در حسرت معماری بومی

واقعیت این است که معماری چیزی جز بحث تمدن سازی نیست. غیر از این باشد از نظر من معماری نیست. یک معمار رسالتی در برابر محیط، فرهنگ و جامعه دارد. در فرهنگ دهخدا درباره معمار نوشته است: آنکه عمارت می کند و باعث رونق و تعالی می شود. معماری یک بیان فرهنگی است و تبلور فیزیکی آن فرهنگ و تاریخ آن جامعه است. بنابراین معماری باید در جهت خلق کیفیت و ارزش گام بردارد. معماری ما از زمانی که تحت تاثیر معماری غرب قرار گرفت چه از لحاظ فکری و چه در نمود شکلی و فیزیکی آن حالت کپی پیدا کرده و به تالیف نرسیده است. باید در نظر داشت که دستیابی و حفظ معماری بومی هر منطقه مستلزم آگاهی معماران، فرهنگ کارفرمایان و تدابیر مسئولان شهری است. معماری بومی یا به تعبیری معماری زمینه‌گرا ، معماری است که با اقلیم، آب‌و هوا و شکل فیزیکی بستر خود مطابقت دارد. علاوه بر آن آنچه که در تکامل مولفه‌های یاد شده در معماری بومی اهمیت می‌یابد آن است که معماری علاوه بر «اینجایی بودن» می‌بایست «این زمانی» باشد. در این راستا همواره در تلاش بوده‌ام تا معماری که خلق می‌کنم بتواند جنس و درونمایه ایرانی داشته باشد و در عین حال نیازهای جدید زمانه خود را برآورده سازد؛ به عبارتی دیگر می‌بایست بهره‌گیری معماری کنونی ما از تجارب گذشته خود در مقام راهنمایی خواستن باشد؛ به‌گونه‌ای که با شکلی جدید پاسخ‌گوی سبک زندگی امروزی باشد.

همان‌گونه که اشاره شد یکی از عوامل تاثیر گذار در تحقق یافتن معماری بومی فرهنگ کارفرمایان است. یکی از دلایلی که ما در بخش خصوصی کار نکردیم تازه به دوران رسیدگی کارفرماهایی بود که معماری را دنبال می کنند که معماری بومی نیست. البته این عدم آگاهی فرهنگی در کارفرماهای دولتی هم دیده می‌شود و نمود آن تخریب‌های روزافزون بافت‌های تاریخی است. معضل اصلی آن است که مسکن به یک کالای تجاری و مسکن سازی به یک سوداگری تبدیل شده و غالب سرمایه امروز نزد افراد بی فرهنگ است.

در نهایت باید در نظر داشت توسعه معماری بومی و تجلی آن در جامعه مستلزم وجود ضوابط طراحی و اجرایی تعریف شده‌ای است. ای کاش وزارت راه و شهرسازی، میراث فرهنگی و شهرداری‌ها گامی در این راستا بر می‌داشتند. در دهه ۸۰ میلادی یعنی ۴۵ سال پیش، نورماندی ضوابط شهرداری ای داشت که بر اساس شرایط اقلیمی آن تعریف شده بود و می‌بایست سقف‌ها آردوواز با رنگ مشکی و شیبی تند ساخته می‌شد. در جنوب فرانسه سقف‌ها سفالی و به رنگ قرمز بود. و یا در عمان پایتخت اردن نماها به رنگ سفید بود و همین رنگ خود سبب می‌شد پیوستگی در بافت ایجاد شود و ما شاهد کارهای عجیب و غریب نباشیم. با وجود آنکه سالیان درازی است که در راستای حفظ و استمرار معماری بومی صحبت‌هایی شده است اما هم‌چنان به حداقل‌هایی برای داشتن یک بافت منسجم و پیاده سازی افکار و خواسته‌هایمان دست نیافته‌ایم.