طرح جهش تولید و تأمین مسکن ۲۲ ماده است. بعد از ساعتها کار کارشناسی در کمیسیونها مانند کمیسیون عمران و مجلس آماده شده و به صحن آمده است. برخی از مواد آن تصویب شده و ظاهراً طبق گزارشی که به ما دادهاند، دوباره برای بازنگری در بعضی از مادهها به کمیسیون بازگشته است. در مادۀ ۲۱ میگوید: «وزارت راه و شهرسازی مکلف است در تهیه دستورالعمل طراحی و ساخت پروژههای مسکن حمایتی وارد شود» در این قانون وزارت راه و شهرسازی مکلف است که دستورالعملی را طراحی کند که در آن دستورالعمل تحقق هویت، فرهنگ و سبک زندگی غنی اسلامی و ایرانی را صیانت نماید.
به گزارش تاسیسات نیوز، مسکن و نوع معماری آن، تضمین کننده سعادت دنیا و اخروی انسان است. به همین دلیل، شارع مقدس، یک الزاماتی را برای معماری مشخص کرده. شاید برخی تصور کنند که دین اسلام، تنها در دو سه مورد فقهی و موارد محدودی مانند اینکه سرویس بهداشتی رو به قبله نباشد و موارد محدودی، به مسئله مسکن پرداخته است. در حالی که ما آموزههای بسیاری از آیات و روایات در باب مسکن داریم و قبل از اینکه این نکات را بیان کنم، به بیانی از رهبر فرزانه انقلاب اشاره میکنم که واقعاً ارزشمند است.
بنا و انسان، اسیر همدیگرند
ایشان در دیدار اعضای شوراهای فرهنگ عمومی استانها در سال ۱۳۷۴ این مطلب را بیان کردهاند: «پیش از آنکه بنایی ساخته شود، بنا اسیر انسان است؛ اما پس از ساخت، انسان اسیر ساختمان است. به همین جهت اگر در مرحله طراحی، بر اساس فرهنگ خودی، نقشهای را طراحی کنیم، میان فرهنگ ما و فرهنگی که ساختمان بر ما تحمیل میکند، تناقضی پیش نخواهد آمد؛ اما اگر معماری بر اساس فرهنگ بیگانه و غیر خودی ساخته شود، میان فرهنگ ما و فرهنگ ساختمان، تناقض پیش خواهد آمد.»
تناقض الگوی آپارتمان و فرهنگ اسلامی
این تناقضی که در ساخت و سازهای آپارتمانها و خیلی از ساختمانها میبینیم با فرهنگ ما و فرهنگ اصیل اسلامی تنافی دارد. رهبر انقلاب میفرمایند: «این تناقض، مشکل ساز است.» آشپزخانههای باز، محیط تنگ، اتاقهای محدود برای ما مشکل درست کرده است. در ادامه ایشان میفرمایند: « به مرور از فرهنگ فرد، حساسیت زدایی شده و فرهنگ ساختمان چیره میشود.» در اینجا دیگر غلبه فرهنگ را از ناحیه ساختمان بر اهل خانواده خواهیم داشت.
این موضوع اهمیت مطلب را میرساند که باید ما نسبت به آموزههای دین در حوزه مسکن تبیین بیشتری داشته باشیم. امید است مسؤولین خدوم ما حتماً به این نکات و ملاحظاتی که بیان میشود نگاه جدی داشته باشند و این طرح خوب را با الحاقاتی که در این جلسه بحث و گفتگو میشود تکمیل کنند.
مجری پس از پایان بخش اول سخنان حجت الاسلام رضوی ادامه داد: در واقع یک نکته قابل تأکید در سخنان آقای رضوی وجود دارد که دین برنامه کاملی برای تمام ابعاد زندگی انسان دارد. اینگونه نیست که یک موضوعی را رها کرده باشد و به موضوعی دیگر پرداخته باشد. مقولۀ بسیار مهم معماری و کالبد که تأثیر اساسی در رفتار انسان میگذارد، یکی از مواردی است که اسلام راجع به آن بحث کرده است. همانطور که بیانات نورانی رهبر انقلاب را از آقای رضوی شاهد بودیم که نقل کردند. اگر تأثیر مسکن آن چنان است که انسان اسیر کالبد خواهد شد، پس این کالبد باید ویژگیهایی مبتنی بر فرهنگ اسلامی داشته باشد. نمیتوانیم احکام اسلامی را در حوزه معماری و شهرسازی را کنار بگذاریم؛ چرا که نتیجۀ آن، این اتفاقاتی است که پس از چهل سال، شاهد هستیم. از توضیحات کامل و مفیدتان به عنوان مقدمه سپاسگزارم.
در همین رابطه بند چهارم نامه “دبیرخانه شورای عالی معماری و شهرسازی” که خطاب به دفتر رییس جمهور محترم تنظیم شده، میگوید: «نظر به اهمیت سازماندهی نظاممند و یکپارچه فضای شهری در مقیاسهای مختلف و تأکید بر وجه اجتماعی و فرهنگی تعاملات خانه، مسجد و مدرسه، بند دوم سند را به این شکل پیشنهاد دادهاند تا اصلاح شود: نهادینه سازی روابط سلسله مراتب فضای شهری از مقیاس منطقه شهری، تا مقیاس محله و زیرمحله و توسعه روابط و تعاملات خانه، مسجد، محله و مراکز فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، با محوریت مسجد.»
ما در نظر نمیتوانیم بر این پافشاری کنیم که مسجد محور تمام برنامهها است؛ اما در عمل و در کالبد، مسجد را در یک حاشیهای قرار دهیم و محوریت مسجد را از بین ببریم. طبعاً مسجد در الگوی فعلی شهرسازی نمیتواند نقش اساسی خود را ایفا کند. معماری اسلامی، بر محوریت و تمرکز مسجد بر محله تأکید دارد. شاهد هستیم که دوستان شورای عالی معماری شهرسازی نیز بدان رسیدهاند و مورد تأکید است.
این بدان معناست که در حوزه شهرسازی نیازمند تغییر نگرش هستیم. شهرهای جدید و مناطق بافت فرسوده را باید با نگاه جدید اصلاح و احیا کنیم. از جناب حجت الاسلام کشوری درخواست میکنم صحبتهایشان را بفرمایند.
اصل طرح جهش تولید و تأمین مسکن قابل دفاع است
حجت الاسلام کشوری گفت: همانطور که از طریق رسانهها بیان شده، نشست امروز، به تبیین پیوست تفصیلی ماده ۲۱ طرح جهش تولید و تأمین مسکن خواهد پرداخت. همانطور که مردم خوب ما اطلاع دارند، در مجلس شورای اسلامی، طرحی موسوم به جهش تولید و تأمین مسکن در جریان است. بعد از حدود هفت سال غفلت دولت از مسأله تولید مسکن برای مردم، با ابتکار مجلس، این تصمیم گرفته شده تا سیاستهای لیبرالی در این حوزه کنار گذاشته شود و حاکمیت یک کمک عمدهای را برای تولید مسکن دنبال کند. اصل این طرح یک طرح قابل دفاعی است و آرزو میکنیم که مسؤولین در ورودشان به حوزۀ مسکن ان شاءلله موفق باشند و بتواند یک کار بزرگ و یک اشکال بزرگی که در حال حاضر بر سر راه زندگی مردم است را برطرف کنند.
اما بهمانند کارهای خوب دیگر، اگر ما یک دقت کارشناسی در این مسأله نداشته باشیم، ممکن است این طرح به ضد خودش تبدیل شود. من گزارش معاون مرکز پژوهشهای مجلس در این طرح را میخواندم و ایشان متأسفانه میگوید که بر اساس این طرح، قرار است خانههای هفتاد متری و صد متری برای مردم ساخته شود. من همینجا از مسؤولین محترم میخواهم که خودشان را جای مردمی بگذارند که قرار است در این اتاقکهای کوچک زندگی کنند.
ما با ساخت مسکن آپارتمانی برای مردم مخالف هستیم
همه مشکلاتی که برای چالش در روابط انسانی متصور است، به وسیله یک خانه هفتاد متری، به انسان تحمیل میشود. فرض کنید کسی که صاحب یک خانه هفتاد متری است، نمیتواند حتی یک مهمانی برای نزدیکان خودش ترتیب دهد و باید مهمانی را باید به فضای پارک منتقل کند. این یک مصیبت و مشکل است. فرض کنید که کسی بخواهد بازی کودکانش را مدیریت کند، در فضای هفتاد متری آپارتمان چنین امکانی وجود ندارد. بنابراین بچهها در مسأله بازی یا باید فرزندان تحت مدیریت پدر و مادر نباشند و در کوچه خیابان باشند که پدیدۀ غم انگیز کودک آزاری گسترش پیدا میکند و یا گرفتار گیمنتها و بازیهای کامپیوتری که ما آثار سوء آن را بهخوبی میشناسیم خواهند شد.
به هر حال سخن ما این است که ساخت خانه هفتاد متری ممکن است بعضی از مشکلات را موقتاً حل کند، ولی دهها مشکل دیگر را به خانوادهها تحمیل خواهد کرد. من با صدای بلند و شفاف اعلام میکنم که ما کارشناسان حوزه مسکن در حوزه علمیه قم، با ساخت آپارتمان برای مردم مخالف هستیم. این خلاصه حرف ما در این جلسه است؛ یعنی حتما باید در این طرح و خصوصاً در ماده ۲۱ آن تجدید نظر اتفاق بیفتد. مطالعات کارشناسی ما نشان میدهد که کشور به لحاظ توان اجرایی، امکانات مالی و توان مهندسی، قدرت ساخت الگوهای جدیدی از مسکن را برای مردم دارد که در ادامه به ویژگیهای مسکن با تعریف جدید خواهم پرداخت.
ماده ۲۱ طرح جهش تولید و تأمین مسکن باید اصلاح شود
الآن مجلس شورای اسلامی تصمیم گرفته است برای مردم مسکن بسازد. ولی اگر مسکن با الگوی آپارتمان باشد، دهها چالش و فساد در زندگی مردم ایجاد خواهد شد. من برای اینکه اشکالات این طرح قدری واضحتر شود، برای کارشناسانی که صدای ما را میشنوند و بعداً این بحث را از طریق جاهای دیگر استماع میکنند، ماده ۲۱ این طرح را قرائت میکنم تا قدری این مسأله واضحتر شود.
طرح جهش تولید و تأمین مسکن ۲۲ ماده است. بعد از ساعتها کار کارشناسی در کمیسیونها مانند کمیسیون عمران و مجلس آماده شده و به صحن آمده است. برخی از مواد آن تصویب شده و ظاهراً طبق گزارشی که به ما دادهاند، دوباره برای بازنگری در بعضی از مادهها به کمیسیون بازگشته است. در مادۀ ۲۱ میگوید: «وزارت راه و شهرسازی مکلف است در تهیه دستورالعمل طراحی و ساخت پروژههای مسکن حمایتی وارد شود» در این قانون وزارت راه و شهرسازی مکلف است که دستورالعملی را طراحی کند که در آن دستورالعمل تحقق هویت، فرهنگ و سبک زندگی غنی اسلامی و ایرانی را صیانت نماید.
وزارت راه و شهرسازی مأمور تدوین مسکن اسلامی شد
اینجا سؤال پیش میآید که تخصص وزارت راه و شهرسازی در سبک زندگی اسلامی و ایرانی چیست که شما این مسأله را به آنها سپردهاید. وقتی قانون گذار مسألهای را طراحی میکند، اساساً ممکن است آن هدف قانون محقق نشود. در این جا برای مثال باید در قانون تصریح شود که با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه قم یا مرکزی که تخصص در فرهنگ اسلامی و ایرانی دارد نوشته شود.
حرف صریح ما این است که اگر ماده ۲۱ به همین اجمال باقی بماند، قانون گذار تأکید کرده است که فرهنگ اسلامی و ایرانی رعایت شود. اگر به همین اجمال ماده ۲۱ رها شود به این دلیل که مجری وزارت راه و شهرسازی است، احتمالاً این برداشت را خواهند داشت که دستشوییها رو به قبله نباشد. وقتی قانون گذار در اسلامیت و موضوع اسلام در قانون به اجمال میپردازد، در نهایت کار ما چیزی غیر از تغییرات جزئی در ساختمان را شاهد نخواهیم بود. البته این نوع قانون نویسی بد که ویژگیاش این است که در مورد اسلام اجمال گویی کرده، در طول چهل سال گذشته تکرار شده است. ظاهراً قانون گذار خواسته است که رفع تکلیفی یک نگاهی به اسلام داشته باشد.
روش قانون نویسی اشکالاتی دارد
یک مورد دیگر از این موارد اشتباه این است که وقتی ما بیان میکنیم که این نوع قانون گذاری مشکل کشور را حل نمیکند، مصادیق بیشتری باید در نظر داشته باشیم. ما قانونی تحت عنوان نظام مهندسی و کنترل ساختمان داریم که قانون مادر ساختمان در کشور است. آخرین ویرایش این قانون در ۱۳۷۴/۱۲/۲۲ انجام شده است. مجلس شورای اسلامی این قانون را در ۴۲ ماده تصویب کرده و چند روز بعد متأسفانه شورای نگهبان این قانون را تأیید کرده است.
حال ببینید وضعیت اجرای اسلام و اصول مترقی اسلام در این قانون به چه شکل است. دو ماده در این قانون درباره اسلام بحث کرده، یکی ماده دوم این قانون است که عبارت دقیق آن به این شرح است: «این قانون به دنبال تقویت و توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی، در معماری و شهرسازی است.» باز ابتلای به اجمالگویی در مسأله قانون مشاهده میشود.
سبکی رایج و غلط در قانون نویسی
از سال ۱۳۷۴، این قانون مبنا بوده و الآن میتوانیم قضاوت کنیم که وضعیت جریان اصول اسلام در حوزه ساختمان و مسکن به چه شکلی است. در جای دیگری در ماده پانزدهم نیز وقتی به بیان وظایف و اختیارات هیأت مدیره سازمان استان در حوزه نظام مهندسی میپردازد، میگوید این هیأت مدیرهها وظیفه دارند برنامه ریزی در جهت تقویت و توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی در معماری و شهرسازی را رعایت کنند. اساساً یک سبکی از قانون نویسی از ۴۰ سال گذشته در جمهوری اسلامی راه افتاده که ویژگی مهم این نوع و این سبک از قانون نویسی این است که وقتی به اسلام و ارزشهای اسلامی میرسند قانون گذار با عبارتهای کاملاً کلی بخشهایی از حکومت را مکلف میکنند که این کارها را انجام بدهند.
این قانون در سال ۱۳۷۴ بوده، در طرح جهش تولید و تأمین مسکن نیز وجود دارد. باز قانون گذار در موارد متعددی این شکل قانون گذاری را انجام دادهاند. خلاصه بخش اول صحبتهای بنده این است که اگر این روال ادامه پیدا کند که کلمه اسلام به نحو کلی در قانون میآید ولی در عینیت، حرف کسانی که به نحو تفصیلی وارد بحث شدهاند اجرا میشود. عینیت تابع نظریات تفصیلی خواهد شد. وقتی ما در مورد اسلام به این شکل و اجمالی بحث میکنیم، نتیجهاش این میشود که در شهر قم که باز لازم است آن را تصریح کنم، نظریات آمریکایی نوشهرگرایی، در این شهر به نحو حداکثری پیاده سازی و اجرا میشود.
شورای نگهبان نباید به قوانین کلی درباره اسلام اکتفا کند
در اینجا یک اشکالی به شورای نگهبان است که چرا شما این چنین قوانینی را تأیید میکنید؟ ما فکر میکنیم که منشأ بیشتر مشکلات مردم، این است که شورای نگهبان فقط مخالفات قطعیه با اسلام را حذف میکند و اساساً بنا بر این ندارد که موافقت یک قانون با اسلام را احراز کند. در جلسهای که من با آقای جنتی داشتم، بیان کردم که اگر بنای شما کشف مخالفات قطعیه نداشته باشد، ولی درباره اسلام حرف زده باشد به صحنه عینیت و اجرا برود، عملاً اسلام نیز در عینیت اجرا نشود. این بحث یک بحث مستوفی است و بنابراین ما تصمیم گرفتیم به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد بدهیم که ماده ۲۱ را تفصیلی کنند.
این پیشنهاد که پیشنهاد چند گروه از مراکز مطالعاتی حوزه علمیه قم در حوزه مسکن است، این است که این ماده اجمالی نباشد و نگویند که اسلام چیز خوبی است و باید در اسلام رعایت شود؛ بلکه به سمتی برود که بگویند جریان اسلام در حوزه مسکن چه متغییرهایی را در نظر میگیرد. من در نوبت بعد، آن الحاقیه و پیوستی که برای ماده ۲۱ آماده شده را شرح میدهم و در اختیار نمایندگان مجلس قرار میدهیم. من فکر میکنم این مجلس این تصمیم را دارد که انقلابی عمل کند و اسلام را در عینیت جریان بدهد و یک طرح تفصیلی در اختیار داشته باشد. باز بیان میکنم که اگر دست فرمان اینطوری باشد و ما در حوزه ساکت باشیم و دلخوش باشیم که کلمه اسلام به نحو کلی در قوانین بیاید، در عمل، دیدگاههای اسلام در حوزه ساختمان و غیر ساختمان اجرایی نخواهد شد. من در نوبت بعد آن الحاقیه تفصیلی را شرح میدهم.
مجری: از آقای کشوری تشکر میکنم. تأکید آقای کشوری بر این است که قالبهای آپارتمان نشینی و کالبدی که تا کنون داشتهایم، با معارف و اندیشه اسلامی سازگار نیست. به این دلیل که قانون گذار تعریف دقیقی در مورد مسکن ارائه نداده است؛ این احتمال و شائبه پیش میآید که ما دوباره همان رویه غلط گذشته را ادامه بدهیم و با مشکلاتی که تا به حال داشتهایم دوباره مبتلا بشویم. از حجت الاسلام رضوی خواهشمند هستم که نشانههای معنا شناسی معماری اسلامی و اقتضائات و تضادهایی که در طرح جهش تولید و تأمین مسکن دیدهاید را بفرمایید.حجت الاسلام رضوی نیز گفت: با گفتن نام حلوا، دهان شیرین نخواهد شد، این که اسلام را در قوانین بیاوریم و در عمل و در اجرای سیاستها، طبق گفتههای شرق و غرب عمل کنیم، درست نیست. حضرت امام(ره) قریب به این مضمون فرمودهاند: «فقه برای اداره دین و دنیای انسان آمده» و مسکن بستر رشد و تعالی انسان، در زمینههای اخلاقی، معنوی، تربیتی، خانوادگی، سیاسی و اجتماعی است. بنابراین نظام اسلامی مکلف است تا قوانین و مسؤولین را به جایی ترغیب کند که هموطن ما بتواند یک مسکن وسیع و خانه مطلوبی را که اسلام در آن نظر دارد را داشته باشد. امیدواریم این جلسه یک جرقه و بارقهای را در این حرکت بزرگ ایجاد کند. در مورد مسکن اسلامی، شارع مقدس، ابعاد مختلفی را در نظر گرفته، برای مثال در مسائل شرعی، معنوی، اخلاقی، بحث امنیت، سلامت، بهداشت، رفاه، آرامش، نشاط اهل خانه، حقوق اجتماعی، محیط زیست و … برنامه دارد. برای مثال، بحث رعایت قبله در منزل از جمله مسائل شرعی است. عدم اسراف و تبذیر در خانه سازی هم یکی دیگر از شاخصههای مسائل شرعی ساخت مسکن است.لزوم ساخت خانه از مال حلال، تملک زمین و یا منفعت آن بنابر عقود شرعی یکی دیگر از مسائل شرعی است. مسائل شرعی مسکن متعدد است. برای مثال در جهت تأمین امنیت، یکی از شاخصهها رعایت تمام ابعاد استحکام و استفاده از مصالح محکم و با مقاومت مناسب در خانه سازی است. همچنین تأکید شده بر محکم سازی پایه ساختمان که اینها در آموزههای دین ما وجود دارد. ایمن کردن خانه در برابر آتش سوزی و ایجاد جان پناه در پشت بام و … از جهت امنیت و نگاه به استحکام خانه است. درباره سلامت و بهداشت، عدم اشتراک سرویس بهداشتی و حمام یکی از نکاتی است که دین بدان اشاره کرده. قرار ندادن محل زباله در پشت درب منزل -که باعث سرایت بیماری است- هم یکی از این موارد است. در مورد رفاه و آرامش اهل خانه، یکی از شاخصها، دسترسی آسان اهل خانه به مراکز عمومی میباشد. شاخص دیگر، ساخت منازل در وسعت بالا هست، اسلام هم حیاط وسیع و هم ایجاد اتاق پذیرایی وسیع را مدنظر دارد که وقتی مهمان میآید انسان شرمنده نشود.