رسالت مهندسان در سازمان نظام مهندسی چیست؟

دکتر حمزه شکیب عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان با خبرنگار ما در پایگاه خبری سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، در خصوص ایمنی و  مقاوم‌سازی ساختمان­‌ها به گفت‌وگو نشست که در ادامه می­‌خوانید:

از نظر شما ساختمان‌­هایی که با وضعیت فعلی ساخته می‌­شوند، در مقابل بلایای طبیعی مثلا زلزله تا چه اندازه ایمن هستند؟

کشور ما در منطقه­ زلزله‌خیزی قرار دارد و شاهد هستیم هرازچندگاهی زلزله‌­هایی مخرب اتفاق می­‌افتند. تاریخ نشان می­‌دهد که هر ۱۰ سال یک زلزله نادر به وقوع می‌پیوندد. زلزله­‌ای که می­‌تواند آسیب­‌های زیادی را با توجه به شرایط فعلی که وجود دارد، ایجاد کند. ۵ دی ماه ۱۳۸۲ زلزله­‌ای در بم اتفاق افتاد که بزرگی آن ۶/۶ ریشتر بود و نزدیک به سی هزار نفر جان خود را از دست دادند. برای شرایط و وضعیتی که زلزله­‌ها بر تحمیل می­کنند، باید به دنبال راهکار باشیم. در حال حاضر در حد یک کشور در حال توسعه هستیم و بیش از ۴۰ درصد از درآمد یک خانوار صرف هزینه ساخت و ساز می­‌شود. این ساختمان­‌هایی که ساخته می­‌شوند با وضعیت فعلی در مقابل زلزله‌های نادری که هر ۱۰ سال یک‌بار اتفاق می‌­افتند، بسیار آسیب­‌پذیرند.

چه راهکاری به نظرتان می­رسد؟

برای این که بتوانیم ایمنی را تامین کنیم، دو راهکار را باید دنبال کنیم. راهکار اول این است که نگاهمان را در ساخت ساختمان­‌های جدید اصلاح کنیم. نگاهی که در حال حاضر در مقررات ملی ساختمان وجود دارد، صرفا یک نگاه ایمنی جانی است و به بعد اقتصادی، هزینه‌­ها و خساراتی که به حاکمیت، دولت و مردم تحمیل می­‌کند توجهی  ندارد. اخیرا در کشورهای در حال توسعه این مشکل را حل کرده‌اند. یعنی ایمنی جانی را از قبل تامین کرده بودند، اما حالا خسارتی که به شهرها و مناطق درگیر زلزله وارد می‌شود را به حداقل ممکن رسانده‌اند. در واقع رویکرد مقررات ملی ساختمان، رویکرد آیین­‌نامه­‌های طراحی­ در این کشورها همه عوض شده و برای سطوح مختلف خطر، طراحی می­‌کنند؛ هم برای زلزله­‌هایی که تکرارشان زیاد است اما شدتشان زیاد نیست، هم برای زلزله­‌هایی که می­‌تواند دوره بازگشتی مثلا در حدود ۴۵۰ ساله داشته باشد و هم برای زلزله‌­هایی که دوره بازگشتی بیش از ۲۵۰۰ سال دارند. با رویکرد جدیدی که طراحی بر اساس عملکرد هست، می­توانیم علاوه بر ایمنی جانی، خسارت‌ها را به حداقل ممکن برسانیم. برای مثال در زلزله‌­ای که در کرمانشاه اتفاق افتاد، مسکن مهر به خوبی عمل کرد و انتظارات آیین‌­نامه‌­ای ما را برآورده کرد و ایمنی جانی را تامین کرد. سقف‌ها نریخت؛ اما اجزای غیر سازه‌­ای کاملا تخریب شدند. یعنی ما بایستی چیزی حدود ۷۰ درصد هزینه ساخت را تقبل می­‌کردیم تا این ساختمان­‌ها را به حالت اولیه برگردانیم که باز هم خیلی قابل اعتماد نیستند. اگر رویکرد عملکردی داشته باشیم قاعدتا می‌­توانیم این مشکل را حل کنیم. رویکرد دوم مربوط به نیروی انسانی است. نیروی انسانی که قاعدتا باید وجود داشته باشد علاوه بر مهندسان طراح، مهندسان ناظر و مجریان که این مجریان قاعدتا باید ذی‌صلاح باشند، کسانی که به صورت واقعی ساختمان­ها را می­سازند، باید تجربه کافی داشته باشند و کارگرانی که دست‌اندرکار کار ساخت هستند. بین مهندسان­ و کارگران­ نوعی خلا وجود دارد که آن هم تکنسین­‌ها هستند. در حال حاضر عملا نیروی تکنسین تربیت نمی­کنیم؛ یعنی سیستم آموزشی ما جایگاهی برای این بخش، متصور نیست. به شکلی به سمت مدرک‌گرایی و نه حرفه‌گرایی رفته‌ایم.

درباره مصالح چه نظری دارید؟

مصالحی که از منبعی چون شن و ماسه و… تولید می‌شود باید استانداردها و کیفیت مطلوب را دارا باشد تا زمانی که درون ساختمان استفاده می‌شود ایمنی لازم را ایجاد کند. در واقع کل اجزا و مصالحی که استفاده می­شود باید استاندارد باشد. به هر حال می­طلبد که سازمان استاندارد، مراکز تحقیقاتی، وزارتخانه‌­هایی که متولی این کار هستند، با هماهنگی و همکاری یکدیگر، سازو کاری تعریف کنند که مصالح استاندارد در ساختمان­‌سازی­‌ها استفاده شود.

درباره ماشین­‌آلات و سیستم‌­های سخت‌افزاری برای ساخت‌وسازها چه نظری دارید؟

در قدیم، ساختمان­‌ها عموما یک طبقه، دو طبقه تا سه طبقه بود و در حقیقت یک سیستم سخت‌افزاری داشتیم که با آن ساخت‌وساز انجام می‌­دادیم. الان وقتی که سراغ بلندمرتبه‌سازی رفته­­‌ایم، این سیستم سخت‌افزاری و ماشین‌آلات به اندازه این بلندمرتبه‌سازی دچار تغییر نشده؛ یعنی ما به روز نشده‌­ایم.

برای این که مواردی که گفتید چه سازو کاری نیاز هست؟

سازو کارش در حقیقت همان آموزش هست. آموزش­ها بایستی برای مخاطبان مختلف، متفاوت باشد. مثلا آموزش­های فارغ التحصیلان باید مرتب به روزرسانی شوند؛ یعنی باید در خصوص فوت و فن اجرا به روز باشند و آموزش­های مستمر ببینند. مدیرانی که تصمیم می‌گیرند باید وضعیت خطر و اتفاقات احتمالی ناشی از سوانح طبیعی را مد نظر قرار بدهند. چراکه نمی­توانیم ادعا کنیم که به دنبال توسعه هستیم؛ ولی به این بلایای طبیعی توجهی نکنیم. بایستی برنامه داشته باشیم و میزان خطرهایی که در نواحی مختلف وجود دارد را به درستی بررسی کنیم. به مدیران هم باید آموزش­های لازم داده شود. مهمتر از همه این­ها آموزش­هایی است که باید به مردم داده شود. این آموزش­ها هم باید مستمر باشد؛ یعنی آموزش­‌هایی باشد که مردم خودشان ساختمان استاندارد را مطالبه کنند. برای مثال وقتی می­خواهند در سوپرمارکت مواد غذایی بخرند، حتما نگاه به علامت استاندارد و تاریخ مصرف آن محصول توجه می‌کنند. به همان وسواس هم وقتی می­خواهند سرپناهی انتخاب کنند باید منزل و سازه استاندارد را انتخاب کنند. ما باید به انها آموزش بدهیم که وقتی ساختمانب را تحویل می‌گیرند، بایستی شناسنامه داشتهه باشد. علاوه براین که سند مالکیت به او داده می­شود، بایستی شناسنامه فنی را هم داشته باشد. یعنی خریدار باید بداند که سیستم سازه­ای، سیستم معماری، سیستم تاسیسات برقی و مکانیکی ساختمان چیست. باید به او آموزش داده شود که ساختمانی که به شما تحویل داده شده، نیاز به نگهداری دارد. در طول سال­‌های بعد باید شما باید به آن رسیدگی کنید، تعمیر کنید.

رسالت مهندسان در سازمان نظام مهندسی چیست؟

رسالتی که ما در سازمان نظام مهندسی داریم، این است که اهمیت و جایگاه صنعت ساختمان را در جامعه خودمان به درستی معرفی کنیم. سازمان نظام مهندسی به هرحال ساختاری دارد که این ساختار با مهندسان ناظرمان، با مجریان، با طراح­ها در ارتباط است. نسبت به سازوکارهایی که در این فرایند داریم، رسالت­مان باید خیلی بیشتر از این­ها باشد. رسالتی که ما می­توانیم داشته باشیم این است که ارتباط­مان را با جامعه بیشتر برقرار کنیم. باید خودمان را به مردم معرفی کنیم و بگوییم که خدمتگزار شما هستیم. این خدمات مهندسی را ارائه می­دهیم و سود حاصلش هم این­ها است؛ حفظ سرمایه، جان و مال شما. یعنی باید هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ اقتصادی این را برای مردم توضیح دهیم.

نگاهی که به سازمان نظام مهندسی وجود دارد را چگونه ارزیابی می­‌کنید؟

نگاهی که الان به سازمان نظام مهندسی می‌شود، متاسفانه چندان مطلوب نیست و این نشان می‌دهد که ما لازم است نسبت به رویکردهای­مان تجدید نظر کنیم. مردم بایستی در جاهایی ببینند که ما داریم هزینه می­کنیم. شاید هزینه مالی زیاد نباشد، اما همین که ما وقت می­گذاریم و نگاه تخصصی صرف می‌کنیم دارای اهمیت است. برای مثال فرض کنید در سازمان نظام مهندسی استان­مان اطلاع رسانی همگانی انجام دهیم یا در مدارس به آموزش پرورش کمک کنیم، به محله­ها و جاهای مختلف برویم و ارتباط اجتماعی را برقرار کنیم. اما مهم این است که ارتباط دوسویه باشد. می­خواهیم به مردم ثابت کنیم که ما بخشی از این جامعه هستیم ­که خدمات مهندسی ارایه می‌کنیم و این خدمات رسانی را با توجه به شرایط و وضعیت لرزه خیزی که وجود دارد، انجام می‌دهیم.

برای وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان­‌ها و مقاوم سازی آن ها چه نظری دارید؟

در حال حاضر یک کشور در حال توسعه هستیم؛ یک سری ساختمان‌­های جدید اضافه می­‌شوند و یک سری ساختمان­‌ها با وضعیت موجود داریم. برای هردو باید برنامه داشته باشیم و این برنامه‌­ها را می‌توانیم در سازمان نظام مهندسی دنبال کنیم. برای ساختمان‌های جدید نیاز به یک اصلاح و بازنگری احساس می‌شود که بخشی از توضیحاتش را عرض کردم. در خصوص ساختمان­هایی که وجود دارد، می­‌‌توانیم کمک کنیم و ابتدا به صورت پایلوت یک غربالگری انجام بدهیم، میزان آسیب‌­پذیری را دسته‌بندی کنیم و بعد راهکارهای مقاوم‌سازی را پیشنهاد دهیم. راهکارهای مقاوم‌سازی می­‌تواند سطوح مختلفی داشته باشد. ممکن است ساختمان­هایی باشند که اساسا سیستم سازه­ای ندارند، آنها را با یک روشی می­توانیم مقاوم‌سازی کنیم. تعدادی هم ممکن است سیستم سازه­ای داشته باشند ولی مقاومت لازم را نداشته باشند یا ناقص باشند. یک سری هم هستند که ممکن است به صورت موضعی مشکل داشته باشند و تعدادی هم ممکن است اصلا مشکلی نداشته باشند. یعنی ما این دسته‌­بندی را در همه ساختمان­‌های موجود باید انجام دهیم.

سازمان نظام مهندسی چگونه می­‌تواند مقبولیت و جایگاه خود را بین مردم پیدا کند؟

علاوه بر همه کارهایی که باید انجام شود باید دانست که بدون انجام کار فرهنگی، کار اجتماعی و بدون آموزش همگانی قطعا اتفاق مثبتی میسر نخواهد شد. بایستی آگاهی و اطلاع رسانی انجام شود. بگوییم که شرایط این است، قبل از زلزله، حین زلزله، بعد از زلزله و شما باید چکار کنید. باید اهمیت همه این‌ها را برای مردم بیان کنیم. قاعدتا این می­‌تواند یکی از تکالیفی باشد که سازمان نظام مهندسی برعهده دارد و باعث می‌شود سازمان مقبولیت و جایگاه خود را در بین مردم پیدا کند. یعنی تنها با یک سری از کارهایی که ما ظرفیت و پتانسیلش را داریم و صرفا یک برنامه­ریزی می­طلبد. با این برنامه‌­ریزی­‌ها می‌­توانیم خدمات خود را طوری عرضه کنیم که مردم مطالبات­شان را داشته باشند و از این طرف هم بتوانیم مدیران­مان را ترغیب کنیم که به دنبال پیاده کردن کارهای مقاوم‌سازی باشند.