات بیشتری را فراهم کرده است. همچنین در استان اصفهان، ۴۲ مدرسه به دلیل مخاطرات ناشی از فرونشست از چرخه فعالیت خارج شدهاند.
راهب پیشگیری را نخستین گام در این مسیر دانست و گفت: باید نرخ فرونشست را ثابت نگه داریم و از گسترش و عمق بیشتر آن جلوگیری کنیم. این موضوع در حوزه مدیریت منابع آب از جمله مصرف، الگوی کشت و استفاده بهینه از آب قابل پیگیری است.
وی در پایان گفت: تاکنون ارزیابی فرونشستی در بیش از ۳۵۰ سایت از اراضی نهضت ملی مسکن، ۱۷ شهر جدید، ۱۰ فرودگاه، ۵ مسیر ریلی و ۴ مسیر جادهای انجام شده است.
فرونشست زمین در ایران نه یک تهدید خاموش، بلکه بحرانی فعال است که بهسرعت در حال گسترش است. از سوی دیگر کاهش شدید بارشها در دهههای اخیر صرفاً یک پدیده اقلیمی مقطعی نیست، بلکه مسئلهای استراتژیک با ابعاد چندلایه در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی محسوب میشود. تداوم این روند، نیازمند تدابیر فوری در حوزه مدیریت منابع آب، بازنگری در الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت در برابر کمآبی است.